Βιργινία Κιμπουρόπουλου
Τα τελευταία χρόνια, η στροφή στην υγιεινή διατροφή και σε έναν καλύτερο τρόπο ζωής τείνει να είναι μια αυξανόμενη τάση για τους καταναλωτές. Το στρες και η αβεβαιότητα που προκαλούν τα γεγονότα αποτελούν μια σημαντική αφύπνιση για όλους μας στο να διατηρούμε μια καλύτερη στάση απέναντι στη ζωή. Το φαγητό και οι διατροφικές μας επιλογές δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση.
Σε αυτή τη φιλοσοφία, η βιομηχανία τροφίμων και οι καταναλωτές έχουν στραφεί όλο και περισσότερο στα προϊόντα φυτικής προέλευσης και οι εταιρείες παραγωγής τροφίμων προτιμούσαν ολοένα και περισσότερο φυτικά λάδια για τα προϊόντα τους, όπως για παράδειγμα σνακ, fast food, dressing κ.α, τα οποία ενδείκνυνται και για οικιακή χρήση, καθώς έχουν πολλά πλεονεκτήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ηλιέλαιο, το οποίο πληροί όλα τα κριτήρια για την διατροφική αυτή τάση.
Το 2022, παρόλα αυτά, είναι ένα έτος γεμάτο εκπλήξεις και όχι ευχάριστες. Με τις εξελίξεις στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας να δημιουργούν μια ολοένα και πιο τεταμένη κατάσταση, δεν μας εκπλήσσει που η αύξηση στις τιμές έχει επηρεάσει και τον κόσμο της διατροφής, με τις τιμές σε σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι και ηλιέλαιο να εκτοξεύονται. Η Ρωσία και η Ουκρανία, μόνο για το ηλιέλαιο, συνεισφέρουν στο 78% του συνόλου εξαγωγών παγκοσμίως. Με τις τιμές στο ηλιέλαιο να ανεβαίνουν ιλιγγιωδώς, αλλά και τους περιορισμούς στην αγορά γεωργικών προϊόντων στην Ουκρανία να αυξάνονται, είναι απαραίτητη η εύρεση μιας εναλλακτικής για το δημοφιλές προϊόν.
Βαμβακέλαιο
Μια απάντηση στην έλλειψη ηλιέλαιου αποτελεί το βαμβακέλαιο ένα λάδι φυτικής προέλευσης (όχι φυτικό) το οποίο παράγεται από το βαμβάκι, είναι φθηνότερο, με υψηλό βαθμό σταθερότητας γεύσης, υψηλό σημείο καπνού και ήπια γεύση για μαγείρεμα και τηγάνισμα, σάλτσες σαλάτας και καρυκεύματα τροφίμων. Το βαμβακέλαιο, παράγεται από τον βαμβακόσπορο με τη μέθοδο της έκθλιψης, όπως δηλαδή και άλλα λάδια.
Υπάρχουν δύο είδη βαμβακέλαιου, το όξινο(χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή ντίζελ) και το εξευγενισμένο (ραφινέ), το οποίο είναι και αυτό που χρησιμοποιείται στο φαγητό. Στην Ινδία, μάλιστα, το βαμβακέλαιο αποτελεί μια πολύ δημοφιλή επιλογή για το μαγείρεμα- και όχι μόνο- καθώς το βαμβάκι αποτελεί το 38% των εξαγωγών της, κάνοντάς την τη δεύτερη χώρα παραγωγής βαμβακιού μετά την Κίνα. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ορισμένες εταιρείες παραγωγής βαμβακέλαιου, οι οποίες περιορίζονται κυρίως σε αυτές που ασχολούνται αποκλειστικά με την παραγωγή φυτικών λαδιών. Oι top 5 χώρες παραγωγής βαμβακελαίου είναι η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Βραζιλία και οι ΗΠΑ.
Παραγωγή και επεξεργασία
Για την παραγωγή και την επεξεργασία του βαμβακέλαιου απαιτούνται ορισμένα στάδια. Κατά την αποκόλληση, το πρώτο στάδιο, απομακρύνονται οι ακαθαρσίες και τα φωσφολιπίδια. Ακολουθεί επεξεργασία με νερό ή αραιά οξέα όπως το φωσφορικό οξύ. Ο καθαρισμός του λαδιού είναι το πιο βασικό βήμα.
