Το Σήμα ℮ στα συσκευασμένα τρόφιμα: Συμμόρφωση, απαιτήσεις, υποχρεωτικότητα, έλεγχοι

Του Γιώργου Μορφονιού*

Τα προσυσκευασμένα προϊόντα (τρόφιμα, ποτά, καλλυντικά, κλπ.), πρέπει να αναφέρουν στη συσκευασία τους την ονομαστική ποσότητα του περιεχομένου τους (βάρος ή όγκος). Προσυσκευασμένο είναι ένα προϊόν όταν έχει τοποθετηθεί σε μία συσκευασία οποιασδήποτε φύσεως, απουσία του αγοραστή, ενώ προσυσκευασία νοείται το σύνολο προϊόντος και συσκευασίας. Το σήμα ℮, (quantité estimée) που τοποθετείται δίπλα στην ονομαστική ποσότητα των προϊόντων, δείχνει συμμόρφωση του συσκευαστή με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και έτσι αποτελεί ένα διαβατήριο για τη διακίνηση του προϊόντος στην Ευρωπαϊκή ένωση. Στα τρόφιμα, το σύμβολο e χρησιμοποιείται για να διασφαλίσει ότι ο καταναλωτής έχει πλήρη επίγνωση ότι το βάρος συμμορφώνεται με τους κανονισμούς. Σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι έχει εκτιμηθεί το βάρος ή ο όγκος του συγκεκριμένου προϊόντος!

Το σήμα “℮” πρέπει να έχει ελάχιστο ύψος 3mm και πρέπει να τοποθετείται στο ίδιο πεδίο ορατότητας με την ένδειξη της μάζας ή του όγκου. Εφαρμόζεται για προϊόντα από 5 g/ml έως 10 kg/L. Το πραγματικό περιεχόμενο που λαμβάνεται υπόψη είναι το περιεχόμενο αυτό σε θερμοκρασία 20 °C, οποιαδήποτε και αν είναι η θερμοκρασία στην οποία γίνεται η πλήρωση ή ο έλεγχος. Ευθύνη για το ότι η προσυσκευασία τηρεί τις απαιτήσεις για τη χρήση του σήματος «e» φέρει ο συσκευαστής ή ο παραγωγός ή ο εισαγωγέας ή ο διανομέας, ο οποίος θέτει το προϊόν στην ελληνική αγορά, κατά περίπτωση. Στην περίπτωση προϊόντων όπου η συσκευασία έχει παραγγελθεί από τρίτον, το όνομα του οποίου αναγράφεται επί της συσκευασίας (π.χ. προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας) τότε και ο παραγγέλλων θεωρείται συνυπεύθυνος.

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η ποσότητα αναγράφεται σωστά, οι συσκευασίες που φέρουν το σήμα «℮» πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες απαιτήσεις:

• Η μέση ποσότητα του προϊόντος σε συσκευασίες που προέρχονται από την ίδια παρτίδα πρέπει να είναι ίση ή μεγαλύτερη από την ποσότητα που αναγράφεται στη συσκευασία. Για τον υπολογισμό της απόκλισης του μέσου βάρους εφαρμόζονται οι διατάξεις της οδηγίας 76/211/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει.
• Το ποσοστό των προσυσκευασιών που παρουσιάζει ένα αρνητικό σφάλμα ίσο ή ανώτερο του μεγίστου ανεκτού σφάλματος, όπως προβλέπεται από τον ακόλουθο πίνακα, πρέπει να είναι αρκετά μικρό. Το πόσο μικρό ορίζεται από τη νομοθεσία και φαίνεται στον δεύτερο πίνακα.

Για την εφαρμογή του πίνακα, οι υπολογιζόμενες σε μονάδες μάζας ή όγκου τιμές των μεγίστων ανεκτών σφαλμάτων που υποδεικνύονται σε αυτόν επί τοις εκατό, πρέπει να στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω στο δέκατο του γραμμαρίου ή χιλιοστολίτρου.

