Πως το κοινωνικό περιβάλλον ορίζει αυτή την πρακτική.
Της Δέσποινας Χάρου
To 2021 βγήκαν στο φως της δημοσιότητας τα φερόμενα ως προσωπικά μηνύματα του ηθοποιού Armie Hammer, τα οποία περιελάμβαναν αρρωστημένες φαντασιώσεις, με πιο σοκαριστική την αναφορά του στον κανιβαλισμό. Το σκάνδαλο που προκλήθηκε ήταν ανάλογο του ταμπού που περιβάλλει αυτή την πράξη, κυρίως στο δυτικό κόσμο, που ανασύρει εικόνες βγαλμένες από το Σιωπή των Αμνών και τον αιμοσταγή κανίβαλο Hannibal Lecter. Ωστόσο ο κανιβαλισμός είναι πιο διαδεδομένος στη φύση από ότι πιστεύουμε και έχει συνδεθεί με πολλές διαφορετικές καταστάσεις, με προεξέχουσα την περίπτωση της επιβίωσης.
Με ένα τρόπο πιστεύεται πως η κατανάλωση ανθρώπινης σάρκας είναι η εσχάτη προδοσία της ανθρώπινης φύσης, αλλά όπως δείχνει ο ζωολόγος και συγγραφέας Bill Schutt στο βιβλίο του, Cannibalism: A Perfectly Natural History, δεν μοιράζονται όλοι οι πολιτισμοί αυτό το ταμπού, όπως για παράδειγμα στην αρχαία Κίνα, όπου τα μέρη του ανθρώπινου σώματος εμφανίζονταν στα αυτοκρατορικά μενού. Ο ίδιος, σε συνομιλία του με το National Geographic επισημαίνει πως ο κανιβαλισμός “έχει τέλειο εξελικτικό νόημα”, αναφερόμενος σε περιπτώσεις από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν οι ερευνητές άρχισαν να αποκαλύπτουν πολλές περιπτώσεις σε όλο το ζωικό βασίλειο όπου ήταν απολύτως φυσική συμπεριφορά.
Αναφέρει ως παράδειγμα τα βατράχια, που στα νοτιοδυτικά της Αμερικής, γεννούν τα αυγά τους σε λίμνες, μερικές όχι μεγαλύτερες από λακκούβες. Λόγω του κλίματος, αυτές οι λίμνες κινδυνεύουν να στεγνώσουν ανά πάσα στιγμή, πράγμα που σημαίνει και θάνατο για τους γυρίνους. Ως αποτέλεσμα, έχουν αναπτύξει έναν μηχανισμό με τον οποίο ένα ορισμένο ποσοστό τους γίνονται τεράστιοι, κατά τη διάρκεια της νύχτας, τρώγοντας τα αδέρφια τους στις λιμνούλες. Με αυτόν τον τρόπο, ωριμάζουν γρηγορότερα και μπορούν να έρθουν πιο κοντά στην επιβίωση.
Όταν ο κανιβαλισμός είναι η μόνη λύση…
Πέρα από τα βατράχια όμως, ο κανιβαλισμός συνδέθηκε σε αρκετές περιπτώσεις και με την ανθρώπινη επιβίωση με πιο διάσημο παράδειγμα, το Donner Party. Το 1847, μια ομάδα Αμερικανών, γνωστή ως The Donner Party, ξεκίνησε για να πάει στην Καλιφόρνια και κατέληξε να κολλήσει στα βουνά της Σιέρα Νεβάδα. Αντί να κάνουν πίσω στις πεδινές περιοχές, αποφάσισαν να μείνουν με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να προχωρήσουν αργότερα, πράγμα που τελικά κατέστη αδύνατο. Τo αποτέλεσμα ήταν να περάσουν το χειμώνα του 1986-1987 εκεί, ενώ στο μεταξύ υπήρξαν πολλές αποστολές διάσωσης που αντιμετώπισαν επίσης προβλήματα με τις καιρικές συνθήκες. Παρά το γεγονός πως δεν υπήρχαν ούτε φυσικά στοιχεία για να αποδεικνύουν τι έγινε στα χιονισμένα βουνά, οι περιγραφές των μελών στα μέσα αναφέρονταν ξεκάθαρα σε πρακτική κανιβαλισμού για την επιβίωση τους.
