Ο καθηγητής Eric Lambin σε άρθρο του στο περιοδικό της ΕΕ HORIZON λέει ότι η παραγωγή και η κατανάλωση τροφίμων πρέπει αλλάξουν ριζικά.
Η ανθρώπινη υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα τρόφιμα και το περιβάλλον. Ο κόσμος, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, αντιμετωπίζει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και στα τρία μέτωπα.
Το τρέχον σύστημα τροφίμων βλάπτει την υγεία των ανθρώπων συμβάλλοντας στην παχυσαρκία και καταστρέφοντας το περιβάλλον, μεταξύ άλλων, προκαλώντας εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και απώλεια βιοποικιλότητας.
Δεδομένων των υψηλών διακυβεύσεων και των προκλήσεων, το Horizon Magazine σχεδιάζει μια σειρά άρθρων πέντε μερών για το υπόλοιπο του 2023 σχετικά με το «βιώσιμο τρόφιμο». Στόχος είναι να τονιστούν οι υποσχέσεις για την επίτευξη θεμελιωδών βελτιώσεων σε αυτόν τον τομέα, μεταξύ άλλων με τη βοήθεια της έρευνας και της καινοτομίας.
Η έναρξη της σειράς γίνεται με μια συνέντευξη με τον Eric Lambi , καθηγητή γεωγραφίας και επιστήμης βιωσιμότητας στο Université catholique de Louvain στο Βέλγιο.
Ο Lambin είναι επίσης μέλος της Ομάδας Επιστημονικών Συμβούλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (GCSA), η οποία εκπόνησε μια Επιστημονική Γνώμη τον Ιούνιο του 2023 με τίτλο «Towards Sustainable Food Consumption». Τη γνώμη ζήτησε η Ευρωπαία Επίτροπος για την Υγεία και την Ασφάλεια των Τροφίμων Στέλλα Κυριακίδη.
Τα άρθρα της σειράς που θα ακολουθήσουν θα επικεντρωθούν στις διατροφικές αλλαγές, στα αστικά συστήματα διατροφής, στο μικροβίωμα και στο ρόλο της νομοθεσίας.
1. Τα τρόφιμα, η υγεία και η βιωσιμότητα συνδέονται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Γιατί οι άνθρωποι σήμερα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτόν τον τομέα;
Αντιμετωπίζουμε τώρα μια κρίση δημόσιας υγείας –με εκτεταμένα προβλήματα υπέρβαρου, παχυσαρκίας και υποσιτισμού– και μια παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση.
Σήμερα, τα ζώα ευθύνονται για περισσότερο από το 14% των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, που είναι περισσότερες από τις εκπομπές από όλα τα αυτοκίνητα και τα φορτηγά του κόσμου. Η παραγωγή κρέατος –ιδιαίτερα βοείου κρέατος– οδηγεί άμεσα στην κλιματική αλλαγή εκπέμποντας μεθάνιο και έμμεσα μετατρέποντας τα τροπικά δάση για βοσκοτόπια και παραγωγή ζωοτροφών. Η μετατροπή των δασών όχι μόνο αυξάνει τις εκπομπές αλλά προκαλεί και απώλεια βιοποικιλότητας. Φανταζόμαστε ότι τα περισσότερα από τα πράσινα χωράφια που προσπερνάμε είναι καλλιέργειες για να φάνε οι άνθρωποι, ενώ στην πραγματικότητα τα δύο τρίτα των γεωργικών εκτάσεων στον κόσμο είναι βοσκότοποι και το 40% της παγκόσμιας καλλιεργήσιμης γης προορίζεται για ζωοτροφές.
Η Επιστημονική Γνώμη μας απαιτεί αλλαγές σε όλο το σύστημα για να διορθωθεί αυτό.
2. Τι θα σήμαινε συγκεκριμένα ένα πιο βιώσιμο σύστημα τροφίμων;
Για τους περισσότερους Ευρωπαίους, οι δίαιτες θα πρέπει να είναι περισσότερο φυτικές, καθώς είναι συχνά πολύ πλούσιες σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία έχουν πολύ υψηλότερα περιβαλλοντικά αποτυπώματα από τα φυτικά τρόφιμα.
Για να στραφείτε προς μια πιο υγιεινή και βιώσιμη διατροφή, συνιστάται να καταναλώνετε περισσότερα όσπρια, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και σπόρους και λιγότερο κρέας –ιδιαίτερα κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας– λιγότερα τρόφιμα πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη, λιγότερα σνακ με φτωχά διατροφικές ιδιότητες και λιγότερα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα, ζαχαρούχα ποτά και αλκοολούχα ποτά.
Για τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών με βιώσιμη προέλευση.
Πρέπει επίσης να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων για να ελαχιστοποιήσουμε την περιττή χρήση πόρων για την καλλιέργεια, τη συγκομιδή, τη μεταφορά και τη συσκευασία τροφίμων που καταλήγουν σε χωματερές.
3. Τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η ΕΕ για να διασφαλίσει ότι τα τρόφιμα είναι πιο υγιεινά και πιο πράσινα;
Η Επιστημονική Γνώμη συνιστά ότι τα μέτρα πολιτικής που στοχεύουν στην αλλαγή της συμπεριφοράς των καταναλωτών πρέπει να επικεντρώνονται σε ολόκληρο το «διατροφικό περιβάλλον». Αυτό είναι οπουδήποτε οι άνθρωποι λαμβάνουν, τρώνε και συζητούν το φαγητό τους.
Επομένως, τα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να απευθύνονται όχι μόνο στους καταναλωτές αλλά και στους παρόχους τροφίμων, τους παραγωγούς, τους κατασκευαστές, τους διανομείς και τους λιανοπωλητές. Οι ικανότητες που απαιτούνται για την επιτάχυνση της μετάβασης προς μια πιο βιώσιμη και υγιεινή διατροφή κατανέμονται σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, από την ΕΕ στα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τους δήμους.
Η ΕΕ μπορεί να παράσχει κατευθυντήριες γραμμές, να προσαρμόσει τις επιδοτήσεις, να αναπτύξει ετικέτες, να επεκτείνει το τρέχον σύστημα τιμολόγησης του άνθρακα, μεταξύ άλλων, και να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ενεργήσουν στο επίπεδό τους.
4. Τι συνιστά η GCSA όσον αφορά τη δράση της ΕΕ στον τομέα αυτό;
Η ΕΕ θα πρέπει να υιοθετήσει ένα μείγμα συμπληρωματικών πολιτικών με βάση τις τιμές, τις πληροφορίες και τους κανονισμούς. Οι υγιεινές και βιώσιμες δίαιτες πρέπει να είναι η πιο εύκολη και οικονομική επιλογή. Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να εξετάσουν νέα κίνητρα, συμπεριλαμβανομένου του χαμηλότερου φόρου προστιθέμενης αξίας στα φρούτα και τα λαχανικά, καθώς και αντικίνητρα όπως φόροι για το κρέας και τη ζάχαρη.
Η παροχή αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των διαφορετικών τροφίμων διευκολύνει την υγιή και βιώσιμη λήψη αποφάσεων από τους καταναλωτές. Πρόκειται για πράγματα όπως η παιδεία στα τρόφιμα, οι εθνικές διατροφικές οδηγίες και οι ετικέτες στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας.
Τα νέα μέτρα πολιτικής θα πρέπει επίσης να καταστήσουν τις υγιεινές και βιώσιμες δίαιτες πιο διαθέσιμες και προσβάσιμες. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, την περίοπτη τοποθέτηση υγιεινών προϊόντων σε καταστήματα λιανικής.
5. Τι ρόλο διαδραματίζουν οι επιστημονικές συμβουλές, συμπεριλαμβανομένης της GCSA, στη χάραξη πολιτικής;
Οι επιστημονικές συμβουλές υποστηρίζουν τη χάραξη πολιτικής που βασίζεται σε στοιχεία αναλύοντας επιστημονικά ευρήματα σε ένα δεδομένο θέμα, με βάση την επιστήμη υψηλής ποιότητας.
Οι επιστημονικοί σύμβουλοι είναι ενδιάμεσοι μεταξύ της επιστήμης και της πολιτικής. Πρέπει να επιδείξουν την αξιοπιστία τους ακολουθώντας μια διαφανή και αμερόληπτη διαδικασία ανάλυσης αποδεικτικών στοιχείων. Η GCSA συνεργάζεται στενά με την κοινοπραξία Science Advice for Policy από τις Ευρωπαϊκές Ακαδημίες – ή SAPEA –. Το SAPEA συγκεντρώνει διεπιστημονικές ομάδες των καλύτερων Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων για τα θέματα για τα οποία ζητούνται συμβουλές από το Σώμα των Επιτρόπων.
Σε θέματα όπως τα συστήματα τροφίμων, για τα οποία ισχυρά κεκτημένα συμφέροντα ασκούν επιρροή στη χάραξη πολιτικής, είναι σημαντικό να παρέχονται ανεξάρτητες, επιστημονικές συστάσεις.
6. Πώς μπορούν οι καταναλωτές να βοηθήσουν στην προώθηση της αλλαγής;
Οι καταναλωτές μπορούν να συνεισφέρουν μέσω καλά ενημερωμένων αποφάσεων αγοράς που συνάδουν με τις αξίες τους. Αλλά τα μοντέλα αλλαγής συμπεριφοράς αναγνωρίζουν ότι το κίνητρο από μόνο του δεν επαρκεί για την τροποποίηση της δίαιτας. Οι καταναλωτές πρέπει επίσης να έχουν την ικανότητα και την ευκαιρία να υιοθετήσουν νέες συμπεριφορές.
Οι συμπεριφορές των καταναλωτών επηρεάζονται τόσο από προσωπικούς παράγοντες – όπως γευστικές προτιμήσεις, στάσεις και γνώσεις – όσο και από εξωτερικούς παράγοντες, κυρίως την τιμή, τις πληροφορίες και τα κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα.