• Καμία προσυσκευασία που παρουσιάζει αρνητικό σφάλμα ανώτερο του διπλάσιου του μεγίστου ανεκτού σφάλματος του ανωτέρω πίνακα δεν μπορεί να φέρει το σήμα «℮».

Η ονομαστική ποσότητα αναφέρεται μόνο στο προϊόν. Δεν περιλαμβάνει τη συσκευασία ή τυχόν υλικά που χρησιμοποιούνται για την προστασία του προϊόντος, τον χειρισμό του (π.χ. το ξυλάκι από ένα γλειφιτζούρι), τη διατήρησή του (π.χ. πάγος) ή διευκολύνουν τη χρήση του (π.χ. δίσκος). Η μέτρηση ή ο έλεγχος γίνεται με τη χρησιμοποίηση ενός νόμιμου οργάνου μετρήσεως καταλλήλου για τη φύση των προς εκτέλεση εργασιών.

Παρτίδα προσυσκευασιών είναι το σύνολο των προσυσκευασιών ίδιας ονομαστικής ποσότητας, ίδιου τύπου, ίδιας κατασκευής, γεμισμένων στον ίδιο τόπο που αποτελούν αντικείμενο του ελέγχου. Όταν ο έλεγχος των προσυσκευασιών γίνεται στο τέλος της συσκευασίας, ο αριθμός προσυσκευασιών της παρτίδας είναι ίσος με τη μεγίστη ωριαία παραγωγή της συσκευασίας και αυτό, χωρίς περιορισμό του αριθμού των προσυσκευασιών της παρτίδας. Στις άλλες περιπτώσεις, το δυναμικό (αριθμός προσυσκευασιών) της παρτίδας περιορίζεται σε 10.000 προσυσκευασίες. Οι προσυσκευασίες της παρτίδας που έχουν περιεχόμενο πραγματικό κάτω του ελαχίστου ανεκτού περιεχομένου καλούνται ελαττωματικές. Υπάρχουν δύο είδη ελέγχου, ο καταστρεπτικός και ο μη καταστρεπτικός. Ο καταστρεπτικός έλεγχος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται παρά μόνο όταν ένας μη καταστρεπτικός έλεγχος δεν μπορεί πρακτικά να υιοθετηθεί. Κατά γενικό κανόνα, δεν εφαρμόζεται σε παρτίδες κάτω των 100 προσυσκευασιών. Για παρτίδες δυναμικού κάτω των 100 προσυσκευασιών, ο μη καταστρεπτικός έλεγχος, όταν χρειάζεται, γίνεται σε ποσοστό 100 %. Μη καταστροφικός έλεγχος μπορεί να λάβει χώρα όταν η τυπική απόκλιση του βάρους του περιέκτη κατόπιν εξέτασης 10 τεμαχίων αυτού, είναι μικρότερη από το 1/5 του Μέγιστου Ανεκτού Σφάλματος. Τα δείγματα λαμβάνονται τυχαία. Στο μη καταστρεπτικό έλεγχο εάν ο αριθμός των ελαττωματικών που βρέθηκε στο πρώτο δείγμα είναι κατώτερος ή ίσος του πρώτου κριτηρίου αποδοχής, η παρτίδα θα θεωρείται ως αποδεκτή για τον έλεγχο αυτό, ενώ εάν ο αριθμός των ελαττωματικών που βρέθηκε στο πρώτο δείγμα (σειρά) είναι ίσος ή ανώτερος του πρώτου κριτηρίου απορρίψεως, η παρτίδα θα απορρίπτεται. Αν ο αριθμός των ελαττωματικών που βρέθηκε στο πρώτο δείγμα (σειρά) περιλαμβάνεται μεταξύ του πρώτου κριτηρίου αποδοχής και του πρώτου κριτηρίου απορρίψεως, πρέπει να ελέγχεται ένα δεύτερο δείγμα (2^η σειρά). Ο αριθμός των απαραίτητων δειγμάτων μέτρησης και τα κριτήρια αποδοχής ή απόρριψης φαίνονται στο κατωτέρω πίνακα:

