Ιωδίωση αλατιού: Ένα “αδικημένο” επιστημονικό επίτευγμα

Η Επιμονή και οι προσπάθειες των επιστημόνων του περασμένου αιώνα έχει οδηγήσει στην ανάσχεση πολλών ασθενειών μεταξύ των οποίων κρετινισμός, βρογχοκήλη, δυσλειτουργίες του νευρικού συστήματος και διανοητικές βλάβες.

Παγκοσμίως, η ανεπάρκεια ιωδίου επηρεάζει περίπου δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους και είναι η κύρια αιτία νοητικής και αναπτυξιακής αναπηρίας που όμως μπορεί να προληφθεί. Το ιώδιο είναι απαραίτητο συστατικό των ορμονών που παράγονται από τον θυρεοειδή αδένα και, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο. 

Μία έρευνα-ορόσημο στις αρχές του 20ου αιώνα έδειξε ότι η λήψη συμπληρωμάτων ιωδίου θα μπορούσε να αποτρέψει αυτό που τότε ήταν γνωστό ως «ενδημική βρογχοκήλη» (διόγκωση του θυρεοειδή αδένα). Μεταγενέστερες μελέτες τις επόμενες δεκαετίες έδειξαν ότι η ανεπάρκεια ιωδίου προκαλεί ένα φάσμα ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου όχι μόνο της βρογχοκήλης, αλλά και του κρετινισμού (δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος με σημαντική μείωση αντίληψης καθώς και διανοητικών λειτουργιών) της διανοητικής βλάβης και των δυσμενών μαιευτικών εκβάσεων. Η ιωδίωση αλατιού, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1920, έχει γίνει ο βασικός άξονας των προσπαθειών πρόληψης της έλλειψης ιωδίου. Η δραματική μείωση του παγκόσμιου επιπολασμού των διαταραχών ανεπάρκειας ιωδίου (IDD) τα τελευταία 30 χρόνια αντιπροσωπεύει ένα εξαιρετικό και υπο-αναγνωρισμένο επίτευγμα δημόσιας υγείας. 

• Δείτε επίσης: Ιωδιούχο αλάτι: Εσείς γνωρίζετε ότι το ιώδιο στο αλάτι είναι πρόσθετο;

Σύμφωνα με ανασκόπηση Ελβετών και Αμερικανών επιστημόνων που δημοσιεύτηκε στο liebertpub, το 1811, ο Κουρτουά ανακάλυψε κατά λάθος ιώδιο ενώ παρήγαγε άλατα για μπαρούτι για τον στρατό του Ναπολέοντα. Πρόσθεσε θειικό οξύ στην καμένη τέφρα φυκιών και παρήγαγε έναν σκούρο βιολετί ατμό που κρυσταλλώθηκε σε κρύες επιφάνειες. Στη συνέχεια, ο Gay-Lussac το αναγνώρισε ως νέο στοιχείο και το ονόμασε «ιώδιο», από την ελληνική λέξη «ιώδης» που σημαίνει κάτι που έχει βιολετί χρώμα.

 Ο Coindet, ένας γιατρός της Γενεύης, έμαθε για την ανακάλυψη του ιωδίου και το 1813 πρότεινε ότι η ιστορική θεραπεία της βρογχοκήλης με φύκια ή σφουγγάρια ήταν αποτελεσματική λόγω της περιεκτικότητάς τους σε ιώδιο. Άρχισε να δίνει από του στόματος βάμμα ιωδίου (σε αρχική δόση 16,5 mg/ημέρα, η οποία είναι εξαιρετικά υπερφυσιολογική) σε ασθενείς και παρατήρησε συρρίκνωση της βρογχοκήλης.  Ο Boussingault, ένας Γάλλος χημικός που εργαζόταν στη Νότια Αμερική, ήταν ο πρώτος που πρότεινε τη χρήση αλατιού που περιέχει ιώδιο για την πρόληψη της βρογχοκήλης.

