Πως ξεχωρίζουν οι επιστήμονες τα φυτά κόκας που καλλιεργούνται για διάφορες ανθρώπινες χρήσεις από εκείνα που φυτρώνουν άγρια.
Παρά τις δεκαετίες συλλογής δεδομένων από το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC), τα οποία είναι πολύτιμα για την παρακολούθηση των αλλαγών στις εκτάσεις που καταλαμβάνονται από παράνομες φυτείες κόκας στη Νότια Αμερική, δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη επιστημονική μέθοδος για τη διάκριση μεταξύ των διαφόρων τύπων φυτών κόκας.
Μια νέα εργασία που δημοσιεύτηκε στο Molecular Biology and Evolution αποκάλυψε ότι το μέγεθος και το σχήμα των φύλλων δεν είναι αξιόπιστα αναγνωριστικά στοιχεία. Η στατιστική ανάλυση έδειξε σημαντική επικάλυψη μεταξύ των ειδών και των ποικιλιών, καθιστώντας δύσκολη τη διάκρισή τους.
Τα φυτά κόκας της Νότιας Αμερικής είναι απαραίτητα για τις κοινότητες των Άνδεων και του Αμαζονίου εδώ και τουλάχιστον 8.000 χρόνια. Μέσα σε αυτές τις κοινότητες πιστεύεται ότι εξελίχθηκαν από άγρια, σε χρηστικά για τον άνθρωπο φυτά κόκας.
Τα φύλλα τους, γεμάτα με πολλές δραστικές ενώσεις, μία μόνο από τις οποίες είναι η κοκαΐνη, παίζουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνική οργάνωση και την πολιτιστική ταυτότητα πολλών κοινοτήτων, ενώ χρησιμοποιούνται για φαρμακευτικές θεραπείες, ως συμπληρώματα διατροφής και ως καθημερινά διεγερτικά. Ωστόσο, η παγκόσμια ζήτηση για κοκαΐνη ως ψυχαγωγικό και ποινικά κολάσιμο ναρκωτικό οδήγησε στην εντατική καλλιέργεια της κόκας και συνέβαλε στην αποψίλωση των δασών και στις συγκρούσεις στην περιοχή.
Τα φυτά της κόκας ανήκουν στο γένος Erythroxylum, το οποίο περιλαμβάνει πάνω από 270 είδη, τα οποία κατά κύριο λόγο είναι ενδημικά των τροπικών περιοχών της Αμερικής. Δύο κύρια είδη καλλιεργούμενης κόκας είναι το Erythroxylum coca και το Erythroxylum novogranatense, τα οποία καλλιεργούνται κυρίως σε διαφορετικές περιοχές της βορειοδυτικής Νότιας Αμερικής, αλλά με κάποια γεωγραφική επικάλυψη.
Λόγω της χρήσης από τον άνθρωπο, τα φυτά αυτά θεωρήθηκε ότι έχουν ξεχωριστό σχήμα φύλλων – μικρότερο, στρογγυλότερο και πιο μαλακό σε σύγκριση με τα άγρια είδη. Επιπλέον, η απλή διαφορά του πιο στρογγυλού μεγέθους στο E. coca σε σύγκριση με το E. novogranatense έχει χρησιμοποιηθεί σε προσπάθειες ταυτοποίησης ειδών που καλλιεργούνται σε φυτείες.
Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ και τους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους του Kew, με διεθνείς εταίρους, μεταξύ των οποίων το Universidad Distrital, Μπογκοτά, Κολομβία, εξέτασαν 1.163 περιγράμματα φύλλων από 342 ψηφιακά δείγματα ζιζανιολογίου άγριας και καλλιεργούμενης κόκας.
Η Δρ. Natalia A. S. Przelomska, λέκτορας Βιοπληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ, δήλωσε: «Οι υπάρχουσες μέθοδοι για την ταυτοποίηση βοτανικών ειδών, όπως είχα την τύχη να μάθω από πρώτο χέρι από τον Κολομβιανό βοτανολόγο καθηγητή Rocío Cortés-B., μπορούν να είναι πολύ αποτελεσματικές μέσα στην απλότητά τους».
