Επιμέλεια: Κατερίνα Κουδούνα*
Ως παγκόσμιος οργανισμός, το Ινστιτούτο Τεχνολόγων Τροφίμων – IFT προσπαθεί να συμμετάσχει σε σημαντικές συζητήσεις πολιτικής για την επιστήμη των τροφίμων όταν προκύπτουν ευκαιρίες που μπορεί να έχουν ευρύ, μακροχρόνιο αντίκτυπο.
Τον Μάιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ) ενέκρινε μια στρατηγική “Farm-to-Fork” για δίκαιο, υγιεινό και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης μιας πρότασης για εναρμονισμένη υποχρεωτική επισήμανση της διατροφής στο εμπρόσθιο μέρος της συσκευασίας (FOPNL). Στη συνέχεια, η Επιτροπή ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) να «παράσχει επιστημονικές συμβουλές για την ανάπτυξη εναρμονισμένου υποχρεωτικού FOPNL της ΕΕ και τον καθορισμό προφίλ θρεπτικών ουσιών για τον περιορισμό των ισχυρισμών διατροφής και υγείας στα τρόφιμα, προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση σε πιο υγιεινές δίαιτες της ΕΕ. Το τέταρτο τρίμηνο του 2021 η EFSA ολοκλήρωσε το σχέδιο της επιστημονικής γνώμης της και ξεκίνησε ανοικτή δημόσια διαβούλευση ζητώντας επιστημονική συμβολή.
Το IFT διαπίστωσε ότι επρόκειτο για σημαντικό έγγραφο πολιτικής και διενήργησε διεξοδική επανεξέταση πριν υποβάλει παρατηρήσεις στην EFSA στις 8 Ιανουαρίου 2022. Στη συνέχεια, συνόψισε το πλαίσιο για κάθε τμήμα του σχεδίου επιστημονικής γνώμης της EFSA, όπου υπέβαλε παρατηρήσεις, και στη συνέχεια σχολίασε το εν λόγω τμήμα. Κάθε τμήμα διαθέτει το σχετικό τμήμα του εγγράφου της EFSA, καθώς και τυχόν αναφορές του IFT που χρησιμοποιούνται.
Σχέδιο γενικών παρατηρήσεων επιστημονικής γνώμης της EFSA
- Πλαίσιο της επιστημονικής γνώμης της EFSA: Η συμπερίληψη και ο αποκλεισμός των θρεπτικών ουσιών που πρότεινε η EFSA για την κατάρτιση προφίλ θρεπτικών ουσιών γενικεύτηκε στα θρεπτικά συστατικά που επηρεάζουν όλες τις υποομάδες του πληθυσμού, αλλά δεν περιελάμβαναν θρεπτικά συστατικά που είναι αναγκαία από ορισμένες μεγάλες υποομάδες (π.χ. σίδηρος για γυναίκες, βιταμίνη D κ.λπ.). Επιπλέον, το υποχρεωτικό FOPL θα αφορά συσκευασμένα τρόφιμα και όχι μη συσκευασμένα τρόφιμα (π.χ. φρούτα και λαχανικά) τα οποία μπορεί να έχουν ακούσιες συνέπειες.
