Η εντυπωσιακή σειρά διαδοχής της συσκευασίας – Οι εφευρέσεις που άλλαξαν για πάντα την καθημερινότητα της ανθρωπότητας.
Της Δέσποινας Χάρου
Οι συσκευασίες πλέον αποτελούν σε μεγάλο βαθμό προϊόν διαφήμισης και το marketing οφείλει πολλά σε αυτές, ωστόσο ο αρχικός σκοπός που εξυπηρετούσαν στα αρχαία χρόνια ήταν αμιγώς η μεταφορά και η αποθήκευση τροφής. Τα κοχύλια, οι κολοκύθες, τα καλάθια από χόρτα και μπαμπού, αλλά και το δέρμα ήταν τα αρχικά μέσα αποθήκευσης φαγητού και δεν θυμίζουν σε τίποτα τις σημερινές συσκευασίες.
Τι ρόλο παίζει όμως ο Ναπολέων Βοναπάρτης στην εξέλιξη της συσκευασίας; Πότε μπήκε το πλαστικό στη ζωή μας; Ποιο σκοπό εξυπηρετούσε το σημερινό ζελοφάν περιτυλίγματος με φυσαλίδες; Πολλές οι απορίες, όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
ΧΑΡΤΙΝΕΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ
Το χαρτί ανήκει στα παλαιότερα είδη συσκευασίας καθώς αποτέλεσε την πρώτη εύκαμπτη μορφή. Λέγεται πως πρώτοι το χρησιμοποιούσαν οι Κινέζοι από τον δεύτερο αιώνα π.Χ, το οποίο εξήγαγαν από φύλλα επεξεργασμένου φλοιού μουριάς. Αργότερα τελειοποίησαν τις τεχνικές τους και το χρησιμοποιούσαν για φάρμακα και τσάι. Η εξάπλωση της νέας τεχνικής αποθήκευσης ήρθε αργά, φτάνοντας πρώτα στη μέση Ανατολή, και μέχρι το 1300 περίπου είχε φτάσει σε όλη τη γηραιά ήπειρο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Αμερική χρειάστηκαν τρεις ακόμα αιώνες για να μαθευτεί στην Πενσυλβάνια το 1690.
Τα πρώτα χάρτινα είδη κατασκευάζονταν από ίνες λιναριού και το 1867 αναπτύχθηκε χαρτί που προέρχεται από ξύλο. Το εμπορικό κουτί από χαρτόνι ωστόσο κατασκευάστηκε στην Αγγλία το 1817 από τον Sir Malcolm Thornhill. Έκτοτε η Αγγλία και η Αμερική έκαναν παράλληλα βήματα προς την εξέλιξη της χάρτινης συσκευασίας αφού το 1844 στο Bristol κατασκευάστηκαν οι εμπορικές χάρτινες σακούλες, ενώ το 1852 στις ΗΠΑ ο Francis Wolle ανακάλυψε τη μηχανή μαζικής κατασκευής χάρτινων σακουλών, (οι χάρτινες σακούλες της εποχής έμοιαζαν με μεγάλους ταχυδρομικούς φακέλους). Την ίδια περίοδο εμφανίστηκε και το κυματοειδές χαρτί που χρησιμοποιείται ευρέως στα σημερινά χαρτοκιβώτια.
Τη δεκαετία του 80’, ένα λάθος θα οδηγούσε στη δημιουργία του πρώτου χαρτοκιβώτιου που κατασκευάστηκε αυτόματα και σήμερα χαρακτηρίζεται ως ημι- εύκαμπτη συσκευασία. Ο τυπογράφος και κατασκευαστής χαρτοσακούλων στο Μπρούκλιν, Robert Gair καθώς τύπωνε μια παρτίδα σακουλών, μια μεταλλική ράβδος που συνήθως χρησιμοποιούνταν για το τσάκισμα των σακουλών μετατοπίστηκε και τις έκοψε σε φέτες. Ο Gair κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόψιμο και το τσάκισμα του χαρτονιού με μιας ήταν πολλά υποσχόμενο.
Καθοριστική ήταν η συμβολή και του κολοσσού Kellogg’s στην εξάπλωση της χάρτινης συσκευασίας, καθώς το χρησιμοποιούν ευρέως στα δημητριακά τους από το 1906. Αρχικά τα διάσημα Corn Flake κυκλοφορούσαν σε μια κερωμένη σακούλα Waxtite, και επειδή δεν ήταν δυνατή η αναγραφή του logo σε αυτήν, τοποθετήθηκε σε χάρτινο κουτί. Αργότερα η σακούλα έγινε πλαστική, και καθιερώθηκε ως ένα είδος προστασίας.
