Πως το φαινόμενο της παρειδωλίας, βοήθησε στην επιβίωση των προγόνων μας.
Έχει συμβεί και σε εσάς να αναγνωρίζετε τη φιγούρα ενός προσώπου στο καμμένο ψωμί του τοστ; Ή ένα πρόσωπο στο φλιτζάνι ενός καφέ; Δεν θα ξεχάσω τη γιαγιά μου να μου λέει “δυο μάτια σε κοιτάνε!”, σκυμμένη πάνω από τον ελληνικό καφέ που μου έφτιαξε για να μου τον πει φυσικά (με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, καταλαβαίνετε!).
Λοιπόν αυτό το φαινόμενο έχει επιστημονική εξήγηση και ονομάζεται Παρειδωλία, με πιο συχνή αυτή που συναντάμε σε τρόφιμα. Ωστόσο δεν σταματά εκεί καθώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη φιγούρα ενός προσώπου σε διαφορά αντικείμενα όπως σε κορμούς δέντρων ή στα σύννεφα. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα ψυχολογικό φαινόμενο που κάνει τους ανθρώπους να βλέπουν μοτίβα σε ένα τυχαίο ερέθισμα, αποδίδοντας ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε αντικείμενα.
Το να βλέπεις πρόσωπα σε καθημερινά αντικείμενα είναι μια συνηθισμένη εμπειρία, αλλά έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ έδειξε ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να δουν ανδρικά πρόσωπα στον κορμό ενός δέντρου ή σε καμένο τοστ στο πρωινό. Η Δρ. Jessica Taubert από τη Σχολή Ψυχολογίας του UQ είπε ότι η παρεϊδωλία προσώπου, η ψευδαίσθηση του να βλέπουμε μια δομή του προσώπου σε ένα καθημερινό αντικείμενο, μας λέει πολλά για το πώς ο εγκέφαλός μας ανιχνεύει και αναγνωρίζει τα κοινωνικά στοιχεία. «Τα αποτελέσματά μας έδειξαν μια εντυπωσιακή προκατάληψη στην αντίληψη του φύλου, με πολλά περισσότερα απατηλά πρόσωπα να θεωρούνται αρσενικά παρά θηλυκά. Καθώς τα απατηλά πρόσωπα δεν έχουν βιολογικό φύλο, αυτή η μεροληψία είναι σημαντική για την αποκάλυψη μιας ασυμμετρίας στο σύστημα αξιολόγησης του προσώπου μας όταν δίνονται ελάχιστες πληροφορίες”, είπε.
Ένα ενδιαφέρον περιστατικό παρειδωλίας στα τρόφιμα, είναι όταν το 2004 ένα κομμάτι τυρί σε τοστ πουλήθηκε για 28.000 δολάρια στο eBay, επειδή θεωρήθηκε ότι είχε καεί πάνω του η εικόνα της Παναγίας. «Πήγα να το τσιμπήσω και μετά είδα αυτή την κυρία να με κοιτάζει», είπε η Diane Duyser, από τη Φλόριντα, σύμφωνα με την εφημερίδα Chicago Tribune, και συνέχισε πως ούρλιαξε στο σύζυγο της για αυτό που είδε. Λέει ότι δεν έκανε τίποτα για να συντηρήσει το σάντουιτς εκτός από το να το κρατήσει σε ένα πλαστικό κουτί, αλλά «δεν διαλύεται ούτε θρυμματίζεται ούτε τίποτα».
Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως πρόκειται για μια κατάσταση που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τη λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού. Πιστεύεται πως οι άνθρωποι που είναι πιο θρησκευόμενοι ή πιστεύουν πιο πολύ στο υπερφυσικό, είναι πιο επιρρεπείς στην παρεϊδωλία. Μελέτες δείχνουν ότι τα νευρωτικά άτομα, και τα άτομα με αρνητική διάθεση, ή ακόμα και εκείνα που πιστεύουν στις προλήψεις, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν το φαινόμενο. Ο λόγος για αυτό φαίνεται να είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι κινδυνολογούν πιο εύκολα, επομένως είναι πιο πιθανό να εντοπίσουν κάτι που δεν υπάρχει.
