Ελληνικό ΣΣ ΚΑΠ: 10 διευκρινήσεις και 9 απαντήσεις.
Μετά το πέρας των αγροτικών κινητοποιήσεων και μεγάλης κριτικής που έχει δεχτεί το ελληνικό Στρατηγικό Σχέδιο Για την Κοινή Αγροτική Πολιτική, (ΣΣ ΚΑΠ)από διάφορους φορείς του αγροτικού χώρου όπου του καταλογίζουν έλλειψη στρατηγικής, απουσία οράματος, λανθασμένους υπολογισμούς, έλλειψη διαβούλευσης και άλλα πολλά, η ομάδα Συμβούλων κατάρτισής του απαντά σε 9 ερωτήσεις και δίνει 10 διευκρινίσεις.
Ελληνικό ΣΣ ΚΑΠ: 10 διευκρινήσεις και 9 απαντήσεις
Το Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ βρίσκεται τον τελευταίο καιρό στο επίκεντρο της κριτικής πολλών οργανώσεων των αγροτών αλλά και των κομμάτων. Καταλογίζουν έλλειψη στρατηγικής, απουσία οράματος, λανθασμένους υπολογισμούς, έλλειψη διαβούλευσης κ.α. Αποφαίνονται λοιπόν ότι αποτελεί ένα κείμενο γραμμένο στο πόδι, που συγκέντρωσε πληθώρα παρατηρήσεων (αναφέρονται 475!!!) από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Από την πλευρά μας ως τεχνικοί σύμβουλοι στη σύνταξη του ΣΣΚΑΠ θεωρούμε ότι πρέπει να διευκρινίσουμε κάποια σημεία με στόχο έναν παραγωγικό διάλογο:
1. Το Στρατηγικό Σχέδιο υπογράφεται, όπως προσδιορίζεται από τον Κανονισμό, από τα αρμόδια στελέχη του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τον Πρόεδρο του ΟΠΕΚΕΠΕ.
2. Είχαμε την ευθύνη τεκμηρίωσης της πρόταση και υποβοήθησης του Υπουργείου καθ’ όλη την περίοδο της διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εργασία που επιτελέσαμε σεβόμενοι πλήρως τις αρχές της επιστήμης, τις κατευθύνσεις και τους στόχους της ΚΑΠ 2023-2027 αλλά πρωτίστως τις ανάγκες της ελληνικής γεωργίας και κτηνοτροφίας όπως αυτές προέκυψαν τόσο από την ανάλυση SWOT όσο και από τη διαβούλευση.
3. Η σύνταξη του Στρατηγικού Σχεδίου ανατέθηκε στον Τεχνικό Σύμβουλο (σύμπραξη ΓΠΑ και ΛΚΝ Ανάλυσις), ο οποίος επιλέχθηκε με ανοικτό διεθνή διαγωνισμό που προκηρύχθηκε τον Απρίλιο του 2019, ξεκίνησε τυπικά τον Ιανουάριο του 2020 με την υπογραφή της σχετικής σύμβασης αξίας (593.800 €) και ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2022 με την επίσημη έγκριση του Στρατηγικού Σχεδίου. Την ομάδα έργου αποτελούσαν 27 άτομα, προερχόμενα κατά βάση από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και εξειδικευμένοι και έμπειροι επιστήμονες από το χώρο των Συμβούλων Επιχειρήσεων.
4. Το περιεχόμενο του Στρατηγικού Σχεδίου προσδιορίζεται θεσμικά –και ως εκ τούτου υποχρεωτικά και δεσμευτικά για το σύνολο των Κ-Μ από τον Κανονισμό 2021/2115 και μια σειρά εκτελεστικών πράξεων που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
5. Οι στρατηγικές επιλογές του κάθε Κ-Μ απορρέουν από την SWOT ανάλυση και τις ιεραρχημένες ανάγκες για κάθε έναν από τους δέκα ειδικούς στόχους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ενώ θα πρέπει να είναι συμβατές με τις δημοσιευθείσες συστάσεις ανά χώρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το περιεχόμενο των Στρατηγικών Σχεδίων τους που απεστάλησαν σε κάθε ένα από τα 27 Κ-Μ τον Δεκέμβριο του 2020 και οι οποίες είναι δημοσιευμένες από τον Δεκέμβριο του 2020. Αξίζει να αναφερθεί ότι κάθε επιμέρους παρέμβαση εξυπηρετεί συγκεκριμένες από τις διαπιστωμένες ανάγκες και η συμβολή της κάθε παρέμβασης στην εξυπηρέτηση των προσδιορισμένων αναγκών τεκμηριώνεται με ποσοτικούς δείκτες. Υποχρεωτικά σημεία εκκίνησης για τη κατάρτιση της SWOT αλλά και την αξιολόγηση των επιδόσεων της κάθε χώρας, είναι οι τιμές αναφοράς των 49 δεικτών πλαισίου (context Indicators) που κατανέμονται στους εννέα επιμέρους ειδικούς στόχους της ΚΑΠ.