Το 1900 το κυματοειδές χαρτόνι χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την παραγωγή χαρτοκιβωτίων που αντικατέστησαν τα ξύλινα και το 1925 εφευρέθηκε το εργαλείο για το ράψιμο των άκρων. Υπενθυμίζεται πως από το Μεσαίωνα (500-1500μ.Χ) είχε παραμείνει ως το πιο διαδεδομένο μέσο μεταφοράς αγαθών κυρίως υπερατλαντικά, το ξύλινο βαρέλι. Μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα οι χάρτινες συσκευασίες εκτοξεύθηκαν παγκοσμίως, ωστόσο η εμφάνιση του πλαστικού την εποχή εκείνη, ως πιο ανθεκτικού υλικού, έφερε νέα δεδομένα στη συσκευασία. Σήμερα βέβαια το πλαστικό είναι ίσως το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα στη βιομηχανία της συσκευασίας.
ΓΥΑΛΙ
Όντας παρακλάδι της κεραμικής, το γυαλί ήταν διαδεδομένο σε αρχαίους λαούς ήδη από το 7000 π.Χ, ωστόσο αναπτύχθηκε περαιτέρω ως μέσο αποθήκευσης το 1500π.Χ από τους Αιγύπτιους. Μέχρι το 1200 π.Χ., το γυαλί πιέζονταν σε καλούπια για τη δημιουργία κυπέλλων και μπολ. Όταν ο φυσητήρας (τεχνική που χρησιμοποιείται κυρίως για τη σφαιροποίηση γυάλινων αντικειμένων) εφευρέθηκε από τους Φοίνικες το 300 π.Χ., επιτάχυνε εξαιρετικά την παραγωγή. Έκτοτε η τεχνική εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, και από την αρχή της χριστιανικής εποχής προσεγγίστηκε και η διαφάνεια (ως τότε το γυαλί είχε χρώμα).
Στους επόμενους αιώνες τα γυάλινα δοχεία και μπουκάλια εξελίχθηκαν κι’ άλλο, μέχρι το 1889 που εφευρέθηκε η πρώτη αυτόματη περιστροφική μηχανή κατασκευής φιαλών, η οποία κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Ενώ τα υπόλοιπα υλικά συσκευασίας γνώριζαν ιδιαίτερη δημοτικότητα παγκοσμίως, το γυαλί έδινε μια αίσθηση πολυτελείας και χρησιμοποιούνταν για αντικείμενα υψηλής ποιότητας, γι’ αυτό ήταν και πιο ακριβά. Από το 18ο αιώνα κι έπειτα αυτό άλλαξε και καθιερώθηκε παγκοσμίως για την παραγωγή μπουκαλιών.
ΜΕΤΑΛΛΑ
Όσον αφορά τις μεταλλικές συσκευασίες, οι αρχαίοι λαοί χρησιμοποιούσαν ασήμι και χρυσό, που ωστόσο ήταν πολύτιμα και δεν μπορούσαν να χρησιμοποιούνται ευρέως. Γι’ αυτό και αναπτύχθηκαν αργότερα τα κράματα. Το 1200μ.Χ ανακαλύφθηκε στη Βοημία η διαδικασία επικάλυψης κονσερβών με κασσίτερο και 200 χρόνια μετά έγιναν γνωστές και στη Βαυαρία. Ενώ έως το 1600 η διαδικασία επιμετάλλωσης ήταν γνωστή μόνο σε κάποιους λαούς, μόλις ο Δούκας της Σαξονίας, έκλεψε την τεχνική, εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη έως τον 19ο αιώνα. Παράλληλα έφτασε και μέχρι τις ΗΠΑ, γεγονός που οδήγησε στην αντικατάσταση του σιδήρου από το χάλυβα.