• Δείτε επίσης: Αλάτι στα φάρμακα: Κόκκινος συναγερμός για την υγεία

Ο Chatin μέτρησε το ιώδιο σε δείγματα τροφίμων και πόσιμου νερού από όλη τη δυτική Ευρώπη και κατέληξε στο συμπέρασμα, το 1851, ότι τα ανεπαρκή επίπεδα ιωδίου στο πόσιμο νερό ήταν η κύρια αιτία της ενδημικής βρογχοκήλης.  Σε απάντηση, οι γαλλικές αρχές άρχισαν να διανέμουν δισκία ιωδίου και αλάτι μαζί με άλλα προφυλακτικά μέτρα σε τρεις περιοχές με υψηλά ποσοστά βρογχοκήλης. Μια έρευνα σε 5000 παιδιά από την περιοχή της Haute-Savoie διαπίστωσε ότι αυτή η θεραπεία με ιώδιο οδήγησε στη συρρίκνωση ή την εξαφάνιση του 80% των περιπτώσεων βρογχοκήλης.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1920, ο McClendon, φυσιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, χαρτογράφησε το ιώδιο που υπάρχει στα τρόφιμα και το πόσιμο νερό σε διάφορες περιοχές στις Ηνωμένες Πολιτείες, δείχνοντας ότι η πρόσληψη ιωδίου συσχετίζεται αντιστρόφως με τον επιπολασμό της βρογχοκήλης.

 Το 1923, ο Hale, χημικός στην Dow Chemical Company στο Μίσιγκαν, ανέπτυξε τη μεθοδολογία για μαζική παραγωγή ιωδιούχου αλατιού, μετά την οποία, το 1924, εισήχθη στο Μίσιγκαν σε εθελοντική βάση επιτραπέζιο αλάτι ιωδιούχο σε 100 mg/kg. Η ομάδα του Cowie ανέπτυξε εκπαιδευτικές εκστρατείες σε όλη την πολιτεία για να δημιουργήσει μια αγορά για το νέο ιωδιούχο αλάτι. Αυτές οι προσπάθειες αρχικά συνάντησαν σφοδρή αντίδραση.

• Δείτε επίσης: Ετικέτες τροφίμων: Άλλο το αλάτι και άλλο το νάτριο!

Στα τέλη του 1924, η Morton Salt Company έγινε ο πρώτος παραγωγός των ΗΠΑ που διένειμε ιωδιούχο αλάτι σε εθνικό επίπεδο.  Ένα πρώιμο αποτέλεσμα της ιωδίωσης του άλατος ήταν μια παροδική αύξηση της συχνότητας εμφάνισης τοξικής οζώδους βρογχοκήλης (παρόμοια με τη θυρεοτοξίκωση που προκλήθηκε από τις θεραπείες ιωδίου του Coindet έναν αιώνα νωρίτερα). Το 1926, ο Χάρτσοκ, χειρουργός θυρεοειδούς στην κλινική του Κλίβελαντ και κορυφαίος αντίπαλος της ιωδίωσης του αλατιού, ανέφερε περιπτώσεις υπερθυρεοειδισμού στους άνδρες, οι οποίοι φαινόταν ότι προκλήθηκαν από την έναρξη χρήσης ιωδιούχου αλατιού. Από το 1925 έως το 1942 μπορεί να υπήρξαν έως και 10.000 υπερβολικοί θάνατοι στις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω υπερθυρεοειδισμού που προκαλείται από το ιώδιο.

Καθώς οι πρώτες μελέτες οδήγησαν σε ιωδίωση αλατιού στις Ηνωμένες Πολιτείες, παράλληλες προσπάθειες γίνονταν στην Ελβετία. Το πρόγραμμα ιωδιούχου αλατιού στην Ελβετία ιδρύθηκε το 1922. Πριν από την εισαγωγή του, οι ορεινές περιοχές της Ελβετίας επηρεάζονταν από σοβαρή ενδημική βρογχοκήλη και κρετινισμό. Από  Το 1915, ο Hunziker, στη Ζυρίχη, δήλωσε ότι η βρογχοκήλη οφειλόταν στη χαμηλή διατροφική πρόσληψη ιωδίου και πρότεινε ότι μικρές ποσότητες ιωδίου που προστίθενται στα τρόφιμα θα αποτρέψουν την πάθηση. 