Ομοίως στο αεροπορικό δυστύχημα των Άνδεων που μεταφέρεται κινηματογραφικά στην Κοινωνία του χιονιού, ο κανιβαλισμός ήταν η μόνη λύση για 16 νεαρούς επιβάτες που επιβίωσαν για 72 μέρες στο πυκνό χιόνι. Στις 13 Οκτωβρίου 1972, ένα ναυλωμένο αεροσκάφος που ξεκίνησε από το Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης με προορισμό το Σαντιάγο της Χιλής, συνετρίβη στα βουνά των Άνδεων. Στην πτήση επέβαιναν 45 επιβάτες και το πλήρωμα, συμπεριλαμβανομένων 19 μελών της ομάδας ράγκμπι του Old Christians Club, μαζί με τις οικογένειες και τους φίλους τους. Τρία μέλη του πληρώματος και εννέα επιβάτες πέθαναν ακαριαία, ενώ αρκετοί άλλοι κατέληξαν αργότερα, λόγω του ψύχους και των τραυματισμών.
Η αναφορά στον κανιβαλισμό χρησιμοποιήθηκε από τη Δύση για να δικαιολογήσει την κατάκτηση, ιδιαίτερα στον Νέο Κόσμο, σύμφωνα με τον Schutt. Ο ίδιος επισημαίνει πως, όταν ο Κολόμβος έφτασε για πρώτη φορά στον Νέο Κόσμο, περιέγραψε τους ιθαγενείς ως φιλικούς. Στο μεταξύ η βασίλισσα Ισαβέλλα του είχε πει να συμπεριφέρεται σε αυτούς τους ανθρώπους με σεβασμό και ευγένεια, εκτός αν γινόταν σαφές ότι είναι κανίβαλοι. Αρχικά, οι Ισπανοί έψαχναν για χρυσό και, όταν δεν βρήκαν κατάλαβαν ότι το επόμενο καλύτερο πράγμα ήταν οι σκλάβοι. Τότε ήρθε και ιδέα στον Κολόμβο, ο οποίος τους ιθαγενείς που είχε προηγουμένως χαρακτηρίσει φιλικούς, χαρακτήρισε ξαφνικά ως κανίβαλους. Βρέθηκαν λοιπόν στο έλεος του, με αποτέλεσμα πολλά νησιά να ερημωθούν. Η ιδέα του κανιβαλισμού ως ταμπού χρησιμοποιήθηκε για την απανθρωποποίηση των ανθρώπων που συναντήθηκαν σε αυτές τις κατακτήσεις.
Προέλευση του όρου και πρακτικές.
Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Britannica, ο όρος προέρχεται από την ισπανική ονομασία (Caríbales, ή Caníbales) για τους Carib, μια φυλή των Δυτικών Ινδιών που έμεινε γνωστή για την πρακτική της στον κανιβαλισμό. Ένα ευρέως διαδεδομένο έθιμο που χρονολογείται από την πρώιμη ανθρώπινη ιστορία, ο κανιβαλισμός έχει βρεθεί μεταξύ των λαών στις περισσότερες ηπείρους.
Αν και πολλές πρώιμες αναφορές για τον κανιβαλισμό ήταν πιθανώς υπερβολικές ή λανθασμένες, η πρακτική επικράτησε μέχρι τη σύγχρονη εποχή σε μέρη της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής, της Μελανησίας (ιδιαίτερα των Φίτζι), της Νέας Γουινέας, της Αυστραλίας, μεταξύ των Μαορί της Νέας Ζηλανδίας, σε μερικά από τα νησιά της Πολυνησίας, μεταξύ των φυλών της Σουμάτρας, και σε διάφορες φυλές της Βόρειας και Νότιας Αμερικής.
Σε ορισμένες περιοχές, η ανθρώπινη σάρκα θεωρούνταν μια μορφή τροφής, που μερικές φορές εξισωνόταν με ζωική τροφή, όπως υποδεικνύεται στον όρο μελανησιακό χοίρο. Οι νικηφόροι Μαορί συχνά έκοβαν τα σώματα των νεκρών μετά από μια μάχη και γλεντούσαν με τη σάρκα, και οι Μπατάκ της Σουμάτρα αναφέρθηκε ότι πουλούσαν ανθρώπινη σάρκα στις αγορές προτού τεθούν υπό τον πλήρη έλεγχο των Ολλανδών.
Ο κανιβαλισμός ω ένδειξη αγάπης στους νεκρούς.