Οι γενικές παρατηρήσεις της IFT σχετικά με το έγγραφο
Το IFT επικροτεί την επιτροπή NDA της EFSA για την εκτενή ανασκόπηση της επιστήμης για την ανάπτυξη εναρμονισμένων προφίλ θρεπτικών ουσιών για το FOPNL της ΕΕ και τη χρήση των ισχυρισμών υγείας. Αν και δηλώνει πως συμφωνεί ότι τα συστατικά της ομάδας θρεπτικών ουσιών και τροφίμων που περιλαμβάνονται στο εργαλείο κατάρτισης προφίλ θα πρέπει να καλύπτουν τις ανάγκες του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της ΕΕ, επισημαίνει επίσης ότι η γενίκευση του προφίλ χάνει πολλά από τα θρεπτικά συστατικά που είναι ανεπαρκή σε μεγάλες υποομάδες και διαφορετικά στάδια ζωής του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
Όπως σημειώνεται και στην επιστημονική γνώμη, το ασβέστιο, η βιταμίνη D, το φυλλικό οξύ, το ιώδιο και ο σίδηρος μπορεί να είναι ανεπαρκή σε υποομάδες όπως τα παιδιά, οι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία και οι ηλικιωμένοι πληθυσμοί. Πολλές διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές με βάση τα τρόφιμα (FBDG), συμπεριλαμβανομένων αρκετών στην Ευρώπη, επικεντρώνονται στις διατροφικές ανάγκες σε όλα τα στάδια της ζωής και η εξατομικευμένη διατροφή παραμένει ένας αναπτυσσόμενος τομέας έρευνας. Αυτό υποδηλώνει ότι το μέλλον της διατροφής επικεντρώνεται στις ατομικές ανάγκες υγείας και, ως εκ τούτου, το IFT εκφράζει την ανησυχία ότι ένα υπεργενικευμένο θρεπτικό προφίλ για την καθοδήγηση του FOPNL και των ισχυρισμών μπορεί να μην εξυπηρετούν επαρκώς τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού της ΕΕ.
Επίσης, το IFT δηλώνει τις ανησυχίες του για το γεγονός ότι η εστίαση στην επισήμανση και τους ισχυρισμούς σχετικά με τα συσκευασμένα τρόφιμα μπορεί να δημιουργήσει διακρίσεις εις βάρος φυσικών, μη συσκευασμένων πηγών τροφίμων (π.χ. φρούτα και λαχανικά που πωλούνται χωρίς συσκευασία) που συμβάλλουν ευεργετικά στην υγεία των καταναλωτών και δηλώνει την πεποίθηση ότι θα ήταν χρήσιμο για την επιτροπή της EFSA να εξετάσει προσεγγίσεις στην εκπαίδευση των καταναλωτών σχετικά με την κατανάλωση τέτοιων μη συσκευασμένων και ελάχιστα επεξεργασμένων τροφίμων, επιπλέον του FOPNL για συσκευασμένα τρόφιμα.
Διαιτητικές ίνες και ενέργεια ως μη θρεπτικά συστατικά
- Πλαίσιο του εγγράφου της EFSA: Η επιστολή αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς την EFSA περιελάμβανε αναφορά στην ενέργεια και τις διαιτητικές ίνες ως συστατικά που δεν είναι θρεπτικά συστατικά των τροφίμων. Ως εκ τούτου, σε όλο το έγγραφο της EFSA οι ίνες αναφέρονται ως μη θρεπτικά συστατικά.
Πάνω σε αυτό το θέμα, το IFT ενθαρρύνει την επιτροπή της EFSA NDA να χαρακτηρίσει τις διαιτητικές ίνες ως θρεπτικό συστατικό και όχι ως μη θρεπτικό συστατικό των τροφίμων για να ευθυγραμμιστεί με τους ενωσιακούς και παγκόσμιους ορισμούς των διαιτητικών ινών και τους ισχύοντες κανονισμούς επισήμανσης. Ενθαρρύνει επίσης την επιτροπή NDA της EFSA να αποσαφηνίσει την «ενέργεια» ως χαρακτηριστικό των τροφίμων και όχι ως μη θρεπτικό συστατικό των τροφίμων. Η ενέργεια στα τρόφιμα παρέχεται από θρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες) και η ενέργεια περιλαμβάνεται στη διατροφική δήλωση για τα τρόφιμα. Ως εκ τούτου, η ενέργεια θα ορίζεται καλύτερα ως χαρακτηριστικό των θρεπτικών συστατικών των τροφίμων παρά ως μη θρεπτικό συστατικό.