6. Το Στρατηγικό Σχέδιο της Ελλάδας όπως και όλα τα Στρατηγικά Σχεδία των Κ-Μ συνοδεύονται από Εκ των Προτέρων Αξιολόγηση και Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που συντάσσονται από εξωτερικό εμπειρογνώμονα που για την Ελλάδα ήταν η Παγκόσμια Τράπεζα. To ΣΣ ΚΑΠ 2023-2027 υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2021, οι παρατηρήσεις της Επιτροπής στάλθηκαν στις 31/3/2022, ημερομηνία που σηματοδότησε και την έναρξη των διαβουλεύσεων με τις αρμόδιες Ελληνικές Αρχές.
7. Όπως μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί, αφού τα έγγραφα των παρατηρήσεων είναι δημόσια και προσβάσιμα στη σχετική ιστοσελίδα της ΕΕ, η Ελλάδα έλαβε 292 παρατηρήσεις, αριθμός που είναι στο μέσο όρο των παρατηρήσεων που έλαβαν τα Κ-Μ .Ενδεικτικά παρατίθεται ο αριθμός των παρατηρήσεων ανά Κ-Μ: Αυστρία251, Βέλγιο-Βαλλωνία 210, Βέλγιο-Φλάνδρα 418, Βουλγαρία 405, Γαλλία 187, Γερμανία 296, Δανία237, Ιρλανδία217, Ισπανία 360, Ιταλία 244, Κύπρος 236, Ολλανδία 290, Πορτογαλία340, Τσεχία340.
8. Οι διαβουλεύσεις με την Επιτροπή ολοκληρώθηκαν τον Οκτώβριο του 2022 και η επίσημη έγκριση του Ελληνικού Στρατηγικού Σχεδίου έγινε τον Νοέμβριο του 2022, στην δεύτερη ομάδα εγκρίσεων ΣΣ ΚΑΠ (ακολούθησε τρίτη και τέταρτη) χωρίς να υπάρχει καμία αναστολή (suspension) εφαρμογής για καμία από τις εβδομήντα μια προτεινόμενες παρεμβάσεις.
9. Η Στρατηγική της χώρας μας παρουσιάζεται αναλυτικά στο ΣΣ ΚΑΠ όπως και συγκεκριμένες προβλέψεις για επιμέρους κλάδους.
Στρατηγικές επιλογές στο ΣΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ
ü -η πλήρης, αλλά σταδιακή, σύγκλιση των δικαιωμάτων,
ü η μεταφορά πόρων από τον πρώτο στο δεύτερο πυλώνα για την ενίσχυση των ποσών που διατίθενται για δημογραφική ανανέωση και επενδύσεις εκσυγχρονισμού με έμφαση στην καινοτομία,
ü ο υπολογισμός της αναδιανεμητικής ενίσχυσης με βάση την δυναμικότητα (Τυπική Απόδοση – Standard Output) των εκμεταλλεύσεων και όχι με βάση το φυσικό μέγεθος π.χ. την έκταση,
ü η διαφοροποίηση του ύψους ενίσχυσης για επιμέρους κατηγορίες επενδυτικών δαπανών στα σχέδια βελτίωσης
ü ο σχεδιασμός στοχευμένων παρεμβάσεων για την ευζωία και την βιοασφάλεια για πρώτη φορά με στόχο την ενίσχυση της κτηνοτροφίας
10. Η διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους είναι κανονιστική υποχρέωση, συνεπώς το εύρος της, η αντιπροσωπευτικότητα των συμμετεχόντων και η παρεχόμενη πληροφόρηση αξιολογούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνοπτικά στο διάστημα Ιούνιος 2019 -Δεκέμβριος 2021 και παρά τις δυσκολίες που δημιούργησαν οι περιορισμοί λόγω πανδημίας έγιναν
– Τρεις παρουσιάσεις στην Βουλή
o Μάιος 2020, Επιτροπή Περιβάλλοντος, Παρουσίαση Πολιτικής από το Αγρόκτημά στο πιάτο και συνέπειες για την ελληνική γεωργία,
o Δεκέμβριος 2020, Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου , SWOT Ανάλυση – Ανάγκες και
o Δεκέμβριος 2021 Παρουσίαση Στρατηγικού Σχεδίου ,
– 25 ημερίδες στις 13 περιφέρειες της χώρας με την δυνατότητα είτε φυσικής παρουσίας είτε τηλεσύνδεσης στις οποίες συμμετείχαν 2.500 άτομα,
– Παρουσίαση στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΘΕΑΣ σε αμφιθέατρο του ΓΠΑ.
