Campylobacter: τρόποι επιμόλυνσης, συμπτώματα, πρόληψη

Το βάρος των τροφιμογενών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της Καμπυλοβακτηρίωσης, είναι σημαντικό: κάθε χρόνο σχεδόν 1 στους 10 ανθρώπους αρρωσταίνει και 33 εκατομμύρια έτη υγιούς ζωής χάνονται.

Οι τροφιμογενείς ασθένειες μπορεί να είναι σοβαρές, ειδικά για μικρά παιδιά. Οι διαρροϊκές ασθένειες είναι οι πιο κοινές που προκύπτουν από την κατανάλωση μη ασφαλών τροφίμων, με 550 εκατομμύρια ανθρώπους να αρρωσταίνουν ετησίως (συμπεριλαμβανομένων 220 εκατομμυρίων παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών).

Το Campylobacter είναι μία από τις 4 βασικές αιτίες των διαρροϊκών ασθενειών παγκοσμίως.

Η υψηλή συχνότητα εμφάνισης της διάρροιας από Campylobacter, καθώς και η διάρκειά της και οι πιθανές επιπλοκές της, την καθιστούν εξαιρετικά σημαντική από κοινωνικοοικονομική άποψη. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι λοιμώξεις από το παθογόνο αυτό βακτήριο σε παιδιά ηλικίας κάτω των 2 ετών είναι ιδιαίτερα συχνές, μερικές φορές με αποτέλεσμα το θάνατο.

Το Καμπυλοβακτηρίδιο είναι βακτήρια κυρίως σε σχήμα σπείρας, σχήματος “S”, ή καμπύλα βακτήρια σε σχήμα ράβδου. Επί του παρόντος, υπάρχουν 17 είδη και 6 υποείδη που αποδίδονται στο γένος Campylobacter, από τα οποία τα πιο συχνά αναφερόμενα σε ανθρώπινες ασθένειες είναι το C. jejuni (υποείδη jejuni) και το C. coli. Άλλα είδη όπως το C. lari και το C. upsaliensis έχουν επίσης απομονωθεί από ασθενείς με διάρροια, αλλά αναφέρονται λιγότερο συχνά.

Η καμπυλοβακτηρίωση είναι η ασθένεια που προκαλείται από τη λοίμωξη με Campylobacter:

• Η έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου εμφανίζεται συνήθως 2 έως 5 ημέρες μετά τη μόλυνση με τα βακτήρια, αλλά μπορεί να κυμαίνεται από 1 έως 10 ημέρες.
• Τα πιο συνηθισμένα κλινικά συμπτώματα των λοιμώξεων από campylobacter περιλαμβάνουν διάρροια (συχνά αιματηρή), κοιλιακό άλγος, πυρετό, κεφαλαλγία, ναυτία ή/ και έμετο. Τα συμπτώματα συνήθως διαρκούν 3 έως 6 ημέρες.
• Ο θάνατος από καμπυλοβακτηρίωση είναι σπάνιος και συνήθως περιορίζεται σε πολύ μικρά παιδιά ή ηλικιωμένους ασθενείς ή σε εκείνους που πάσχουν ήδη από άλλη σοβαρή ασθένεια όπως το AIDS.
• Οι επιπλοκές όπως βακτηριαιμία (παρουσία βακτηρίων στο αίμα), ηπατίτιδα, παγκρεατίτιδα (λοιμώξεις του ήπατος και του παγκρέατος, αντίστοιχα) και αποβολή στις έγκυες, έχουν αναφερθεί με διάφορους βαθμούς συχνότητας. Οι επιπλοκές μετά τη μόλυνση μπορεί να περιλαμβάνουν αντιδραστική αρθρίτιδα (επώδυνη φλεγμονή των αρθρώσεων που μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες) και νευρολογικές διαταραχές όπως το σύνδρομο Guillain-Barré, μια μορφή παράλυσης που μοιάζει με πολιομυελίτιδα και μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστική και σοβαρή νευρολογική δυσλειτουργία σε μικρό αριθμό περιπτώσεων.

Πηγές και μετάδοση

Τα είδη campylobacter συναντώνται ευρέως στα περισσότερα θερμόαιμα ζώα. Είναι διαδεδομένα σε ζώα διατροφής όπως πουλερικά, βοοειδή, χοίροι, πρόβατα και στρουθοκάμηλοι. και σε κατοικίδια ζώα, συμπεριλαμβανομένων των γατών και των σκύλων. Τα βακτήρια έχουν επίσης βρεθεί στα οστρακοειδή.

Ο κύριος τρόπος μετάδοσης πιστεύεται γενικά ότι είναι τροφιμογενής, μέσω ανεπαρκώς ψημένου κρέατος και προϊόντων κρέατος, καθώς και νωπού ή μολυσμένου γάλακτος. Το μολυσμένο νερό ή πάγος είναι επίσης μια πηγή μόλυνσης. Ένα ποσοστό των περιπτώσεων διαπιστώνονται μετά από επαφή με μολυσμένο νερό κατά τη διάρκεια ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.