Όλοι οι παράγοντες πρέπει να αντιμετωπιστούν. Εξ ου και η ανάγκη για μια σειρά από ποικίλα μέτρα που στοχεύουν σε ολόκληρο το διατροφικό περιβάλλον που αλληλοσυμπληρώνονται.
7. Ποια πρέπει να είναι η ισορροπία μεταξύ του διεθνούς και του τοπικού εμπορίου τροφίμων;
Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα τοπικά παραγόμενα τρόφιμα δεν είναι πάντα πιο βιώσιμα από τα τρόφιμα που εισάγονται από το εξωτερικό. Για παράδειγμα, ορισμένα λαχανικά που καλλιεργούνται στην Ευρώπη σε θερμοκήπια μπορεί να χρησιμοποιούν περισσότερη ενέργεια από ό,τι τα λαχανικά που καλλιεργούνται στην Αφρική.
Ωστόσο, για την προώθηση της βιώσιμης κατανάλωσης, η ΕΕ θα μπορούσε να περιορίσει τις εισαγωγές τροφίμων από μέρη όπου η παραγωγή τροφίμων προκαλεί μεγάλη περιβαλλοντική ζημιά – για παράδειγμα, τρόφιμα από οικοσυστήματα πλούσια σε βιοποικιλότητα και πυκνά άνθρακα, καλλιέργειες που απαιτούν νερό που παράγονται σε περιοχές με λειψυδρία και θαλασσινά που προέρχονται από αποθέματα μη βιώσιμης διαχείρισης.
Ορισμένοι από αυτούς τους περιορισμούς καλύπτονται ήδη από τη νέα νομοθεσία της ΕΕ για προϊόντα χωρίς αποψίλωση των δασών.
8. Πώς μπορεί η ΕΕ να συμβάλει στη διασφάλιση της δίκαιης μεταχείρισης των μικροκαλλιεργητών;
Οι μικρές εκμεταλλεύσεις μπορεί να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στους νέους κανονισμούς καθώς μπορεί να μην έχουν την ικανότητα να επενδύσουν σε νέες πρακτικές και συστήματα παραγωγής.
Ωστόσο, διαδραματίζουν βασικό ρόλο σε ορισμένες ευρωπαϊκές περιοχές για την παροχή τροφής, τη διατήρηση των πολιτιστικών τοπίων και τη διατήρηση των αγροτικών περιοχών κοινωνικά ελκυστικές.
Οι μικροκαλλιεργητές δεν εκπροσωπούνται πάντα τόσο καλά στους διαλόγους πολιτικής πολλών ενδιαφερομένων όσο οι μεγάλοι ομόλογοί τους. Ως εκ τούτου, τα νέα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να προβλέπουν πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στις μικρές εκμεταλλεύσεις και να παρακολουθούνται και να επανεξετάζονται περιοδικά για να διασφαλίζεται ότι δεν θα έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες.
9. Ποιες είναι οι κύριες κοινωνικές και πολιτικές προκλήσεις για αλλαγή;
Όπως σε κάθε μετασχηματιστική διαδικασία, υπάρχει αντίσταση από κεκτημένα συμφέροντα που επωφελούνται από το status quo. Είναι κρίσιμο να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που θα επιτρέπει σε όλους τους ενδιαφερόμενους να εργαστούν προς τον στόχο της υγιεινής και βιώσιμης διατροφής.
Αυτή η προσέγγιση μπορεί επίσης να βοηθήσει να ξεπεραστεί η αντίθεση από όσους επωφελούνται από το τρέχον σύστημα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων μεγάλων οργανισμών του ιδιωτικού τομέα με ισχυρές φωνές. Για παράδειγμα, οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας τροφίμων έχουν πολύ περισσότερους πόρους για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους από, ας πούμε, τις μελλοντικές γενιές, δημιουργώντας έτσι μια ανισορροπία στη συζήτηση.
Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπροσώπηση των άφωνων.
10. Τι ρόλο παίζει η ευημερία των ζώων σε όλο αυτό;
Η καλή διαβίωση των ζώων είναι μια βασική ηθική διάσταση της βιωσιμότητας. Είναι επίσης κεντρικό σε μια προοπτική «One Health» που ενσωματώνει την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος.
Οι άνθρωποι στρέφονται σε φυτικές δίαιτες για λόγους υγείας, περιβάλλοντος ή/και καλής διαβίωσης των ζώων. Και τα τρία κίνητρα είναι εξίσου σημαντικά και κατευθύνονται προς την ίδια κατεύθυνση: μείωση της κατανάλωσης προϊόντων ζωικής προέλευσης και μείωση της εντατικής κτηνοτροφίας.
Αυτό δημιουργεί μια ευκαιρία για εταιρείες με έμφαση σε ποιοτικά προϊόντα και υψηλά πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων. Για την πολιτική, ένας φόρος κρέατος που ορίζεται ως «εισφορά για την καλή διαβίωση των ζώων» μπορεί να είναι πιο κοινωνικά αποδεκτός από έναν περιβαλλοντικό φόρο.
Ακολουθήστε το Cibum 
