Της Κατερίνας Κουδούνα*
Ο τομέας των τροφίμων αντιμετωπίζει αρκετές προκλήσεις, όπως η συνέχιση της διατροφής του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού, η μείωση της σπατάλης τροφίμων, η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δραστηριοτήτων και η αντιμετώπιση διαφορετικών διατροφικών απαιτήσεων. Η λεγόμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση προσφέρει πληθώρα ευκαιριών στον τομέα των τροφίμων, ιδίως μέσω της εφαρμογής νέων τεχνολογιών, όπως οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης (AI). Ωστόσο, για να υλοποιηθούν πλήρως αυτές οι ευκαιρίες, είναι ανάγκη να είμαστε σε θέση να συνεργαστούμε, να μοιραστούμε και να αποκτήσουμε πρόσβαση σε μια μεγάλη ποικιλία πηγών δεδομένων σε ολόκληρο τον τομέα των τροφίμων.
Ένα μεγάλο θέμα της σύγχρονης εποχής λοιπόν, είναι η διερεύνηση των επιπτώσεων και των συνεπειών της ψηφιακής συνεργασίας στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.
Η ηθική είναι ένας σύνθετος, ποικιλόμορφος και διεπιστημονικός τομέας και δεν μπορεί να επισημοποιηθεί για να δώσει μια μοναδική «σωστή απάντηση». Επειδή η τεχνολογία έχει σημαντικές ηθικές επιπτώσεις, πρέπει να ενδυναμώσουμε τις εταιρείες και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς να ασχοληθούν με αυτήν την πολυπλοκότητα. Για να γίνει αυτό, τόσο τα άτομα όσο και οι εταιρείες πρέπει να εφοδιαστούν με μεθόδους κατανόησης των ζητημάτων και των ανταλλαγών που θα μπορούσαν να προκύψουν από την τεχνολογία και τις διαδικασίες.
Το Δίκτυο Διαδικτύου των Τροφίμων (Internet of Food Things Network – IoFT) και η Artificial Intelligence and Augmented Intelligence for Automated Investigation for Scientific Discovery Network – AI3SD συγκέντρωσαν μια διεπιστημονική ομάδα εργασίας πολλαπλών ιδρυμάτων για τη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για την ψηφιακή συνεργασία στη βιομηχανία τροφίμων.
Η ομάδα διερεύνησε τις επιπτώσεις και τις συνέπειες της χρήσης τεχνολογιών αιχμής για την υποστήριξη της ανεξάρτητης και ανεπηρέαστης εφαρμογής των διαθέσιμων δεδομένων και άλλων μορφών ψηφιακής συνεργασίας στον τομέα των τροφίμων.
Η ανάγκη πρόσβασης σε δεδομένα απαιτεί έναν αξιόπιστο μηχανισμό τόσο για να καταστεί δυνατή η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων μερών σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού όσο και για να υποστηριχθεί κάθε μέρος που θα λάβει τις αποφάσεις σχετικά με την αξιοπιστία των ξεχωριστών πηγών δεδομένων. Υπάρχει πληθώρα δεδομένων που εμπλέκονται και παράγονται από κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Ωστόσο, η χρήση αυτών των δεδομένων μπορεί επί του παρόντος να είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα η αξία τους να μην χρησιμοποιείται παραγωγικά ή να μην παρέχεται ισότιμα σε παράγοντες σε ολόκληρο το σύστημα τροφίμων.
Η δημιουργία μιας τέτοιας συνεργασίας στον χώρο των δεδομένων θα απαιτούσε την ενσωμάτωση τόσο τεχνολογιών αιχμής όσο και κοινωνικών, θεσμικών και πολιτικών στοιχείων που θα διασφαλίζουν ότι το σύστημα λειτουργεί εξίσου καλά και ισότιμα για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Όπως και με την έλευση οποιασδήποτε νέας τεχνολογίας ή συστήματος, αυτή η συνεργασία δεδομένων φέρνει πληθώρα δεοντολογικών επιπτώσεων που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Για παράδειγμα, για να εφαρμοστεί η τεχνητή νοημοσύνη, πρέπει να αντιμετωπίσουμε ηθικές προκλήσεις που είναι γνωστές σε αυτόν τον τομέα, όπως η προκατάληψη και η λογοδοσία, για να δημιουργήσουμε συστήματα που δίνουν προτεραιότητα στην ανθρώπινη ευημερία. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας ολιστικές, κερδοσκοπικές μεθόδους που διερευνούν τις δυνατότητες καθώς και τις τρέχουσες λύσεις, είναι δυνατόν να εξεταστούν τόσο οι νέες λύσεις όσο και οι αναδυόμενοι κίνδυνοι που μπορεί να μην είναι εμφανείς αποκλειστικά λαμβάνοντας υπόψη το τρέχον πλαίσιο. Στη σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε, διερευνήθηκαν αρχικά οι βασικοί τομείς στους οποίους πρέπει να εξεταστούν οι δεοντολογικές επιπτώσεις στο πλαίσιο της ψηφιακής συνεργασίας στον τομέα των τροφίμων, με ιδιαίτερη έμφαση στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην κοινή διαχείριση και αξιοποίηση δεδομένων, καθώς και στη σημασία της υπεύθυνης καινοτομίας.