– Διαβουλεύσεις με τηλεδιάσκεψη
o 3-5 Μαρτίου 2021 με την συμμετοχή 250 εκπροσώπων Συνεταιρισμών ,Διεπαγγελματικών, Περιβαλλοντικών Οργανώσεων, Παραγωγών, Ομάδων Τοπικής Δράσης, παραγόντων της αγοράς, του ΓΕΩΤΕΕ για την ιεράρχηση των αναγκών
o 8 Μαρτίου 2021 Διαβούλευση με οκτώ εμπειρογνώμονες κύρους για την επιλογή συντελεστών βαρύτητας για την ιεράρχηση των αναγκών
o 2-5 Δεκεμβρίου 2021 Παρουσίαση σε 300 εκπροσώπους φορέων και αποστολή μέσω ΕΘΕΑΣ σε 1.200 συνεταιρισμούς μέλη της, ερωτηματολογίου με το σύνολο των παρεμβάσεων του Στρατηγικού Σχεδίου.
Τέλος θεωρούμε ότι πρέπει να απαντήσουμε σε καίρια ερωτήματα που έχουν τεθεί όλο αυτό το διάστημα:
α. Η Ελλάδα χάνει χρήματα από τη νέα ΚΑΠ;
Όχι. Η Ελλάδα κατάφερε και διατήρησε το ίδιο ακριβώς ποσό με την προηγούμενη ΚΑΠ, δηλαδή 19,3 δις ευρώ για την περίοδο . Κι αυτό παρά το γεγονός ότι ο συνολικός προϋπολογισμός της ΚΑΠ μειώθηκε στα 386 δις ευρώ από τα 408 δις ευρώ και αρκετές χώρες, ανάμεσά τους και οι μεγαλύτερες όπως Γερμανία και Γαλλία, υπέστησαν μείωση της τάξης του 10-15% στα κονδύλια που λαμβάνουν.
β. Γιατί διαμαρτύρονται οι αγρότες για μειωμένες επιδοτήσεις;
Για τέσσερεις κυρίως λόγους, πέραν των ζητημάτων που υπάρχουν στη λειτουργία του ΟΠΕΚΕΠΕ:
1. Μεταφέρθηκαν κονδύλια από τον Πυλώνα Ι (άμεσες ενισχύσεις) στον Πυλώνα ΙΙ (επενδύσεις/διαρθρωτικές πολιτικές) με στόχο τη βελτίωση της ηλικιακής σύνθεσης των παραγωγών και τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, Η απόφαση αυτή πέραν του ότι .αποτέλεσε πολιτική επιλογή ήταν απόλυτα συμβατή με την SWOTανάλυση, τις ιεραρχημένες ανάγκες, τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το σημαντικότερο τις τιμές των Context indicators βάσει των οποίων κρίνονται οι επιδόσεις των Κ-Μ και εξαρτάται σημαντικό μέρος των μεταβιβάσεων.
2. Εισήχθη υποχρεωτικά (από τον νέο κανονισμό της ΕΕ 2115/2021) νέο μέτρο πολιτικής, η «αναδιανεμητική ενίσχυση» για τη μεταφορά πόρων ( υποχρεωτικά το 10% που αντιστοιχεί σε περίπου 172 εκατ.€/έτος) από τις μεγαλύτερες στις μικρομεσαίες εκμεταλλεύσεις, με στόχο την εξισορρόπηση των ανισοτήτων στην κατανομή των επιδοτήσεων μεταξύ μικρών και μεγάλων σε μέγεθος εκμεταλλεύσεων.