Μια πρόσφατη μελέτη ακόμα υποστήριξε ότι η απόκτηση μωρού μπορεί να επηρεάσει αυτή την πτυχή του εγκεφάλου μας, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να διαφέρει κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Όπως αναφέρει ο Robin Kramer, Ανώτερος Λέκτορας στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Λίνκολν, στο TheConversation, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία, ανακάλυψαν ότι οι γυναίκες που είχαν πρόσφατα γεννήσει είχαν περισσότερες πιθανότητες να δουν μοτίβα που έμοιαζαν με πρόσωπο, από εκείνες που ήταν έγκυες. Οι ερευνητές έχουν προτείνει ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην αλλαγή των επιπέδων της ορμόνης ωκυτοκίνης. Ωστόσο, η πλήρης εικόνα μπορεί να είναι πιο περίπλοκη.
Οι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί ώστε να είναι ευαίσθητοι σε πρόσωπα και μοτίβα από τη γέννησή τους, πιθανώς επειδή η προσοχή στα πρόσωπα αποτελεί τη βάση των κοινωνικών μας αλληλεπιδράσεων και μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να παραμείνουμε ασφαλείς. Αυτό προέρχεται από λίγο πιο παλιά, καθώς οι εξελικτικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο της Παρειδωλίας ήταν επωφελές για τους προγόνους μας, υποστηρίζοντας ότι τους βοήθησε να επιβιώσουν για τους εξής λόγους:
- Τα μωρά είναι πιο πιθανό να δεχθούν φροντίδα εάν εμφανίσουν παρεϊδολία. Ο αστρονόμος, Carl Sagan, θεωρεί ότι, «Τα βρέφη που πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν ένα πρόσωπο να χαμογελά, ήταν λιγότερο πιθανό να κερδίσουν τις καρδιές των γονιών τους και λιγότερο πιθανό να ευημερήσουν». Επομένως, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτή η επιβίωση επέτρεψε στην παρεϊδωλία να περάσει από γενιά σε γενιά.
- Προστασία από αρπακτικά. Ήταν πιο ασφαλές για τους προγόνους από τους οποίους εξελιχθήκαμε να υποθέσουν ότι βλέπουν ένα πρόσωπο, ακόμη και εκεί που δεν υπάρχει. Ο Κρίστοφερ Φρενς, της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, λέει: «Κλασικό παράδειγμα είναι ο τύπος της Λίθινης Εποχής που στέκεται εκεί, ξύνει τα γένια του και αναρωτιέται αν αυτό το θρόισμα στους θάμνους είναι πραγματικά μια τίγρη με δόντια. Είναι πολύ πιο πιθανό να επιβιώσετε αν υποθέσετε ότι είναι μια τίγρη με δόντια και να έφευγε από εκεί, διαφορετικά μπορεί να κατέληγε να γίνει “μεσημεριανό”».
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο ακόμα είναι πως οι πίθηκοι εμφανίζουν επίσης παρεϊδολία προσώπου, υποδηλώνοντας ότι μοιραζόμαστε τα χαρακτηριστικά του συστήματος ανίχνευσης προσώπου μας, συμπεριλαμβανομένων των σφαλμάτων, με άλλα είδη.
Άξιο αναφοράς είναι ακόμη, πως ορισμένοι ψυχολόγοι βασίζονται στην παρεϊδολία στις ψυχολογικές εξετάσεις, χρησιμοποιώντας το τεστ μελανιού Rorschach για να ερμηνεύσουν τα υποτιθέμενα κρυμμένα συναισθήματα ενός ατόμου. Η δοκιμή περιλαμβάνει μια εικόνα που δημιουργείται ρίχνοντας μελάνι στο χαρτί και διπλώνοντας το χαρτί στη μέση. Στη συνέχεια, ο ψυχολόγος ζητά από τον ασθενή του να ερμηνεύσει την εικόνα που προκύπτει. Θεωρητικά, ο ασθενής προβάλλει τις πιο εσωτερικές του σκέψεις στην κατά τα άλλα τυχαία εικόνα. Ωστόσο, αυτή η μέθοδος θεραπείας αμφισβητείται ευρέως από τους ψυχολόγους, καθώς δεν έχει καμία βάση σε γεγονότα.
Ακολουθήστε το Cibum 