Το 1952, η Ομάδα Μελέτης για τη Βρογχοκήλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ανέπτυξε έναν οδικό χάρτη για παγκόσμια προγράμματα για τη διερεύνηση και την πρόληψη της ενδημικής βρογχοκήλης.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Hetzel, ένας Αυστραλός γιατρός, πραγματοποίησε μια δοκιμή-ορόσημο σε μια περιοχή σοβαρής ανεπάρκειας ιωδίου στην Παπούα Νέα Γουινέα.  Η λήψη συμπληρωμάτων ιωδίου σε εγκύους είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του επιπολασμού του ενδημικού κρετινισμού κατά 73% στην ηλικία των 4 ετών. Σε μελέτες από Βέλγους ερευνητές που πραγματοποιήθηκαν στο Ζαΐρ τη δεκαετία του 1970, έγκυες γυναίκες τυχαιοποιήθηκαν για να λάβουν ένεση ιωδιούχου ελαίου ή ένεση βιταμινών και οι βαθμολογίες ψυχοκινητικής ανάπτυξης μετρήθηκαν στα παιδιά τους περίπου στην ηλικία των 6 ετών. Υπήρχαν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες στην ομάδα ιωδίου και πολύ λιγότερα παιδιά με χαμηλές ψυχοκινητικές βαθμολογίες.

Το 1983, ο Hetzel επινόησε τον όρο «διαταραχές ανεπάρκειας ιωδίου» που σημαίνει ότι η ανεπάρκεια ιωδίου προκαλεί ένα φάσμα διαταραχών, συμπεριλαμβανομένου του μειωμένου IQ.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχουν εισαχθεί πολλά προγράμματα ιωδιούχου αλατιού για τη βελτίωση της πρόσληψης ιωδίου από τον πληθυσμό. Το 2022, 126 χώρες είχαν νομοθεσία που επιβάλλει την ιωδίωση του αλατιού και άλλες 21 είχαν νομοθεσία που επέτρεπε την εθελοντική ιωδίωση αλατιού. Η UNICEF εκτιμά ότι το 88% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιεί επί του παρόντος ιωδιούχο αλάτι. 

Ο αριθμός των χωρών με επαρκή πρόσληψη ιωδίου έχει αυξηθεί από 67 το 2003 σε 117 το 2022, αντικατοπτρίζοντας την αποτελεσματικότητα της ιωδίωσης του αλατιού. Αντίθετα, η υπερβολική πρόσληψη ιωδίου έχει συμβεί σε ορισμένες περιοχές που προηγουμένως είχαν έλλειψη ιωδίου. Δεκατρείς χώρες έχουν επί του παρόντος υπερβολική πρόσληψη ιωδίου (μέση UIC >300 μg/L). Επειδή μια ταχεία αύξηση στην πρόσληψη ιωδίου μπορεί να επιταχύνει την παροδική αύξηση του υπερθυρεοειδισμού (όπως παρατηρήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1920), είναι σημαντικό τα προγράμματα ιωδιούχου αλατιού να παρακολουθούνται τακτικά για την πρόληψη τόσο της ανεπάρκειας ιωδίου όσο και της περίσσειας. Η προκύπτουσα βελτίωση στη γνωστική ανάπτυξη πιθανότατα έχει προσφέρει ένα παγκόσμιο οικονομικό όφελος 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Καταλήγοντας οι μελέτες του περασμένου αιώνα έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια ιωδίου προκαλεί ένα φάσμα ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της βρογχοκήλης, του κρετινισμού, της διανοητικής βλάβης και των δυσμενών μαιευτικών εκβάσεων. Η ιωδίωση αλατιού, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1920, έχει γίνει ο βασικός άξονας των προσπαθειών πρόληψης της έλλειψης ιωδίου. Η δραματική παγκόσμια μείωση της IDD τον περασμένο αιώνα αντιπροσωπεύει ένα υπο-αναγνωρισμένο επίτευγμα δημόσιας υγείας.

Για να διαβάσετε ολόκληρη την ανασκόπηση πατήστε ΕΔΩ.