Η Κατερίνα Κουδούνα των Eurofins Αναλυτικά εργαστήρια Αθηνών (Food Labeling & Legal Compliance) αναλύει τους επερχόμενους νέους Ευρωπαϊκούς κανόνες για τον διαχωρισμό των τροφίμων σε βιώσιμα και μη βιώσιμα, τους ισχυρισμούς βιωσιμότητας και το ποια θεωρείται “ψευδοοικολογική” επισήμανση.
Της Κατερίνας Κουδούνα*
Πολύ πρόσφατα, δημοσιεύθηκε μια νέα γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) με θέμα «Προς ένα πλαίσιο επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων για να αποκτήσουν οι καταναλωτές τη δυνατότητα να προβαίνουν σε βιώσιμες επιλογές τροφίμων».
Πρόκειται για μια γνωμοδότηση σχετικά με την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να θεσπίσει νομικό πλαίσιο για τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων, καθώς η ΕΕ έχει ήδη αρχίσει την εκπόνηση οριζόντιου νόμου-πλαισίου για την επιτάχυνση και τη διευκόλυνση της μετάβασης προς τη βιωσιμότητα.
Αυτό θα συμπεριλαμβάνει και κανόνες για την επισήμανση των βιώσιμων τροφίμων σε ένα ορισμένο επίπεδο τυποποίησης και εναρμόνισης, προκειμένου να διασφαλιστούν η αξιοπιστία και οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού.
Στόχος της γνωμοδότησης πρωτοβουλίας, είναι να διερευνηθούν πιθανές επιλογές για ένα πλαίσιο επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων και να υποβληθούν συμπεράσματα και συστάσεις για τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ανάπτυξη ενός τέτοιου πλαισίου πολιτικής.
Τι σημαίνει όμως “βιωσιμότητα τροφίμων”;
Υπάρχει ένα πλήθος ερμηνειών του όρου. Σύμφωνα με τον FAO:
«Βιώσιμο σύστημα τροφίμων είναι ένα σύστημα τροφίμων το οποίο παρέχει επισιτιστική ασφάλεια και διατροφή για όλους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές βάσεις για τη δημιουργία επισιτιστικής ασφάλειας και διατροφής των μελλοντικών γενεών.»
Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως μια μονόπλευρη εστίαση στην περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιμότητας, όπως συμβαίνει συχνά σήμερα ή μια μονόπλευρη εστίαση στους κοινωνικοοικονομικούς πυλώνες της βιωσιμότητας είναι εξ ορισμού μη βιώσιμη. Στόχος θα πρέπει να είναι η κάλυψη ολόκληρης της αλυσίδας αξίας και στις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας.
Προτάσεις της ΕΟΚΕ για τον νόμο-πλαίσιο
Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, ένα πλαίσιο επισήμανσης δεν θα πρέπει να αποσκοπεί στην ταξινόμηση των τροφίμων ως βιώσιμων ή μη βιώσιμων, αλλά να στηρίζει την ανάπτυξη προς ένα πιο βιώσιμο σύστημα τροφίμων.
Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχει γενικό ενδιαφέρον για τη μετάβαση σε πιο βιώσιμα καταναλωτικά πρότυπα, κάτι που συνιστά τη θέσπιση ενός διαφανούς, επιστημονικά τεκμηριωμένου και όσο το δυνατόν πιο απλού και ρεαλιστικού πλαισίου επισήμανσης των βιώσιμων τροφίμων που θα καθιστά δυνατή την παροχή χρήσιμων πληροφοριών στους καταναλωτές ώστε να προβαίνουν σε συνειδητές αγοραστικές επιλογές.
Ο όρος «βιώσιμη» δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται με γνώμονα π.χ. μόνο την καλή μεταχείριση των ζώων, κοινωνικά ή περιβαλλοντικά κριτήρια κ.α., αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης αξιολόγησης.
Αρχικά, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας οικειοθελούς προσέγγισης της επισήμανσης βιώσιμων τροφίμων, η οποία θα πρέπει, ωστόσο, να επιβάλλει υποχρεωτικούς όρους σε περίπτωση εφαρμογής της. Τα σήματα ή οι ισχυρισμοί βιωσιμότητας που δεν βασίζονται σε αυτούς τους όρους θα πρέπει συνεπώς να απαγορευτούν.