- Πλαίσιο από το έγγραφο της EFSA: Η επιστημονική ανασκόπηση των ινών και των φυσιολογικών οφελών επικεντρώθηκε κυρίως στη διαύγεια και τα καρδιαγγειακά οφέλη που σχετίζονται με τη διαλυτότητα ή το ιξώδες της ίνας, αλλά δεν επεξεργάστηκε πρόσθετα πιθανά οφέλη για την υγεία που σχετίζονται με τη ικανότητα ζύμωσης και με το μικροβίωμα.
Το IFT συμφωνεί σχετικά με τη σημασία της αύξησης της επαρκούς πρόσληψης (AI) διαιτητικών ινών με την παρακάτω συνιστώμενη AI ινών σε ολόκληρη την ΕΕ, αλλά θα ενθάρρυνε την EFSA να επεκτείνει την επιστημονική αξιολόγησή της ώστε να συμπεριλάβει τα οφέλη για την υγεία των διαλυτών και αδιάλυτων και ζυμώσιμων και μη ζυμώσιμων ινών. Σύμφωνα με το IFT θα πρέπει να εξεταστεί η τελευταία επιστημονική κατανόηση της σημασίας της διαφοράς αυτών των τύπων ινών όσον αφορά την υγεία και τη σχετική σύνδεση τόσο με την κατάρτιση προφίλ θρεπτικών ουσιών όσο και με τους ισχυρισμούς περί ινών εντός της ΕΕ.
Βιταμίνη D
- Πλαίσιο από το έγγραφο της EFSA: Η επιστημονική ανασκόπηση της βιταμίνης D επικεντρώθηκε αποκλειστικά στην αλληλεπίδραση με το ασβέστιο για την υγεία των οστών, αλλά δεν συζήτησε τη σχετική επιστήμη σχετικά με άλλα οφέλη της βιταμίνης D για την ανοσία και ως αντιφλεγμονώδη παράγοντα. Το έγγραφο της EFSA επίσης δεν έλαβε πλήρως υπόψη τον διαδεδομένο χαρακτήρα της ανεπάρκειας βιταμίνης D στην ΕΕ.
Το IFT προτείνει να περιληφθούν οι επιπτώσεις στην υγεία βιταμίνης D ξεχωριστά από και πέρα από το θέμα του ασβεστίου και της οστεοπόρωσης, δηλαδή στη λειτουργία του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και οι αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις της. Επιπλέον, τονίζει ότι η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι πιο διαδεδομένη και θα πρέπει να θεωρείται επίκεντρο σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ομάδες τροφίμων και καινοτομία – Εναλλακτικές λύσεις κρέατος
- Πλαίσιο του εγγράφου της EFSA: Η επιστημονική γνώμη ανέφερε διάφορες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές με βάση τα τρόφιμα που συνιστώνται για την αντικατάσταση του κρέατος με όσπρια, αλλά δεν διευκρίνισε πώς αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει την κατάρτιση προφίλ θρεπτικών ουσιών ή την ανεκτιμότητα των ισχυρισμών υγείας, ιδίως όσον αφορά τις νέες εναλλακτικές λύσεις κρέατος φυτικής βάσης που κατασκευάζονται κυρίως από όσπρια/όσπρια.
Η επιτροπή σημειώνει ότι πολλά FBDGs συνιστούν την αντικατάσταση του κρέατος με όσπρια. Θα προτείναμε σαφήνεια σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αυτό θα επηρεάσει την κατάρτιση προφίλ θρεπτικών ουσιών και ενδεχομένως την επιτρεψιμότητα των ισχυρισμών υγείας. Πολλές από τις νέες εναλλακτικές λύσεις κρέατος με βάση τα φυτά βασίζονται σε σόγια, μπιζέλια ή άλλα όσπρια, αλλά το διατροφικό τους προφίλ είναι συχνά παρόμοιο με το κρέας και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν περισσότερο νάτριο. Όπως αναφέρει το IFT, ένα εργαλείο κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών που τιμωρεί ορισμένα προϊόντα κρέατος λόγω της ομάδας τροφίμων τους, αλλά ενθαρρύνει εναλλακτικές λύσεις κρέατος με βάση τα όσπρια με παρόμοια ή σε ορισμένες περιπτώσεις χειρότερα θρεπτικά προφίλ από το κρέας (π.χ. νάτριο) θα φαινόταν αντιπαραγωγικό για τη δημόσια υγεία.