«Ωστόσο, γίνονται όλο και πιο αναξιόπιστες όταν κάποιος εξετάζει το επίπεδο των ποικιλιών. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, διότι υπάρχει ανάγκη να διακρίνουμε τις ποικιλίες που καλλιεργούνται αποκλειστικά για την παράνομη αγορά κοκαΐνης από εκείνες που έχουν διαρκή πολιτιστική σημασία, ένα πλήθος παραδοσιακών χρήσεων και πολύ πιθανόν και ανεκμετάλλευτο φαρμακευτικό δυναμικό. Αυτές οι ποικιλίες βρίσκονται υπό την κηδεμονία των ιθαγενών εδώ και χιλιετίες, ωστόσο έχουμε τώρα αποδείξεις ότι οι φυτείες για την παραγωγή κοκαΐνης καταπατούν τα εδάφη των ιθαγενών».
Οι ερευνητές έδειξαν επίσης ότι υπάρχουν διακριτικά χαρακτηριστικά των καλλιεργούμενων φύλλων κόκας: είναι πιο στρογγυλά συνολικά και πιο στενά στη βάση. Αν και αναξιόπιστα για την ταυτοποίηση, αυτά είναι πολύτιμα στοιχεία σχετικά με το πώς αυτά τα φυτά μπορεί να έχουν εξελιχθεί στην ανθρώπινη καλλιέργεια.
Η ομάδα διερεύνησε επίσης τις γενετικές σχέσεις μεταξύ των φυτών κόκας, συγκρίνοντας τα ευρήματά τους με τις υπάρχουσες ταξινομήσεις. Ανακάλυψαν ότι διακριτές ποικιλίες κόκας άρχισαν να εξελίσσονται πολύ πριν από την άφιξη των ανθρώπων στη Νότια Αμερική πριν από περίπου 15.000 χρόνια.
Η Δρ. Przelomska υπογραμμίζει τη σημασία των γενετικών τεχνικών ως ακριβέστερης μεθόδου για τον εντοπισμό και την παρακολούθηση των φυτών κόκας. «Τα γενετικά δεδομένα προσφέρουν μια σαφέστερη εικόνα, όταν συμπληρώνονται με την εξέταση των φύλλων και άλλων φυτικών οργάνων που μπορεί να είναι χρήσιμα για την αναγνώριση των ειδών, όπως τα μέρη των λουλουδιών. Είναι σημαντικό ότι η γενετική μας εργασία αποκαλύπτει μια πολύπλοκη ιστορία εξέλιξης του φυτού κόκα, γεγονός που εξηγεί γιατί υπάρχουν αβεβαιότητες στο σύστημα ταξινόμησής του. Μόλις αποσαφηνιστούν αυτές, θα είναι πιο εφικτή η ανάπτυξη οικονομικά αποδοτικών γενετικών μεθόδων για την αναγνώριση».
Ο Δρ. Oscar Alejandro Pérez-Escobar από τους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους του Kew, ένας από τους κύριους συγγραφείς, ο οποίος μαζί με τον Διευθυντή Επιστημών Alexandre Antonelli έπαιξαν ρόλο στη σύλληψη του εν λόγω έργου, αναφέρει: «Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της έρευνάς μας είναι να προτείνουμε ένα σταθερό σύστημα ταξινόμησης και μια ολοκληρωμένη γενετική βάση δεδομένων».
«Αυτό θα μας επιτρέψει να ταυτοποιήσουμε με βεβαιότητα τους διάφορους πληθυσμούς, ποικιλίες και είδη της καλλιεργούμενης κόκας και των άγριων συγγενών τους. Ένα τέτοιο σύστημα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη βιώσιμων προγραμμάτων βιολογικής έρευνας και το δέντρο της κόκας διαθέτει τεράστιες δυνατότητες από αυτή την άποψη. Αλλά πρώτα, είναι απαραίτητο να διαχωριστούν τα πολύτιμα χαρακτηριστικά του φυτού από τη σύνδεσή του με το ναρκωτικό ψυχαγωγίας, αναδιαμορφώνοντας την αντίληψή του και αναδεικνύοντας τις θετικές χρήσεις του».
Ακολουθήστε το Cibum 