Είναι πιθανόν να χρησιμοποιηθούν συστήματα επισήμανσης που χρησιμοποιούν κλίμακα διαβάθμισης (π.χ. με τη μορφή συστήματος «φωτεινού σηματοδότη», κάτι που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση με την ταυτόχρονη χρήση παρόμοιων ενδείξεων π.χ. διατροφικής επισήμανσης των τροφίμων), ενώ επισημαίνεται πως οι αλγόριθμοι αξιολόγησης πρέπει να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και να καθίστανται διαφανείς για τους καταναλωτές με κατάλληλο τρόπο.
Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη και να αναγνωριστεί πως τα υφιστάμενα συστήματα ποιότητας της ΕΕ, όπως η βιολογική γεωργία ή οι γεωγραφικές ενδείξεις, περιλαμβάνουν ήδη στοιχεία που συμβάλλουν στη μεγαλύτερη βιωσιμότητα του συστήματος τροφίμων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), οι καταναλωτές θα πρέπει να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν την επισήμανση, να κατανοούν τη σημασία της και να είναι σε θέση να τη χρησιμοποιούν ορθά καθώς και να διαθέτουν τα κίνητρα να τη χρησιμοποιούν, ούτως ώστε, χάρη στην επισήμανση, να έχουν τη δυνατότητα να προβαίνουν σε συνειδητές επιλογές αγοράς. Υπογραμμίζεται λοιπόν και ο σημαντικός ρόλος της εκπαίδευσης για την παροχή βασικής κατανόησης των πτυχών βιωσιμότητας που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Αυτό θα μπορούσε να υποστηριχθεί με εκστρατείες ευαισθητοποίησης και κατάλληλα μέτρα για τη στήριξη της οικονομικής προσιτότητας των βιώσιμων τροφίμων.
Από τις πιο σημαντικές επισημάνσεις της γνωμοδότησης, είναι πως απαιτούνται σαφείς κανόνες για την επισήμανση βιωσιμότητας τροφίμων. Ο όρος «βιώσιμος» έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον, κάτι που σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί μια μορφή προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας. Για το λόγο αυτό, τα όποια σήματα ή ισχυρισμοί βιωσιμότητας θα πρέπει βασίζονται σε ένα ευρέως αναγνωρισμένο σύστημα πιστοποίησης, αλλιώς θα απαγορεύεται η χρήση τους.
Το πλαίσιο της ΕΕ θα πρέπει να παρέχει επαρκή περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα εθνικά και τα περιφερειακά συστήματα, αλλά οι ορισμοί και οι κανόνες αξιολόγησης πρέπει να εναρμονιστούν σε ολόκληρη την ΕΕ.
Οι ισχυρισμοί βιωσιμότητας θα πρέπει να βασίζονται στις ακόλουθες αρχές (κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τη βιωσιμότητα των προϊόντων): αξιοπιστία, διαφάνεια, συνάφεια, προσβασιμότητα και σαφήνεια. Το σύστημα πιστοποίησης πρέπει να διασφαλίζει ότι λαμβάνεται επαρκώς υπόψη το δομικό υπόβαθρο, ώστε να μην τεθούν σε μειονεκτική θέση μικρές δομές όπως γεωργοί, ΜΜΕ, πωλήσεις εντός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, λαϊκές αγορές κ.λπ.
Αν και η επισήμανση της βιωσιμότητας προσελκύει συχνά την προσοχή όσων ήδη ενδιαφέρονται για το θέμα, το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι το αν και πώς μπορούν να προσεγγιστούν όσοι δεν ενδιαφέρονται για τη βιωσιμότητα, που ενδεχομένως αποτελούν και την μεγαλύτερη μερίδα του καταναλωτικού κοινού.
Σκοπός του νέου νομικού πλαισίου πάντως, δεν θα είναι να δυσκολέψει η ζωή των εταιρειών και των καταναλωτών, αλλά η μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο σύστημα τροφίμων.
* Κατερίνα Κουδούνα, MSc Food and Drinks Legislation, MSc Food Quality Management, Υπεύθυνη τμήματος Food Labeling & Legal Compliance, Eurofins Αναλυτικά Εργαστήρια Αθηνών
Ακολουθήστε το Cibum 
 αναλύει τους επερχόμενους νέους Ευρωπαϊκούς κανόνες για τον διαχωρισμό των τροφίμων σε βιώσιμα και μη βιώσιμα, τους ισχυρισμούς βιωσιμότητας και το ποια θεωρείται "ψευδοοικολογική" επισήμανση.){kind=link}