Σε άλλες περιπτώσεις, η κατανάλωση συγκεκριμένων μερίδων ή οργάνων ήταν ένα τελετουργικό μέσο με το οποίο μπορούσαν να αποκτηθούν ορισμένες ιδιότητες του ατόμου που τρώγονταν ή με το οποίο μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν δυνάμεις μαγείας. Η τελετουργική δολοφονία και ο κανιβαλισμός στην Αφρική συχνά σχετίζονταν με τη μαγεία. Οι κυνηγοί κεφαλών και άλλοι συχνά καταναλώνουν κομμάτια από τα σώματα ή τα κεφάλια των νεκρών εχθρών ως μέσο για να απορροφήσουν τη ζωτικότητα ή άλλες ιδιότητές τους και να μειώσουν τις δυνάμεις τους για εκδίκησης. Οι Αζτέκοι προφανώς ασκούσαν τον κανιβαλισμό σε μεγάλη κλίμακα ως μέρος της τελετουργικής θρησκευτικής θυσίας αιχμαλώτων πολέμου και άλλων θυμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το σώμα ενός νεκρού τρώγονταν τελετουργικά από τους συγγενείς του, μια μορφή που ονομάζεται ενδοκανιβαλισμός. Μερικοί Αβορίγινες Αυστραλοί έκαναν τέτοιες πρακτικές ως πράξεις σεβασμού, όπως η φυλή Φορ στη Νέα Γουινέα.
Το 1962, ένας τοπικός ηγέτης στα Ανατολικά Χάιλαντς της Παπούα Νέας Γουινέας ζητά από τους άνδρες του Φορ να σταματήσουν τη μαγεία που πιστεύει ότι σκοτώνει γυναίκες και παιδιά. Όταν οι ερευνητές έφτασαν σε αυτά τα χωριά τη δεκαετία του 1950, βρήκαν κάτι ανησυχητικό. Ανάμεσα σε μια φυλή περίπου 11.000 ανθρώπων που ονομαζόταν Φορ, έως και 200 άτομα ετησίως πέθαιναν από μια ανεξήγητη ασθένεια. Ονόμασαν την ασθένεια kuru, που σημαίνει «ρίγος» ή «τρέμουλο». Αμέσως μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων, ερχόταν ο θάνατος αφού μέσα σε ένα χρόνο, δεν μπορούσαν να σηκωθούν από το πάτωμα, να τραφούν ή να ελέγξουν τις σωματικές τους λειτουργίες. Τι το προκαλούσε όμως διέφευγε τους ερευνητές για χρόνια. Αφού απέκλεισαν μια εξαντλητική λίστα μολυσματικών ουσιών, θεώρησαν ότι πρέπει να είναι γενετική, ώσπου τελικά κατέληξαν πως, είχε να κάνει με την κατανάλωση πτωμάτων σε κηδείες. Ήταν μια πρακτική που ακολουθούσαν σε πολλά χωριά όταν πέθαινε κάποιος, να μαγειρεύουν και να τρώνε τα νεκρά σώματα, ως πράξη αγάπης και θλίψης.
Σύμφωνα με τον Michael Alpers, ιατρικό ερευνητή στο Πανεπιστήμιο Curtin στην Αυστραλία, ο οποίος παρακολουθούσε περιπτώσεις kuru για δεκαετίες, το τελευταίο άτομο με kuru πέθανε το 2009. Η ομάδα του συνέχισε την επιτήρηση μέχρι το 2012, όταν η επιδημία κηρύχθηκε επίσημα ότι έληξε. «Έχω παρακολουθήσει μερικές φημολογούμενες περιπτώσεις από τότε, αλλά δεν ήταν kuru», έγραψε σε ένα email.
Δεν υπάρχει καμία ικανοποιητική και ολοκληρωμένη εξήγηση για τον κανιβαλισμό. Διαφορετικοί λαοί το έχουν ασκήσει για διαφορετικούς λόγους και μια ομάδα μπορεί να ασκεί κανιβαλισμό σε ένα πλαίσιο και να τον βλέπει με φρίκη σε ένα άλλο. Σε κάθε περίπτωση, η διάδοση του εκσυγχρονισμού έχει συνήθως ως αποτέλεσμα την απαγόρευση τέτοιων πρακτικών. Στη σύγχρονη κοινωνία ο κανιβαλισμός συμβαίνει περιστασιακά ως αποτέλεσμα ακραίας φυσικής ανάγκης σε απομονωμένο περιβάλλον.
Ακολουθήστε το Cibum 