Η Καμπυλοβακτηρίωση είναι μια ζωονόσος, μια ασθένεια που μεταδίδεται στον άνθρωπο από ζώα ή ζωικά προϊόντα. Τις περισσότερες φορές, τα σφάγια ή το κρέας μολύνονται από Campylobacter από κόπρανα κατά τη σφαγή. Στα ζώα, το Καμπυλοβακτηρίδιο σπάνια προκαλεί ασθένειες.

Η σχετική συμβολή κάθε μιας από τις παραπάνω πηγές στη συνολική επιβάρυνση της νόσου είναι ασαφής, αλλά η κατανάλωση ανεπαρκώς ψημένων μολυσμένων πουλερικών θεωρείται σημαντικός παράγοντας. Δεδομένου ότι τα κρούσματα κοινής προέλευσης αντιπροσωπεύουν ένα μάλλον μικρό ποσοστό κρουσμάτων, η συντριπτική πλειονότητα των εκθέσεων αναφέρεται σε σποραδικά κρούσματα, χωρίς εύκολα ευδιάκριτο μοτίβο.

Συνεπώς, η εκτίμηση της σημασίας όλων των γνωστών πηγών είναι εξαιρετικά δύσκολη. Επιπλέον, η ευρεία εμφάνιση του Campylobacter εμποδίζει επίσης την ανάπτυξη στρατηγικών ελέγχου σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Ωστόσο, σε χώρες όπου έχουν τεθεί σε εφαρμογή συγκεκριμένες στρατηγικές για τη μείωση του επιπολασμού του Campylobacter σε ζώντα πουλερικά, παρατηρείται παρόμοια μείωση των ανθρώπινων περιπτώσεων.

Θεραπεία

Η θεραπεία δεν απαιτείται γενικά, εκτός από την αντικατάσταση ηλεκτρολυτών και την ενυδάτωση. Η αντιμικροβιακή θεραπεία συνιστάται σε επεμβατικές περιπτώσεις (όταν τα βακτήρια εισβάλλουν στα κύτταρα του εντερικού βλεννογόνου και βλάπτουν τους ιστούς) ή για την εξάλειψη της κατάστασης φορέα (η κατάσταση των ανθρώπων που φιλοξενούν campylobacter στο σώμα τους και συνεχίζουν να διασπείρουν τα βακτήρια παραμένοντας ασυμπτωματικοί).

Μέθοδοι πρόληψης

Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη ασθενειών από το Campylobacter:

• Η πρόληψη βασίζεται σε μέτρα ελέγχου σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, από τη γεωργική παραγωγή σε ένα αγρόκτημα έως τη μεταποίηση, την παρασκευή και την προετοιμασία τροφίμων τόσο στο εμπόριο όσο και στο σπίτι.
• Σε χώρες χωρίς κατάλληλα συστήματα διάθεσης λυμάτων, τα κόπρανα και τα αντικείμενα που είναι λερωμένα με κόπρανα μπορεί να χρειαστεί να απολυμανθούν πριν από τη απόρριψη.
• Τα μέτρα για τη μείωση του επιπολασμού του Campylobacter στα πουλερικά περιλαμβάνουν ενισχυμένη βιοασφάλεια για την αποφυγή της μετάδοσης του Campylobacter από το περιβάλλον σε σμήνος πτηνών στο αγρόκτημα. Αυτή η επιλογή ελέγχου είναι εφικτή μόνο όταν τα πτηνά διατηρούνται σε κλειστές συνθήκες στέγασης.
• Οι ορθές πρακτικές υγιεινής κατά τη σφαγή μειώνουν τη μόλυνση των σφαγίων από κόπρανα, αλλά δεν εγγυώνται την απουσία καμπυλοβακτηρίδιου από το κρέας και τα προϊόντα κρέατος. Η κατάρτιση στον υγιεινό χειρισμό τροφίμων για τους εργαζόμενους σε σφαγεία και τους παραγωγούς νωπού κρέατος είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της μόλυνσης στο ελάχιστο.
• Οι μέθοδοι πρόληψης κατά της μόλυνσης στις οικιακές κουζίνες είναι παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται κατά άλλων τροφιμογενών βακτηριακών ασθενειών.
• Η βακτηριοκτόνος επεξεργασία, όπως η θέρμανση (για παράδειγμα, μαγείρεμα ή παστερίωση) ή η ακτινοβόληση, είναι η μόνη αποτελεσματική μέθοδος εξάλειψης του Campylobacter από μολυσμένα τρόφιμα.

Η θέση του ΠΟΥ

Σε συνεργασία με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς, ο ΠΟΥ υποστηρίζει σθεναρά τη σημασία της ασφάλειας των τροφίμων ως ουσιώδους στοιχείου για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε ασφαλείς και θρεπτικές δίαιτες. Ο ΠΟΥ παρέχει πολιτικές και συστάσεις που καλύπτουν ολόκληρη την τροφική αλυσίδα από την παραγωγή έως την κατανάλωση, κάνοντας χρήση διαφορετικών τύπων εμπειρογνωμοσύνης σε διάφορους τομείς.