3. Αυξήθηκε ο προϋπολογισμός των συνδεδεμένων ενισχύσεων, κατά 67 εκατ. Ευρώ κατ’ έτος (από 178 εκατ.€ το 2022 σε 245 εκατ € το 2023). Αυτές είναι επιδοτήσεις που δίνονται σε συγκεκριμένους κλάδους παραγωγής και έχουν στόχο την ενίσχυση της παραγωγής σε αυτούς τους κλάδους.
4. Το λεγόμενο «πρασίνισμα» (που αντιστοιχούσε σε πρόσθετη ενίσχυση ύψους 49% επί της βασικής ενίσχυσης κάθε γεωργού) που καταβαλλόταν εν όλω ή εν μέρει μαζί με την προκαταβολή της βασικής ενίσχυσης καταργήθηκε και θεσμοθετήθηκε το 25% των πόρων του Πρώτου Πυλώνα να διατεθεί για την χρηματοδότηση των οικολογικών σχημάτων . η λογική εφαρμογής των οποίων διαφοροποιείται πλήρως από το «πρασίνισμα»
Εν κατακλείδι, το ΣΣ ΚΑΠ επιφέρει σημαντική ανακατανομή των πόρων αλλά θα πρέπει να τονισθεί ότι επιλογή της ΚΑΠ και συνακόλουθα της χώρας είναι
να ωφεληθούν οι μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις και να υπάρξει στο μέτρο του δυνατού περιορισμός της ανισοκατανομής των ενισχύσεων του Πρώτου Πυλώνα .
γ. Πόσα χρήματα μεταφέρθηκαν από τον Πυλώνα 1 (άμεσες ενισχύσεις) στον Πυλώνα 2 (αγροτική ανάπτυξη);
Κάθε κράτος-μέλος μπορούσε να μεταφέρει έως το 25% του προϋπολογισμού του Πυλώνα Ι στον Πυλώνα ΙΙ. Η Ελλάδα αποφάσισε να μεταφέρει στον Πυλώνα ΙΙ το 10% των ετήσιων άμεσων ενισχύσεων. Δηλαδή, 189,2 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο και συνολικά 756,7 εκατ. ευρώ στην 5ετία 2023-27. Απ’ αυτά,η μερίδα του λέοντος, 590 εκατ. ευρώ συνολικά, 147,5 εκατ. ετησίως κατευθύνεται στους νέους αγρότες κι άλλα 166,6 εκατ. ευρώ στα σχέδια βελτίωσης (41,6 εκατ. ευρώ ετησίως για την ίδια περίοδο).
Σημειώνεται ότι την περίοδο 2014-2020 είχε μεταφερθεί το 5% των πόρων του Πυλώνα 2 στον Πυλώνα 1.
δ. Γιατί έγινε αυτή η μεταφορά των 756,7 εκατομμυρίων ευρώ;
Η Ελλάδα, όπως προέκυψε από την SWOTανάλυση για την ελληνική γεωργία αλλά και σημείωσε με έμφαση στις συστάσεις της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2020, αντιμετωπίζει έντονο πρόβλημα γήρανσης του αγροτικού πληθυσμού καθώς και χαμηλής ανταγωνιστικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αναλογία γεωργών με ηλικία άνω των 55 ετών σε σχέση με τους/τις κάτω των 35, εκτινάχθηκε στο 19 προς 1 το 2020 από 8 προς 1 το 2010.
Μετά τη διαπίστωση των δύο αναγκών και της ιεράρχησής τους ως πρώτης προτεραιότητας, κρίθηκε σκόπιμο να ενισχυθούν οι δράσεις για τη βελτίωση της ηλικιακής διάρθρωσης και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των εκμεταλλεύσεων. Ως εκ τούτου με τα 756,7 εκατ. ευρώ ενισχύονται για την πρώτη εγκατάσταση στη νέα ΚΑΠ 12.163 νέοι αγρότες επιπλέον με παρεχόμενη ενίσχυση 37.000 ευρώ κατά μέσο όρο και επιδοτούνται επιπλέον 2.083 αγρότες με 80.000 ευρώ (δημόσια δαπάνη) κατά μέσο όρο για να εκσυγχρονίσουν την εκμετάλλευσή τους μέσω Σχεδίου Βελτίωσης.