Ομάδες τροφίμων και καινοτομία – Επεξεργασία Τροφίμων
- Πλαίσιο του εγγράφου της EFSA: Η επιστημονική γνώμη ανέφερε ότι ορισμένα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα κορεσμένα λιπαρά ή/και νάτριο “λόγω επεξεργασίας τροφίμων” αποθαρρύνονται γενικά. Ωστόσο, δεν ήταν σαφές εάν η γνώμη ήταν να τιμωρηθούν ορισμένα τρόφιμα σε ένα εργαλείο κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών λόγω της “επεξεργασίας” τους και όχι της περιεκτικότητάς τους σε θρεπτικά συστατικά.
Η επεξεργασία τροφίμων δεν είναι το μοναδικό ζήτημα σύμφωνα με το IFT, το οποίο συνιστά την αφαίρεση αυτής της φράσης από την πρόταση. Υπάρχουν ανεπεξέργαστα και ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως λιπαρά τεμάχια βοείου κρέατος και χοιρινού κρέατος, τα οποία είναι φυσικώς υψηλά σε SFAs χωρίς πρόσθετη επεξεργασία. Η επεξεργασία τροφίμων θεωρείται γενικά αρνητική, ενώ στην πραγματικότητα είναι κρίσιμη για την παροχή ασφαλών και θρεπτικών τροφίμων σε ολόκληρη την ΕΕ και τον κόσμο. Η πρόοδος στην επεξεργασία και την τεχνολογία μπορεί επίσης να συμβάλει στη μείωση των θρεπτικών συστατικών που προκαλούν ανησυχία και να επιτρέψει την αυξημένη κατανάλωση επιθυμητών ομάδων τροφίμων. Η πρόοδος στην επεξεργασία σιτηρών έχει επεκτείνει τον επιπολασμό των τροφίμων ολικής αλέσεως στην αγορά, ενώ τα άλατα καλίου μπορούν να μειώσουν την πρόσληψη νατρίου.
Το IFT εκφράζει την ανησυχία του ότι τα τρόφιμα που πληρούν ένα συγκεκριμένο θρεπτικό προφίλ ενδέχεται να εξακολουθούν να απαγορεύεται να φέρουν ισχυρισμούς υγείας εάν ανήκουν σε κατηγορία όπου συνιστάται η μείωση της πρόσληψης (π.χ. κόκκινο κρέας και επεξεργασμένο κρέας) και συνιστά να επιτρέπεται στα τρόφιμα που πληρούν ένα θρεπτικό προφίλ να φέρουν έναν ισχυρισμό υγείας, ακόμη και αν ανήκουν σε μια τέτοια κατηγορία.
Προφίλ θρεπτικών ουσιών: Συμπερίληψη μη θρεπτικών συστατικών για λόγους άλλους από τη δημόσια υγεία
- Πλαίσιο του εγγράφου της EFSA: Η επιστημονική ανασκόπηση ανέφερε ότι «Ορισμένα θρεπτικά και μη θρεπτικά συστατικά μπορούν να συμπεριληφθούν σε μοντέλα προφίλ θρεπτικών ουσιών για λόγους άλλους από τη σημασία τους για τη δημόσια υγεία, ώστε να καταστεί δυνατή η καλύτερη διάκριση των τροφίμων στην ίδια κατηγορία τροφίμων».
