Νοθευμένα τρόφιμα στην ΕΕ: Νέα έκθεση της Europol

Επιμέλεια Ελένη Τσαγκά

Σοβαρή απειλή για την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών, αλλά και για την ευρωπαϊκή οικονομία, αποτελούν τα παραποιημένα, νοθευμένα, ή «πλαστά» τρόφιμα και ποτά σύμφωνα με την τελευταία έκθεση που εκπονήθηκε από κοινού από την Europol και την EUIPO (Γραφείο πνευματικής ιδιοκτησίας της ΕΕ) και δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες, και η οποία παρέχει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση αυτής της εγκληματικής δραστηριότητας και των επιπτώσεών της στην ΕΕ.

 Η έκθεση ρίχνει φως στο εύρος, το μέγεθος και τις τάσεις της παραποίησης/νόθευσης και πειρατείας προϊόντων στην ΕΕ και βασίζεται σε δεδομένα από ολόκληρη την Ευρώπη.

Η διαδικτυακή αλλά και δια ζώσης, διανομή ψεύτικων και υποβαθμισμένων προϊόντων ήταν μια βασική εγκληματική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ενώ επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι οι εγκληματικές οργανώσεις δεν αναγνωρίζουν σύνορα. 

 Οι εισαγωγές παραποιημένων, «υποβαθμισμένων» και πειρατικών προϊόντων το 2019 ανήλθαν σε 119 δις ευρώ αντιπροσωπεύοντας το 5,8% όλων των εισαγόμενων στην ΕΕ προϊόντων.

Σύμφωνα με τα αποκαλυπτικά στοιχεία της έκθεσης, ενώ τα περισσότερα «πλαστά» και νοθευμένα τρόφιμα παράγονται εκτός ΕΕ υπάρχουν ενδείξεις ότι η παραγωγή τους γίνεται και εντός της ΕΕ και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό και αυτό αποδεικνύεται από τις συχνές κατασχέσεις στα σύνορα κυρίως παραποιημένων υλικών συσκευασίας και ημικατεργασμένων προϊόντων. Το φαινόμενο του food fraud κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας αποδεικνύοντας επίσης, ότι οι εγκληματίες εκμεταλλεύονται τις  ευκαιρίες και τις αδυναμίες – έστω και προσωρινές – στην αλυσίδα εφοδιασμού. Επιπλέον η παραποίηση προϊόντων βασίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό στις ψηφιακές συναλλαγές και στην διανομή τους μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες και, social media η χρήση των οποίων έφτασε σε υψηλά επίπεδα με την πανδημία.

Η παραγωγή παράνομων προϊόντων διατροφής, ιδιαίτερα αλκοολούχων ποτών, γίνεται όλο και πιο επαγγελματική. Οι παραβιάσεις των προστατευόμενων γεωγραφικών ενδείξεων (ΠΓΕ)  καλύπτουν ευρύ φάσμα προϊόντων και συνεχίζουν να αναφέρονται ευρέως.

Το 2020, τα τρόφιμα (κυρίως μπισκότα, ζυμαρικά, πατατάκια και γλυκά) ήταν η δεύτερη πιο συχνά κατασχεθείσα κατηγορία των προϊόντων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Η Κίνα και η Τουρκία ήταν οι χώρες προέλευσης εκτός ΕΕ για τα περισσότερα παραποιημένα τρόφιμα και ποτά που κατασχέθηκαν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ το 2019 και το 2020. Άλλες κοινές χώρες προέλευσης εκτός ΕΕ, ήταν η Αλβανία και η Ουκρανία το 2019 και Ιορδανία, Μολδαβία και Παναμάς το 2020.

Παράνομα τρόφιμα και ποτά εντοπίστηκαν σε διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής επικράτειας σε αποθήκες, εργαστήρια, σουπερμάρκετ, εστιατόρια και μεταφορικές εταιρείες. Ορισμένα παράνομα προϊόντα διατροφής που εντοπίστηκαν περιείχαν επικίνδυνα συστατικά όπως μεθανόλη, υδράργυρο, φιπρονίλ, εντομοκτόνα ή φυτοφάρμακα!