ε. Εάν δεν γινόταν η μεταφορά, πόσο θα αυξάνονταν οι άμεσες ενισχύσεις;
Εάν μεταφερόταν μόνο το 5%των άμεσων ενισχύσεων που εφάρμοσε η χώρα την περίοδο 2014-2020 , τότε ο «κουμπαράς» των επιδοτήσεων θα αυξανόταν με 94,5 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Με βάση την ανάλυση που έχει γίνει, με το ποσό αυτό θα αναπροσαρμόζονταν οι άμεσες ενισχύσεις κατά 4,1 ευρώ/στρέμμα στις δενδρώδεις καλλιέργειες, 2,1 ευρώ/στρέμμα στα αροτραίες καλλιέργειες και 1,8 ευρώ/στρέμμα στα βοσκοτόπια.
στ. Με ποιο σκεπτικό καταρτίστηκαν τα συγκεκριμένα 10 «οικολογικά σχήματα»;
Από την SWOT ανάλυση και τη διαπίστωση των αναγκών προέκυψαν ως κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα η διαχείριση των υδατικών πόρων, εν όψει μάλιστα της κλιματικής αλλαγής, και η αντιμετώπιση της διάβρωσης και της υποβάθμισης της ποιότητας των εδαφών. Ως «θετικές» προτεραιότητες θεωρήθηκαν η ενθάρρυνση της βιολογικής γεωργίας και η διατήρηση/προστασία γεωργικών συστημάτων που είναι εξαιρετικά σημαντικά τόσο από περιβαλλοντικής όσο και από κοινωνικής απόψεως και απειλούνται από εγκατάλειψη, όπως είναι τα αγροδασικά συστήματα, οι βοσκότοποι με
ξυλώδη/θαμνώδη βλάστηση, οι οποίοι μέχρι πρότινος δεν ήταν καν επιλέξιμοι για ενισχύσεις, οι καλλιέργειες σε αναβαθμίδες κ.α.
Από την άλλη πλευρά, τα οικολογικά σχήματα απευθύνονται σε πάνω από 600.000 εκμεταλλεύσεις που χωροθετούνται σε τρείς αγρονομικές περιφέρειες (Αροτραίες καλλιέργειες – Μόνιμες φυτείες -Βοσκότοποι) με μια ποικιλία γεωμορφολογικών και κλιματικών συνθηκών. Η ποικιλομορφία των γεωργικών συστημάτων που προκύπτει, είναι μεν ένα από τα πλεονεκτήματα της ελληνικής γεωργίας αλλά απαιτεί μέτρα πολιτικής προσαρμοσμένα στις συνθήκες. Ο στόχος ήταν όλες οι εκμεταλλεύσεις να έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν σε ένα τουλάχιστον από τα οικολογικά σχήματα.
Τέλος, θεωρήθηκε ότι οι περιβαλλοντικοί στόχοι έπρεπε να επιδιωχθούν και με καινοτόμες πρακτικές, όπως η ψηφιοποίηση, η γεωργία ακριβείας, η κυκλική οικονομία.
Οι πρώτες εκτιμήσεις, όπως έχουν δημοσιευθεί στον τύπο, αναφέρουν ότι τα αιτήματα υπερκαλύπτουν τον διαθέσιμο προϋπολογισμό και είναι ενθαρρυντικές για την αποδοχή των οικολογικών σχημάτων που εφαρμόζονται πρώτη φορά και είναι εθελοντικά για τους γεωργούς. Η απορρόφηση του συνόλου των πόρων των οικολογικών σχημάτων ουσιαστικά εξαλείφει τον κίνδυνο απώλειας πόρων από το 2025 και μετά, όπως και της μείωσης πόρων της βασικής ενίσχυσης.
ζ. Υπήρχαν προτάσεις για άλλα «οικολογικά σχήματα» που δεν υιοθετήθηκαν;
Είχαν όντως προταθεί και συζητηθεί και άλλα οικολογικά σχήματα. Ενδεικτικά αναφέρονται
– η συμβολή στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών με την ενίσχυση παραγωγών για τη μετακίνηση κοπαδιών και βόσκηση σε συγκεκριμένες περιοχές π.χ. ζώνες φυτοπροστασίας, μετά από υπόδειξη των Δασαρχείων,
– η ενίσχυση της γεωργίας στις περιοχές που επηρεάζονται από την «απολιγνιτοποίηση» κ.α.
Δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατή η οριοθέτηση συγκεκριμένων περιοχών στις οποίες θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τέτοιου είδους παρεμβάσεις..