Ακολουθεί η εξουδετέρωση, δηλαδή ο διαχωρισμός των ελεύθερων λιπαρών οξέων (FFA) από το λάδι μέσω αλκαλικής εξουδετέρωσης, που περιλαμβάνει 3 στάδια. Το πρώτο στάδιο εξουδετέρωσης συμβαίνει όταν προστίθεται υδροξείδιο του νατρίου καυστικής σόδας στο λάδι αφού αντληθεί μέσω ενός φίλτρου και θερμανθεί στους 133 °C. Κατά την εξουδετέρωση, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα (FFA) αντιδρούν με υδροξείδιο του νατρίου για να σχηματίσουν το άλας νατρίου (καυστική σόδα) του λιπαρού οξέος. Το υδατικό γαλάκτωμα λιπιδίων που περιέχει τριγλυκερόλη, ακυλογλυκερόλες, μαζί με το άλας λιπαρού οξέος και άλλα συστατικά, σχηματίζουν το λεγόμενο soapstock που θα διαχωριστεί από το λάδι. Μερικοί από τους εστέρες τριγλυκεριδίων μπορεί να διασπαστούν κατά το πρώτο βήμα εξουδετέρωσης. Έτσι, το δεύτερο στάδιο εξουδετέρωσης επαναλαμβάνει το πρώτο, με περισσότερη καυστική σόδα στο μείγμα. Εκτός από το άλας νατρίου του λιπαρού οξέος, ο εστέρας που συνδέει την αλκοόλη, θα απελευθερωθεί τριγλυκερόλη. Το Soapstock αφαιρείται. Το τελικό στάδιο είναι μια δεύτερη πλύση με νερό για να ελαχιστοποιηθεί το επίπεδο υπολειπόμενου σαπουνιού στο μείγμα.
Επόμενο βήμα είναι η αφαίρεση τυχόν υπολειμμάτων σαπουνιού ή χρωστικών μέσω λεύκανσης, συνήθως με έναν τύπος αργίλου μπεντονίτη. Μόλις προστεθεί η άργιλος, το μείγμα αναδεύεται, πράγμα που επιτρέπει στον άργιλο να δεσμεύει τους ρύπους στο λάδι, είτε φυσικά είτε χημικά. Το μείγμα στη συνέχεια διηθείται για να αφαιρεθεί ο άργιλος με τους δεσμευμένους ρύπους.
Μετά γίνεται απόσμηση για την απομάκρυνση τυχόν πτητικών ουσιών. Τα μόρια αποστάζονται χρησιμοποιώντας ατμό υψηλής πίεσης που εγχέεται μέσω συστήματος κενού.
Το τελευταίο στάδιο στη διαδικασία διύλισης είναι η χειμερίαση για την απομάκρυνση των κορεσμένων τριακυλογλυκερολών για να αποτραπεί η στερεοποίηση του προϊόντος ελαίου σε χαμηλές θερμοκρασίες. Το επεξεργασμένο λάδι αποθηκεύεται σε δροσερό περιβάλλον όπου η θερμοκρασία διατηρείται κάτω από τους 5 °C και διαχωρίζεται σε υγρά και στερεά κλάσματα.
Χρήση στο φαγητό και οφέλη
Το βαμβακέλαιο χρησιμοποιείται, κυρίως, σε σνακ π.χ πατατάκια, dressing για σαλάτες, μαργαρίνες και προπαρασκευασμένα ή τηγανισμένα γεύματα, γεγονός που το καθιστά ιδανικό για επιχειρήσεις. Η ευκολία στην ανάμειξη με άλλα υλικά το κάνει ιδανικό και για οικιακή χρήση σε σπιτικά φαγητά και αρτοπαρασκευάσματα. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η χαμηλή του περιεκτικότητα σε τρανς λιπαρά και η απουσία χοληστερόλης.