Εγκληματικά δίκτυα που εμπλέκονται σε αυτή τη δραστηριότητα προσπαθούν να διεισδύσουν στη νόμιμη αλυσίδα εφοδιασμού από διάφορα σημεία, μεταξύ άλλων κατά την παραγωγή, τη μεταφορά και τη διανομή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εγκληματίες ελέγχουν ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής και διανομής, παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως νόμιμους προμηθευτές, σε καταναλωτές και επιχειρηματικούς εταίρους.

Οι εγκληματίες αναπτύσσουν στρατηγικές μάρκετινγκ και διανομής, συμπεριλαμβανομένων των διαδικτυακών πωλήσεων δημιουργώντας πολύπλοκα συστήματα νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης της Europol παραποιούν τρόφιμα ή παραπλανούν τους καταναλωτές αλλάζοντας τις ετικέτες, τις διαδικασίες παραγωγής, τη γεωγραφική προέλευση, ή αντικαθιστούν συστατικά.

Οι χαμηλότερες τιμές οδηγούν την προσφορά παραποιημένων τροφίμων. Όλοι οι τύποι παραποιημένων τροφίμων μπορεί να περιέχουν νοθείες. Για παράδειγμα, ορισμένοι προσθέτουν φθηνό σιρόπι καλαμποκιού και ζαχαροκάλαμο σε γνήσιο μέλι, παράγοντας μεγάλες ποσότητες πλαστού προϊόντος σε πολύ χαμηλότερη τιμή. Η νόθευση του μελιού έχει αυξηθεί κατακόρυφα από τη στιγμή που το σιρόπι καλαμποκιού, που είναι πολύ φθηνότερο από το μέλι, έγινε ευρέως διαθέσιμο.

Η απάτη για τα τρόφιμα στην ΕΕ περιλαμβάνει όλο και περισσότερο και τα θαλασσινά με την ψευδή εφαρμογή της ονομασίας προέλευσης ενώ σε πολλές περιπτώσεις αφορούν παράνομη αλιεία. Οι παραβιάσεις που σχετίζονται με γεωγραφικές ενδείξεις αναφέρονται επίσης σε σημαντικό αριθμό και εντοπίζονται σε μεγάλη γκάμα προϊόντων, όπως λάδι, καρυκεύματα και μπαχαρικά, σοκολάτα, αλκοολούχα προϊόντα, προϊόντα κρέατος, τυριά και γαλακτοκομικά προϊόντα, λαχανικά και φρούτα.

Η παραποίηση/απομίμηση αλκοολούχων ποτών παραμένει μια σημαντική ανησυχία για τη δημόσια υγεία. Κρασί, οινοπνευματώδη ποτά, αποσταγμένα ποτά, λικέρ και μπύρα αποτελούν εύκολο πεδίο δράσης για τους εγκληματίες. Πράγματι, τα νοθευμένα ή πλαστά αλκοολούχα ποτά παραμένουν τα πιο συχνά κατασχεθέντα προϊόντα στην κατηγορία Food&Drink.

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι οι επιτήδειοι δρούν σε ψυχαγωγικές περιστάσεις και τοποθεσίες, όπως φεστιβάλ, συναυλίες και μεγάλες γιορτές και εκδηλώσεις.

Με διαρκή και συνεχή ζήτηση για αλκοολούχα προϊόντα και υψηλό επίπεδο ανταγωνισμού στην αγορά, η βιομηχανία ποτών εξαρτάται ιδιαίτερα από την τεχνολογία της εφοδιαστικής αλυσίδας. Οι «παραχαράκτες οινοπνεύματος» συχνά χρησιμοποιούν και νόμιμες οδούς ή κομμάτια της εφοδιαστικής αλυσίδας για να δώσουν μία «νόμιμη χροιά» στη δράση τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση νόμιμων δικτύων παράδοσης, όπως φορτηγά παράδοσης και άλλες νόμιμες εμπορικές διαδικασίες.