η. Γιατί δεν έχουν πληρωθεί ακόμη οι παραγωγοί για τα «οικολογικά σχήματα» ενώ έως το 2023 πληρώνονταν τις επιδοτήσεις από το «πρασίνισμα» έως τα Χριστούγεννα;
Διότι πρόκειται για διαφορετικά μέτρα πολιτικής. Πριν το 2023, το ποσό που αναλογούσε σε κάθε εκμετάλλευση για το «πρασίνισμα», εφόσον προσαρμοζόταν σε κάποιους όρους, πρόκυπτε ως ποσοστό (49%) της βασικής ενίσχυσης. Η δε εκπλήρωση των προϋποθέσεων διαπιστωνόταν από την ίδια την δήλωση του παραγωγού. Τώρα, με βάση τον κανονισμό, αυτές οι προϋποθέσεις είναι αυστηρότερες, οι παραγωγοί οφείλουν να τις εφαρμόσουν αν θέλουν να εισπράξουν την οποιαδήποτε ενίσχυση και απαγορεύεται να πληρωθούν επιπλέον γι’ αυτές.
Για να ενισχυθούν οι παραγωγοί μέσω των «οικολογικών σχημάτων» πρέπει να δεσμευτούν για συγκεκριμένες δράσεις που υπερβαίνουν τις υποχρεωτικές. Πληρώνονται δε αποκλειστικά βάσει της έκτασης στην οποία εφαρμόζουν αυτές τις δράσεις ή τον αριθμό των ζώων και ελέγχονται, τόσο αυτοί όσο και η διοίκηση, για την πλήρη και ορθή εφαρμογή τους.
θ. Γιατί το Στρατηγικό Σχέδιο δεν περιλαμβάνει άλλα τομεακά προγράμματα για παράδειγμα στην κτηνοτροφία.
Για να μην περιορισθεί περαιτέρω το ύψος της βασικής. Το κάθε Κ-Μ μπορεί να χρηματοδοτήσει τομεακά προγράμματα πλην των ρητά αναφερομένων ( οπωροκηπευτικά, μελισσοκομικά προϊόντα, οίνος , ελαιόλαδο και επιτραπέζιες ελιές) χρησιμοποιώντας μέχρι το 3% των πόρων του Πρώτου Πυλώνα.
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι διατίθενται 556,2 εκατομμύρια Ευρώ (4,1% του προϋπολογισμού του ΣΣ) για την συνδεδεμένη ενίσχυση στο βόειο και στο αιγοπρόβειο κρέας. Δεν είναι συνήθης πρακτική η ύπαρξη τομεακού προγράμματος με την ταυτόχρονη παροχή συνδεμένης.
Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ήταν συνειδητή επιλογή της ομάδας συμβούλων να μην απαντά σε ατεκμηρίωτες αιτιάσεις όλο αυτό το χρονικό διάστημα, θεωρούμε όμως ότι θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι:
1. Το υποβληθέν και εγκεκριμένο Στρατηγικό Σχέδιο αποτέλεσε αντικείμενο ομαδικής δουλειάς την ευθύνη της οποίας αναλαμβάνουμε όλοι ως ομάδα έργου και όχι κάποια άτομα προσωπικά που έχουν αναλάβει την εκπροσώπηση του Τεχνικού Συμβούλου σε μεγάλο αριθμό ενημερωτικών εκδηλώσεων.
2. Καθ’ όλη την διάρκεια κατάρτισης είχαμε ανοιχτή και δημόσια επικοινωνία με πληθώρα φορέων που υπέβαλαν προτάσεις. Η υποβολή πρότασης δεν καθιστά υποχρεωτική και την αποδοχή της ειδικά όταν προσκρούει σε βασικές αρχές του κοινοτικού κεκτημένου όπως ο σεβασμός του δίκαιου ανταγωνισμού ή αντίκειται στους στόχους της ΚΑΠ .
3. Ουδέποτε αρνηθήκαμε, με την απαραίτητη προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης του Υπουργείου, την παροχή διευκρινήσεων ή την ενημέρωση επί του περιεχομένου των προτάσεών μας και του τελικώς εγκριθέντος ΣΣ-ΚΑΠ, είτε επρόκειτο για πολιτικά κόμματα, είτε για συλλογικούς φορείς των αγροτών.
Για την ομάδα έργου:
Βλάχος Γεώργιος, Αναπληρωτής Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Κλωνάρης Ευστάθιος, Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Λιανός Δημήτριος, Διευθυντής Μελετών ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ ΕΠΕ
Τσιμπούκας Κωσταντίνος, Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Ακολουθήστε το Cibum 
