Ακτινοβολία τροφίμων: Η φόβοι των καταναλωτών εμποδίζουν την επέκταση χρήσης

Σύμφωνα με νέα έκθεση της ΕΕ για τους κανόνες ακτινοβολίας στα τρόφιμα στην Ευρώπη, η νομοθεσία έχει μικρή πιθανότητα να επηρεάσει τη βιομηχανία και τους καταναλωτές αφού οι φόβοι τους παραμένουν, παρά τα επιστημονικά στοιχεία πως η ακτινοβόληση είναι ασφαλής.

Η έκθεση της ΕΕ ανέφερε ότι η απροθυμία της βιομηχανίας να χρησιμοποιήσει ακτινοβολία τροφίμων μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, όπως φαίνεται από το περιστατικό αιθυλενοξειδίου.

«Τον Σεπτέμβριο του 2020, υπολείμματα αιθυλενοξειδίου μιας ουσίας απαγορευμένης στην ΕΕ και επικίνδυνου για την ανθρώπινη υγεία, εντοπίστηκαν σε σουσάμι από την Ινδία. Οι σπόροι είχαν υποστεί επεξεργασία με αυτήν την επικίνδυνη ουσία για την εξάλειψη της μικροβιολογικής μόλυνσης, ενώ η ακτινοβολία των τροφίμων θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον ίδιο σκοπό », σύμφωνα με την έκθεση.

Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το θέμα τέθηκαν σε ισχύ το 1999 και δεν έχουν τροποποιηθεί πολύ από τότε. Ένας οδικός χάρτης καταρτίστηκε το 2017, και ακολούθησε  έρευνα που ανατέθηκε από τη επιτροπή του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου Sante καθώς και πρόσκληση για πληροφορίες το 2020, η οποία έλαβε 72 απαντήσεις, κυρίως από πολίτες της ΕΕ.

Η αξιολόγηση διαπίστωσε ότι οι οδηγίες ήταν αναποτελεσματικές για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ χωρών της ΕΕ και τρίτων χωρών και, λόγω της απαίτησης επισήμανσης, είχαν επηρεάσει την ικανότητα των επιχειρήσεων να χρησιμοποιούν ακτινοβολία.

Η ακτινοβόληση είναι μια τεχνική απολύμανσης τροφίμων και μια γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων του 2011 διαπίστωσε ότι είναι αποτελεσματική στη διασφάλιση της μικροβιολογικής ασφάλειας των τροφίμων. Ορισμένες ενώσεις καταναλωτών και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασαν όμως ανησυχίες ότι μπορεί να γίνει κατάχρηση από τις επιχειρήσεις για να καλύψουν την κακή υγιεινή στις διαδικασίες παραγωγής.

Τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη

Η ΕΕ ακτινοβόλησε περισσότερους από 9.200 τόνους τροφίμων το 2010, αλλά κάτω από 4.000 τόνους το 2019. Ο κύριος λόγος αυτής της μείωσης φαίνεται να είναι η ανησυχία της βιομηχανίας ότι οι καταναλωτές θα αρνούνταν να αγοράσουν τρόφιμα με σήμανση ως ακτινοβολημένα, αν και αυτό δεν έχει αποδειχθεί.

Μόνο αποξηραμένα αρωματικά βότανα, μπαχαρικά και καρυκεύματα λαχανικών έχουν άδεια σε όλη την ΕΕ, αλλά και άλλα προϊόντα έχουν εγκρίσεις από τις εθνικές αρχές. Οι λέξεις «ακτινοβολημένο» ή «κατεργασμένο με ιοντίζουσα ακτινοβολία» πρέπει να εμφανίζονται στη συσκευασία. Η κίνηση για την έγκριση και άλλων προϊόντων ξεκίνησε το 2000, αλλά αντιτάχθηκε από διάφορες επιχειρήσεις τροφίμων και οργανώσεις καταναλωτών και σταμάτησε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2002.

Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν 24 εγκεκριμένες εγκαταστάσεις ακτινοβολίας σε 14 χώρες της ΕΕ. Τα κορυφαία προϊόντα που έχουν ακτινοβοληθεί είναι πόδια βατράχων, πουλερικά και αποξηραμένα αρωματικά βότανα, μπαχαρικά και καρυκεύματα λαχανικών.

Μεταξύ 1999 και 2019, υπήρχαν 358 ειδοποιήσεις RASFF που σχετίζονται με την ακτινοβολία. Οι πιο συχνές χώρες προέλευσης για προϊόντα που ανιχνεύτηκαν ήταν η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και το Βιετνάμ – χωρίς καμία από αυτές να έχει εγκεκριμένες εγκαταστάσεις ακτινοβολίας από την ΕΕ. Το 2020 καταγράφηκαν έξι προειδοποιήσεις: δύο από την Κίνα και τέσσερις από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ινδία, το Βιετνάμ και το Βέλγιο.

Τα κράτη μέλη διενεργούν επίσημους ελέγχους, αλλά η ένταση διαφέρει σημαντικά, και οι περισσότεροι γίνονται στη Γερμανία. Σχεδόν όλες οι μη συμμορφώσεις αφορούν εισαγόμενα τρόφιμα, υποδηλώνοντας πιθανά κενά στην επιβολή της νομοθεσίας .

Ασαφής η μελλοντική κατεύθυνση

Τα ευρήματα της εργασίας αξιολόγησης δεν υποδεικνύουν καμία πρόταση για το μέλλον της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ακτινοβόληση τροφίμων.

Όσο η βιομηχανία τροφίμων της ΕΕ και οι καταναλωτές είναι απρόθυμοι για τα ακτινοβολημένα τρόφιμα, η νομοθεσία θα έχει αμελητέο αντίκτυπο στη χρήση της τεχνολογίας, αναφέρει η έκθεση.

Λόγω της έλλειψης δεδομένων για την ακτινοβολία των τροφίμων και τις εναλλακτικές της, η αξιολόγηση δεν μπόρεσε να συμπεράνει σε ποιο βαθμό οι κανόνες συνέβαλαν στην καλύτερη υγιεινή των τροφίμων και μείωσαν τις επιδημίες που οφείλονται στα τρόφιμα.

Επιπλέον οι κανονισμοί δεν πέτυχαν την εναρμόνιση της νομοθεσίας για την ακτινοβόληση σε ολόκληρη την ΕΕ με εθνικούς οργανισμούς που μπορούν να εφαρμόζουν άδειες και απαγορεύσεις σε άλλα ακτινοβολημένα τρόφιμα εκτός από βότανα και μπαχαρικά.