Στον καταστρεπτικό έλεγχο ο αριθμός των ελεγχόμενων συσκευασιών είναι ίσος με 20 και αν ο αριθμός των ελαττωματικών που βρέθηκε στο δείγμα είναι κατώτερος ή ίσος του κριτηρίου αποδοχής, το οποίο είναι το 1, η παρτίδα θα θεωρείται ως αποδεκτή, ενώ αν ο αριθμός των ελαττωματικών που βρέθηκε στο δείγμα είναι ίσος ή ανώτερος του κριτηρίου απορρίψεως, δηλαδή του 2, η παρτίδα θα απορρίπτεται. Για όλα τα προαναφερθέντα θα πρέπει να τηρούνται αρχεία τεκμηρίωσης ανά παρτίδα.

Η χρήση του σήματος «℮» (και επομένως των ελέγχων και της τεκμηρίωσης αυτών) δεν είναι υποχρεωτική. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι για περιπτώσεις μη χρήσης του σήματος «℮», δεν απαιτείται έλεγχος και καταγραφή αυτού. Σε προσυσκευασίες χωρίς «℮» κάθε παρτίδα σταθερής ονομαστικής ποσότητας περιεχομένου, πρέπει να έχει κατά μέσο όρο καθαρό περιεχόμενο τουλάχιστον ίσο με την ονομαστική ποσότητα, δηλαδή την ποσότητα που αναγράφεται επί της συσκευασίας. Επίσης, καμία συσκευασία δεν επιτρέπεται να έχει καθαρή ποσότητα περιεχομένου που να παρουσιάζει αρνητικό σφάλμα ανώτερο του μεγίστου ανεκτού αρνητικού σφάλματος όπως αποτυπώνεται στη νομοθεσία.

Μια διαφορά είναι ότι προβλέπεται μέγιστο ανεκτό αρνητικό σφάλμα και για ποσότητα άνω των 10 kg/L. Η άλλη και βασικότερη διαφορά σε σχέση με όσα προϊόντα σημαίνονται με «℮», είναι ότι καμία συσκευασία δεν επιτρέπεται να έχει καθαρή ποσότητα περιεχομένου που να παρουσιάζει αρνητικό σφάλμα ανώτερο του μεγίστου ανεκτού αρνητικού σφάλματος και όχι του διπλάσιου όπως στην περίπτωση της χρήσης του «℮». Επομένως, μήπως τελικά είναι ευνοϊκότερη η χρήση του σήματος «℮»?

Για την τεκμηρίωση των ανωτέρω ελέγχων χρησιμοποιούνται είτε χειρόγραφες καταγραφές, είτε κάποια συστήματα στατιστικού ελέγχου. Η πρώτη περίπτωση είναι αρκετά χρονοβόρα, υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας λάθους, ενώ συνήθως δίνει αποτελέσματα αφού έχει ολοκληρωθεί η συσκευασία και επομένως δεν διασφαλίζει άμεση αντίδραση σε περίπτωση ελλαττωματικού προϊόντος. Τα συστήματα στατιστικού ελέγχου μπορεί να είναι αυτόνομα και να δίνουν το αποτέλεσμα έγκυρα και σχετικά γρήγορα, ενώ υπάρχουν συστήματα on line μετρήσεων με δυνατότητα απόρριψης μη αποδεκτών προϊόντων και συμμόρφωση με τη νομοθεσία.

Πηγές:

Οδηγία 76/211/ΕΟΚ και τροποποιήσεις αυτής

91354/2017 Κωδικοποίηση Κανόνων Διακίνησης και Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών (Κανόνες ΔΙ.Ε.Π.Π.Υ.)

*Ο Γιώργος Μορφονιός είναι Γεωπόνος – Επιστήμονας Τροφίμων, MSc Συστήματα διαχείρισης ποιότητας & διασφάλισης υγιεινής τροφίμων, senior consultant AG ADVENT AE