Το IFT υποστηρίζει πως τα θρεπτικά συστατικά και τα μη θρεπτικά συστατικά θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε μοντέλα κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών με βάση μόνο επιστημονικά στοιχεία για τη σημασία τους για τη δημόσια υγεία. Η παροχή μη θρεπτικών συστατικών σε θρεπτικό προφίλ χωρίς ανησυχία για τη δημόσια υγεία θα μπορούσε να οδηγήσει στη συμπερίληψη πολυάριθμων συστατικών/συστατικών σε θρεπτικό προφίλ με ανεπαρκή επιστήμη για την υποστήριξη οφέλους ή βλάβης για τον καταναλωτή (π.χ. βότανα, μπαχαρικά, φαινολικά, φλαβονοειδή, τεχνητά συστατικά, γλυκαντικά χαμηλών θερμίδων, συντηρητικά κ.λπ.). Αυτό θα δημιουργούσε σύγχυση στους καταναλωτές, καθώς θα ερμηνεύσουν αυτά τα συστατικά στοιχεία για να έχουν αντίκτυπο στην υγεία τους. Αυτό θα μπορούσε επίσης να περιορίσει τη χρήση ισχυρισμών υγείας στα τρόφιμα με βάση την παρουσία συστατικών χωρίς αποδεδειγμένο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία.
Προφίλ θρεπτικών ουσιών: Επίδραση υγρασίας στις ομάδες τροφίμων
- Πλαίσιο του εγγράφου της EFSA: Η επιστημονική γνώμη ανέφερε ότι οι διαφορές στην περιεκτικότητα σε νερό μπορούν να συγχέουν τις συγκρίσεις ενέργειας μεταξύ των ομάδων τροφίμων, αλλά η ενέργεια εξακολουθεί να αποτελεί κατάλληλο κριτήριο εντός των ομάδων τροφίμων όπου η περιεκτικότητα σε νερό είναι σχετικά συνεπής.
Στο σημείο αυτό, το IFT εφιστά την προσοχή όσον αφορά τις υποθέσεις σχετικά με την περιεκτικότητα σε υγρασία των ομάδων τροφίμων και την εφαρμογή ομάδων τροφίμων για ενεργειακές ή άλλες χρήσεις προφίλ θρεπτικών ουσιών. Οι ομάδες τροφίμων δεν είναι τόσο ομοιόμορφες στην υγρασία όσο θα μπορούσε να υποτεθεί (π.χ. στα τυροκομικά προϊόντα, η υγρασία μπορεί να ποικίλει σημαντικά ανάλογα με τους εν λόγω τύπους τυριών, όπως τα σκληρά έναντι των ημι-μαλακών ή μαλακών τυριών με πολύ διαφορετική υγρασία και θρεπτικά προφίλ).
Συστάσεις ομάδας τροφίμων
- Πλαίσιο από το έγγραφο της EFSA: Το συμπέρασμα της επιστημονικής ανασκόπησης αναφέρει σαφώς ποια θρεπτικά συστατικά συνιστώνται να συμπεριληφθούν σε ένα εργαλείο κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν πρέπει να συμπεριληφθούν ομάδες τροφίμων.
Το IFT ζητεί μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με τη γνώμη του panel της EFSA σχετικά με τον ρόλο των ομάδων τροφίμων στο εργαλείο κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών. Τα συμπεράσματα σχετικά με την ενέργεια, τα κορεσμένα λιπαρά, το νάτριο, τα πρόσθετα/ελεύθερα σάκχαρα, τις διαιτητικές ίνες και το κάλιο είναι σαφή – «θα μπορούσαν να εξεταστούν για συμπερίληψη σε μοντέλα προφίλ θρεπτικών ουσιών». Ωστόσο, δεν υπάρχουν σαφείς συστάσεις σχετικά με τη συμπερίληψη/αποκλεισμό συγκεκριμένων ομάδων τροφίμων σε μοντέλα κατάρτισης προφίλ θρεπτικών ουσιών.
Για να διαβάσετε αναλυτικά τις θέσεις του IFT, πατήστε εδώ
*Κατερίνα Κουδούνα Τεχνολόγος Τροφίμων, MSc Διαχείριση Ποιότητας Τροφίμων, ΜSc Νομοθεσία Τροφίμων και Ποτών, υπεύθυνη ανάπτυξης cibum.gr
Ακολουθήστε το Cibum 