Ψηφιακή συνεργασία στον τομέα των τροφίμων
Ο Schwab έχει περιγράψει την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (που ονομάζεται επίσης Βιομηχανία 4.0) ως χαρακτηρισμένη “από πιο πανταχού παρόν και κινητό διαδίκτυο, από μικρότερους και ισχυρότερους αισθητήρες που έχουν γίνει φθηνότεροι, και από την τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση”. Η ραχοκοκαλιά της ενσωμάτωσης αυτών των τεχνολογιών είναι τα δεδομένα που χρησιμοποιούν. Αυτά τα δεδομένα συλλέγονται και παράγονται με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των αισθητήρων Internet of Things (IoT) και άλλων πηγών, δημιουργώντας μεγάλα σύνολα δεδομένων στα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης και άλλα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για τη δημιουργία πολύτιμης διορατικότητας. Για να διευκολυνθεί η άντληση οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής αξίας από τόσο μεγάλες και ποικίλες ποσότητες δεδομένων, είναι απαραίτητη η ψηφιακή συνεργασία μεταξύ των παραγόντων της εφοδιαστικής αλυσίδας και των ευρύτερων ενδιαφερόμενων μερών.
Η συνεργατική χρήση αυτών των νέων τεχνολογιών έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει ορισμένες από τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας των τροφίμων. Οι προκλήσεις αυτές περιλαμβάνουν την υιοθέτηση διαδικασιών για την επίτευξη αποτελεσματικότητας, παραγωγικότητας, βιωσιμότητας, ιχνηλασιμότητας, διαφάνειας και δημοσιοποίησης πληροφοριών, καθώς και τη διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων, τη βελτίωση της διατροφής και της υγείας, την ελαχιστοποίηση της απάτης στον τομέα των τροφίμων και τη μείωση της απώλειας τροφίμων και της σπατάλης τροφίμων.
Για παράδειγμα, υπήρξαν αρκετά πρόσφατα περιστατικά όπου η απρόβλεπτη ή άγνωστη παρουσία αλλεργιογόνων στα τρόφιμα έχει προκαλέσει ασθένεια ή θάνατο, οδηγώντας σε εκκλήσεις για κανονιστικές αλλαγές στις υποχρεωτικές απαιτήσεις επισήμανσης και βελτιώσεις στην ακεραιότητα των δεδομένων που χρησιμοποιούνται στις αλυσίδες εφοδιασμού.
Η χρήση αισθητήρων και μηχανικής μάθησης για την πρόβλεψη και τη διαχείριση περιστατικών διασταυρούμενης μόλυνσης στα εργοστάσια θα μπορούσε να μειώσει ορισμένους από αυτούς τους κινδύνους. Ωστόσο, τα δεδομένα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίλυση αυτών των προβλημάτων μπορεί να είναι εμπορικά και ευαίσθητα ή προσωπικά, είναι εντατικά ως προς τους πόρους για τη συλλογή και μπορεί να οδηγήσουν σε δυσανάλογα πλεονεκτήματα για ορισμένους παράγοντες της αλυσίδας, για παράδειγμα, μεγάλους ομίλους γεωργικών προϊόντων διατροφής που κατέχουν και εκμεταλλεύονται “μαζικά δεδομένα” με αρνητικές οικολογικές, οικονομικές και υγειονομικές συνέπειες. Για το λόγο αυτό, η ψηφιακή συνεργασία και η ανταλλαγή δεδομένων απαιτούν κάποιο βαθμό διαφάνειας και εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη και η αξιοπιστία αποτελούν ήδη βασικούς παράγοντες για την παροχή ολοκληρωμένων αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων και δικτύων τροφίμων.
Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται αυτή η εμπιστοσύνη και στη συνέχεια εξελίσσεται, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Αυτές οι προκλήσεις που βασίζονται στην εμπιστοσύνη γίνονται ακόμη πιο περίπλοκες και πιο πιεστικές όταν εισάγονται νέες τεχνολογίες είτε στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων είτε στη διαδικασία ανταλλαγής δεδομένων.
Πολλές από αυτές τις δεοντολογικές προκλήσεις αφορούν ζητήματα εμπιστοσύνης και διαφάνειας, τα οποία αποτελούν επίσης καίριας σημασίας ζητήματα όσον αφορά τη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων γενικότερα. Στην περίπτωση συστημάτων που χρησιμοποιούν AI, είναι σημαντικό η λειτουργία και οι ικανότητες λήψης αποφάσεων των συστημάτων να είναι διαφανείς, ώστε να διασφαλίζεται η λογοδοσία και ο έλεγχος. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τομείς όπως η προκατάληψη και η ιδιωτικότητα, καθώς και ευρύτερες ηθικές ανησυχίες, όπως η βιωσιμότητα, και ο αντίκτυπος της αυτοματοποίησης στην εργασία και την ευημερία.
Αυτές οι δεοντολογικές επιπτώσεις προκύπτουν από τη χρήση αυτών των τεχνολογιών, είτε χρησιμοποιούνται από μεμονωμένους είτε από πολλαπλούς παράγοντες, μεμονωμένα ή σε κοινοπραξίες. Είναι ζωτικής σημασίας να αντιμετωπιστούν οι δεοντολογικές επιπτώσεις προκειμένου η τεχνολογία αυτή να εφαρμοστεί κατά τρόπο υπεύθυνο και κοινωνικά επωφελή.
Όσον αφορά τα ποικίλα ηθικά ερωτήματα και ζητήματα που αφορούν την ψηφιακή συνεργασία και τη χρήση της τεχνητής τεχνολογίας στη βιομηχανία τροφίμων, διαπιστώθηκε ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις «σωστού ή λάθους». Διακυβεύονται περίπλοκα ζητήματα και πρέπει να ληφθούν υπόψη οι συμβιώσεις. Για να μπορέσει κάποιος να αρχίσει να λαμβάνει ηθικές αποφάσεις, πρέπει να υπάρχει ένα ρεαλιστικά αναδυόμενο πλαίσιο για να επισημαίνονται όλα τα διαφορετικά στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, έτσι ώστε οι χρήστες του πλαισίου να μπορούν να εξουσιοδοτούνται να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις.
Οι συζητήσεις κατέδειξαν ότι υπάρχουν ανόμοιες έννοιες και αντιλήψεις των βασικών δεοντολογικών όρων (όπως η διαφάνεια και η προσβασιμότητα) σε διάφορους τομείς, και ως εκ τούτου είναι επιτακτική ανάγκη να γίνουν περαιτέρω εργασίες για την ανάπτυξη κοινής κατανόησης της γλώσσας που χρησιμοποιείται.
Μια βασική πτυχή που εξακολουθεί να προκύπτει είναι η ανάγκη σχεδιασμού και εξέτασης δεοντολογικών ζητημάτων ψηφιακής συνεργασίας πριν ξεκινήσουν τη δημιουργία και τη χρήση τους. Το πιο σημαντικό, μια επαναληπτική προσέγγιση είναι καίριας σημασίας, καθώς πρέπει να αναπτυχθούν δεοντολογικοί προβληματισμοί παράλληλα με τις μεταβαλλόμενες εξελίξεις της ψηφιακής συνεργασίας. Οι εκτιμήσεις αυτές μιλούν για υπεύθυνη καινοτομία και την απαίτησή της να προβλέπει και να εξετάζει εκ των προτέρων τις πιθανές επιπτώσεις της τεχνολογίας.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτή την έρευνα, πατήστε εδώ
*Κατερίνα Κουδούνα Τεχνολόγος Τροφίμων, MSc Διαχείριση Ποιότητας Τροφίμων, ΜSc Νομοθεσία Τροφίμων και Ποτών, υπεύθυνη ανάπτυξης cibum.gr
Ακολουθήστε το Cibum 