Το νοθευμένο αλκοόλ συχνά νοθεύεται με τεχνητά χρώματα για να μοιάζει με το γνήσιο προϊόν. Το ξαναγέμισμα των κενών μπουκαλιών είναι ένας άλλος τρόπος λειτουργίας που συναντάμε συχνά. Αυθεντικά μπουκάλια συνήθως ξαναγεμίζονται με φθηνό αλκοόλ που αγοράζεται στο διαδίκτυο ή σε εκπτωτικά καταστήματα. Πλαστές κάψουλες, φελλοί, μεμβράνες συσκευασίας και ψευδής κάλυψη χρησιμοποιούνται όλα για τη σφράγιση των φιαλών που περιέχουν το νοθευμένο ποτό. Οι παραχαράκτες αποκτούν γνήσια μπουκάλια προϊόντων συλλέγοντας άδεια αυθεντικά μπουκάλια ή μέσω της συνενοχής των εργαζομένων στη βιομηχανία τροφίμων.

Τα μπουκάλια, στα οποία επικολλούν πλαστές ετικέτες, είναι επίσης μία πρακτική που υποδηλώνει όμως την λειτουργία παράνομων εγκαταστάσεων εντός της ΕΕ. Είναι αυτονόητο δε πως το νοθευμένο αλκοόλ είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την υγεία όχι μόνο λόγω ποιότητας αλλά και διότι οι διαδικασίες παραγωγής διενεργούνται σε ανθυγιεινές συνθήκες χωρίς, φυσικά, ελέγχους επιθεωρήσεις κτλ

Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι τα υλικά συσκευασίας για χυμούς ήταν ένα από τα πιο κατασχεμένα πλαστά προϊόντα στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ το 2020.

• Από το 2017, η Europol και η Interpol συντόνισαν δέκα δράσεις της επιχείρησης OPSON, μιας κοινής προσπάθειας που στοχεύει τα «πλαστά και υποβαθμισμένα» τρόφιμα και ποτά. Στην τελευταία έκδοση της επιχείρησης συμμετείχαν αρχές επιβολής του νόμου από 72 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 26 της ΕΕ. Η επιχείρηση υποστηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), EC DG SANTE, EUIPO, εθνικές ρυθμιστικές αρχές τροφίμων και εταίρους του ιδιωτικού τομέα. Τα πιο πρόσφατα λειτουργικά αποτελέσματα περιλαμβάνουν δράσεις που οδήγησαν σε:
• κατάσχεση 15.451 τόνων παράνομων προϊόντων αξίας περίπου 53,8 εκατ. ευρώ και
• διακοπή 42 εγκληματικών δικτύων

Συμπεράσματα της έκθεσης

Το έγκλημα πνευματικής ιδιοκτησίας προκαλεί ζημιά στη φήμη των νόμιμων παραγωγών, ενώ βλάπτει τη δίκαιη παραγωγή και στρέβλωση του ανταγωνισμού της αγοράς. Επιπλέον, ορισμένα εγκλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως το έγκλημα φαρμακευτικής χρήσης, μειώνουν το διαθέσιμα κεφάλαια για έρευνα και καινοτομία.

Τα εγκλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούν σημαντική απειλή για την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών στην ΕΕ, ιδίως αυτών που περιλαμβάνει πλαστά τρόφιμα και φάρμακα, ποτά, καλλυντικά, ηλεκτρικά είδη οικιακής χρήσης και παιχνίδια. Αυτές οι κατηγορίες προϊόντων αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 15 % της συνολικής ποσότητας προϊόντων εισαγόμενων και κατασχέθηκαν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

Τα νοθευμένα φάρμακα και προϊόντα διατροφής μπορούν να βλάψουν σοβαρά την υγεία των καταναλωτών. Αυτά τα προϊόντα παράγονται συχνά σε ανθυγιεινές συνθήκες, από ανειδίκευτο προσωπικό και μπορεί να περιέχουν υψηλά επίπεδα τοξικών συστατικών, λάθος ενεργών συστατικών, λανθασμένων ποσοτήτων ή καθόλου ενεργών συστατικών.

Η παραποίηση τροφίμων και ποτών αποτελεί σημαντική ανησυχία. Τα πλαστά προϊόντα είναι ως επί το πλείστον κατώτερης ποιότητας και μπορεί να περιέχουν επικίνδυνα συστατικά. Εγκληματίες πλαστογραφούν ευρύ φάσμα προϊόντων διατροφής πολυτελείας και καθημερινής χρήσης, επειδή έχουν μεγάλη κερδοφορία.

Για να διαβάσετε ολόκληρη την έκθεση της Europol και της EUIPO πατήστε ΕΔΩ