Εργάζεται επίσης για την ενίσχυση των συστημάτων ασφάλειας των τροφίμων σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο σύστημα. Ο καθορισμός διεθνών προτύπων ασφάλειας των τροφίμων, η ενίσχυση της επιτήρησης των ασθενειών, η εκπαίδευση των καταναλωτών και η κατάρτιση των χειριστών τροφίμων στον ασφαλή χειρισμό των τροφίμων συγκαταλέγονται στις πιο κρίσιμες παρεμβάσεις για την πρόληψη των τροφιμογενών ασθενειών.

Σε συνεργασία με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων (OIE) και το Συνεργαζόμενο Κέντρο του ΠΟΥ στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, ο ΠΟΥ δημοσίευσε την έκθεση «The global view of campylobacteriosis in 2012».

Ο ΠΟΥ ενισχύει τις ικανότητες των εθνικών και περιφερειακών εργαστηρίων στην επιτήρηση των τροφιμογενών παθογόνων παραγόντων, όπως το Καμπυλοβακτηρίδιο και η Σαλμονέλα. Προωθεί επίσης την ολοκληρωμένη επιτήρηση της μικροβιακής αντοχής των παθογόνων παραγόντων στην τροφική αλυσίδα, συλλέγοντας δείγματα από ανθρώπους, τρόφιμα και ζώα και αναλύοντας δεδομένα σε όλους τους τομείς.

Η ΠΟΥ, από κοινού με τον FAO, βοηθά τα κράτη μέλη συντονίζοντας τις διεθνείς προσπάθειες έγκαιρης ανίχνευσης και αντιμετώπισης των κρουσμάτων τροφιμογενών ασθενειών μέσω του δικτύου των εθνικών αρχών στα κράτη μέλη.

Παρέχει επίσης επιστημονικές αξιολογήσεις ως βάση για τα διεθνή πρότυπα τροφίμων, κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις που αναπτύχθηκαν από την Επιτροπή FAO/WHO Codex Alimentarius για την πρόληψη των τροφιμογενών ασθενειών.

Συστάσεις για το κοινό και τους ταξιδιώτες

Οι ακόλουθες οδηγίες θα βοηθήσουν τους ανθρώπους να παραμείνουν ασφαλείς ενώ ταξιδεύουν:

• Βεβαιωθείτε ότι το φαγητό είναι σωστά μαγειρεμένο και ζεστό όταν σερβίρεται.
• Αποφύγετε το νωπό γάλα και τα προϊόντα που κατασκευάζονται από νωπό γάλα. Πίνετε μόνο παστεριωμένο ή βραστό γάλα.
• Αποφύγετε τον πάγο εκτός αν είναι κατασκευασμένος από ασφαλές νερό.
• Όταν η ασφάλεια του πόσιμου νερού είναι αμφισβητήσιμη, βράστε το ή αν αυτό δεν είναι δυνατό, απολυμάνετέ το με έναν αξιόπιστο απολυμαντικό παράγοντα αργής αποδέσμευσης (συνήθως διαθέσιμο στα φαρμακεία).
• Πλύνετε καλά τα χέρια σας και συχνά χρησιμοποιώντας σαπούνι, ιδίως μετά από επαφή με κατοικίδια ζώα ή ζώα αγροκτήματος ή αφού βρεθείτε στην τουαλέτα.
• Πλύνετε προσεκτικά τα φρούτα και τα λαχανικά, ειδικά αν τρώγονται ωμά. Εάν είναι δυνατόν, τα λαχανικά και τα φρούτα πρέπει να ξεφλουδιστούν.

Συστάσεις για τους χειριστές τροφίμων

Ο ΠΟΥ παρέχει τις ακόλουθες οδηγίες για τα άτομα που χειρίζονται τρόφιμα:

• Τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι οικιακοί χειριστές τροφίμων θα πρέπει να επαγρυπνούν κατά την προετοιμασία των τροφίμων και θα πρέπει να τηρούν τους κανόνες υγιεινής της παρασκευής τροφίμων.
• Οι επαγγελματίες χειριστές τροφίμων που πάσχουν από πυρετό, διάρροια, έμετο ή ορατές μολυσμένες δερματικές βλάβες θα πρέπει να το αναφέρουν αμέσως στον εργοδότη τους.
• Τα «Πέντε κλειδιά για ασφαλέστερα τρόφιμα» του ΠΟΥ χρησιμεύουν ως βάση για εκπαιδευτικά προγράμματα για την κατάρτιση των χειριστών τροφίμων και την εκπαίδευση των καταναλωτών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την πρόληψη της τροφικής δηλητηρίασης. Τα πέντε αυτά σημεία είναι:
  • διατηρείστε την καθαριότητα
  • διαχωρίστε τα ωμά από τα μαγειρεμένα
  • μαγειρέψτε επαρκώς
  • διατηρήστε το φαγητό σε ασφαλείς θερμοκρασίες
  • χρησιμοποιήστε ασφαλές νερό και πρώτες ύλες

Πηγή: WHO