Τη δεκαετία του 1770 τα μεταλλικά δοχεία χρησιμοποιούνταν μόνο για μεταφορά καπνού και όχι για φαγητό αφού τα θεωρούσαν δηλητηριώδη. Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, ο Ναπολέων Βοναπάρτης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή των μέχρι τότε δεδομένων. Το 1795 ο ίδιος προσέφερε 12.000 φράγκα σε όποιον μπορούσε να συντηρήσει τρόφιμα για τον στρατό του. Το βραβείο διεκδίκησε 15 χρόνια αργότερα ένας άνδρας ονόματι Nicholas Appert, που εφηύρε μια μέθοδο για να συντηρεί τα τρόφιμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, βράζοντας και στη συνέχεια τοποθετώντας τα σε αεροστεγή γυάλινα δοχεία. Το 1810, ένας Άγγλος ονόματι ο Peter Durand, κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τις σιδερένιες κυλιδρικές κονσέρβες με επικάλυψη κασσίτερου. Τα επόμενα 20 χρόνια, ο κασσίτερος έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή υλικά συσκευασίας για μπισκότα, καπνό, σπίρτα κ.α
Ως το 1888 που αναπτύχθηκαν συγκολλήσεις με διπλές ραφές, οι κονσέρβες παράγονταν στο χέρι αφήνοντας μια τρύπα στο πάνω μέρος για να πέφτει το φαγητό, κάτι που δεν έδινε τη δυνατότητα για μεγάλη παραγωγή. Αφού εξελίχθηκαν οι κονσέρβες, το μόνο πρόβλημα αποτελούσε το άνοιγμα τους, αφού για πολλά χρόνια οι άνθρωποι τα άνοιγαν με σφυρί και σμίλη. Το 1866 αναπτύχθηκε η μεταλλική λωρίδα ανοίγματος με κλειδί. Εννέα χρόνια αργότερα, εφευρέθηκε το ανοιχτήρι κονσερβών.
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1959 εφευρέθηκε από τον Ermal Fraze, ιδρυτή της DRT Manufacturing Company, κάτι που θα έδινε λύση στο άνοιγμα κάθε κονσέρβας και κουτιού αναψυκτικού παγκοσμίως, την καρτελα ανοίγματος pop.
Άξια αναφοράς είναι η καθιέρωση των μεταλλικών σωλήνων για οδοντόκρεμες το 1890, συσκευασία που στα τρόφιμα καθιερώθηκε 80 χρόνια μετά.
ΠΛΑΣΤΙΚΟ
Το νεότερο υλικό συσκευασίας είναι το πλαστικό που μέτρα από τον 20ο αιώνα ωστόσο ήταν διαδεδομένο το 19ο αιώνα μόνο για πολεμική χρήση.
Το 1908 ο Ελβετός χημικός Jacques E. Brandenberger στην προσπάθεια να δημιουργήσει ένα αδιάβροχο ύφασμα, εφευρίσκει το σελοφάν και το 1912 κατασκεύασε μια μηχανή για την κατασκευή φιλμ σελοφάν. Το υλικό αυτό και λόγω της διαφάνειας του, χρησιμοποιούνταν ευρέως και αποτέλεσε τη βάση μεταγενέστερων πλαστικών συσκευασιών.
Το 1933 Ralph Wiley ανακάλυψε τυχαία χλωριούχο πολυβινυλιδένιο (PVDC), από το οποίο κατασκευάζονται οι ρητίνες και οι μεμβράνες saran, το οποίο εγκρίθηκε ως υλικό συσκευασίας τροφίμων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως τότε, η μεμβράνη προορίζονταν για τον στρατό, καθώς προστάτευαν τα υποβρύχια τηλεφωνικά καλώδια και αργότερα τα καλώδια ραντάρ του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1957 οι Sealed Air, Al Fielding και Marc Cavannes προσπαθησαν να δημιουργήσουν ανάγλυφη ταπετσαρία σφραγίζοντας δύο κουρτίνες μπάνιου μεταξύ τους για να δημιουργήσουν φυσαλίδες αέρα. Αφού κάτι τέτοιο απέτυχε, το 1960 ο Frederick W. Bowers (έμπορος της Sealed Air), έκανε μια πρόταση στην IBM για να χρησιμοποιήσει το bubble wrap ως προστατευτικό υλικό συσκευασίας για τους υπολογιστές της. Από τότε καθιερώθηκε το σημερινό ζελοφάν με φυσαλίδες που εξυπηρετεί στη μεταφορά ευαίσθητων αντικειμένων.
Το 1973 εφευρεθήκαν τα πλαστικά μπουκάλια PET που χρησίμευαν κυρίως για ανθρακούχα ποτά, ως εναλλακτική του γυαλιού και έκτοτε χρησιμοποιούνται ευρέως.
Ακολουθήστε το Cibum 