Εκτός από το φαγητό, έχει και ενυδατική χρήση. Έρευνες που έχουν διεξαχθεί για τα οφέλη του βαμβακέλαιου δείχνουν πως βοηθά στην ενδυνάμωση των μαλλιών, αλλά αυξάνει και τα επίπεδα πρωτεΐνης. Τα υψηλά επίπεδα βιταμίνης Ε συμβάλλουν στην ενυδάτωση και την ανάπλαση του δέρματος, ακόμα και στη γρηγορότερη επούλωσή του από πληγές.
Το βαμβακέλαιο βοηθά, επίσης, στη θεραπεία της υψηλής χοληστερόλης και της αρτηριακής πίεσης, της αρθρίτιδας, της ουρικής αρθρίτιδας , ενός αδύναμου ανοσοποιητικού συστήματος, της άνοιας , ορισμένων μορφών καρκίνου, φλεγμονωδών καταστάσεων, πληγών, κοψιμάτων, γρατζουνιών και δερματικών παθήσεων. Η γκοσσυπόλη που περιέχεται σε αυτό, έχει συνδεθεί με χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης ιστού προστάτη, η οποία μπορεί να μειώσει τη διεύρυνση του προστάτη και να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη.
Παρενέργειες
Είναι καλό να γνωρίζουμε και ορισμένα αρνητικά που υπάρχουν στη χρήση του βαμβακέλαιου. Η υψηλή περιεκτικότητα σε Ωμέγα 6 μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές. Η γκοσσυπόλη έχει συνδεθεί, ακόμη, με διάφορα προβλήματα υγείας, όπως επιπλοκές κατά την κύηση και βλάβες στο συκώτι. Καλό είναι πριν το δοκιμάσετε να είστε σίγουροι ότι δεν σας επηρεάζει αρνητικά ή είστε αλλεργικοί σε αυτό.
Κίνδυνος από το ακατέργαστο βαμβακέλαιο
Η σχέση μεταξύ του ακατέργαστου βαμβακέλαιου και της στειρότητας βρέθηκε τη δεκαετία του 1950. Οι ερευνητές είχαν προβληματιστεί από τα κρούσματα υπογονιμότητας που αναφέρθηκαν σε ορισμένες αγροτικές κοινότητες στην Κίνα. Τελικά ανακάλυψαν ότι το φαινόμενο προκλήθηκε από τη χρήση ακατέργαστου βαμβακέλαιου (όπου το λάδι πιέστηκε από τους σπόρους χωρίς περαιτέρω επεξεργασία) για μαγείρεμα. Μετά τη χρήση αυτού του ελαίου για χρόνια, οι άνδρες έγιναν στείροι και πολλές γυναίκες είχαν αμηνόρροια (απουσία εμμήνου ρύσεως). Περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε ότι ο ένοχος ήταν η γκοσσυπόλη, η κίτρινη ένωση που παράγεται από φυτό βαμβακιού και δεν είχε αφαιρεθεί από το τελικό βρώσιμο προϊόν. Γι’ αυτό όσες επιχειρήσεις τροφίμων αποφασίσουν να κάνουν χρήση Βαμβακέλαιου, θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι το βαμβακέλαιο που αγοράζουν πληροί όλες τις προϋποθέσεις ασφαλούς κατανάλωσης μέσω πιστοποιήσεων αλλά εάν πρόκειται για εισαγόμενο προϊόν να κάνουν να συχνές αναλύσεις του προϊόντος.
https://ti-einai.gr/vamvakelaio/
https://www.washingtonpost.com/business/2022/03/11/ukraine-impact-on-countries-food/
https://www.healthline.com/health/cottonseed-oil#benefits
http://storage.unitedwebnetwork.com/files/23/3b2044460a27f408c1d8881cc57dde1d.pdfhttps://www.ot.gr/2022/03/10/diethni/oukrania-poia-trofima-tha-anatimithoun-eksaitias-tou-polemou/
https://www.organicfacts.net/health-benefits/oils/cottonseed-oil.html
https://www.healthline.com/health/cottonseed-oil#side-effects-and-precautions
https://manmatters.com/blog/cottonseed-oil/
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/cottonseed-oil
Ακολουθήστε το Cibum 
