Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε επιστημονικές συμβουλές από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων προκειμένου να υποστηριχθεί η πρωτοβουλία πολιτικής της σχετικά με τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές.
Οι επιστήμονες της EFSA πρότειναν έξι βασικά κριτήρια για να βοηθήσουν στην αξιολόγηση του κινδύνου των φυτών που παράγονται με τη χρήση τεχνικών γενετικής μηχανικής της στοχευμένης μεταλλαξιογένεσης, της cisgenesis και της ενδογένεσης.
- Τι είναι η στοχευμένη μεταλλαξιογένεση, σισγένεση και ενδογένεση;
Πρόκειται για τεχνικές γενετικής μηχανικής, διαδικασίες που μεταβάλλουν τη γενετική δομή ενός οργανισμού τροποποιώντας, αφαιρώντας ή εισάγοντας το DNA.
- Η στοχευμένη μεταλλαξιογένεση είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τεχνικές που προκαλούν συγκεκριμένες μεταλλάξεις σε επιλεγμένες θέσεις-στόχους του γονιδιώματος. Οι αλλαγές συμβαίνουν χωρίς την εισαγωγή γενετικού υλικού.
- Η cisgenesis αναφέρεται στην τροποποίηση του γενετικού υλικού ενός οργανισμού με μια αλληλουχία από το ίδιο είδος ή ένα στενά συγγενές. Η νέα ακολουθία περιέχει ένα ακριβές αντίγραφο της ακολουθίας που υπάρχει ήδη στην ομάδα γονιδίων των κτηνοτρόφων, η οποία είναι το σύνολο όλων των γενετικών πληροφοριών για ένα δεδομένο είδος που είναι διαθέσιμες για χρήση από τους κτηνοτρόφους φυτών.
- Η ενδογένεση αναφέρεται στην τροποποίηση του γενετικού υλικού ενός οργανισμού με συνδυασμό διαφορετικών αλληλουχιών από το ίδιο είδος ή μία στενά συνδεδεμένη. Η νέα ακολουθία περιέχει ένα αναδιαμορφωμένο αντίγραφο των αλληλουχιών που υπάρχουν ήδη στην ομάδα γονιδίων των κτηνοτρόφων.
- Πώς τα φυτά που παράγονται με νέες γονιδιωματικές τεχνικές διαφέρουν από εκείνα που παράγονται με καθιερωμένες τεχνικές ΓΤ ή παραδοσιακή αναπαραγωγή;
Ορισμένα φυτά που παράγονται με νέες γονιδιωματικές τεχνικές μπορεί να έχουν μόνο μικρές αλλαγές που μπορεί επίσης να συμβούν στη φύση ή μέσω της συμβατικής αναπαραγωγής. Άλλοι μπορεί να έχουν πολλαπλές και εκτεταμένες τροποποιήσεις που μπορεί να είναι παρόμοιες με εκείνες στα φυτά που παράγονται από καθιερωμένες τεχνικές γενετικής τροποποίησης που χρησιμοποιήθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
- Ποια κριτήρια προτείνουν οι ειδικοί της EFSA να χρησιμοποιούν για την αξιολόγηση των κινδύνων από τα φυτά που παράγονται από στοχευμένη μεταλλαξιογένεση, cisgenesis και ενδογένεση;
Τα κριτήρια που προτείνονται από τους επιστήμονες της EFSA περιγράφονται σε δήλωση της EFSA. Τα πρώτα τέσσερα από τα έξι κριτήρια αφορούν τον μοριακό χαρακτηρισμό της γενετικής τροποποίησης που εισάγεται στο φυτό-δέκτη. Αξιολογούν:
- Εάν υπάρχει μια ξένη («εξωγενής») αλληλουχία DNA
- Εάν ναι, εάν η αλληλουχία προέρχεται από την ομάδα γονιδίων των κτηνοτρόφων
- Πώς ενσωματώνεται η ακολουθία, για παράδειγμα είναι τυχαία ή στοχευμένη;
- Εάν οποιοδήποτε γονίδιο ξενιστή «διακόπτεται» (διασπάται) από τη νεοεισαγόμενη ακολουθία
Τα κριτήρια 1-4 έχουν σχεδιαστεί για να καθορίσουν εάν οι κισσογόνοι και ενδογονιδικές αλληλουχίες έχουν μεταβάλει τα γονίδια του φυτού ξενιστή. Εάν δεν έχουν, ή εάν δεν εντοπιστεί κίνδυνος όταν ένα ξένο γονίδιο έχει επηρεαστεί, ισχύουν δύο περαιτέρω κριτήρια:
- Έχει ιστορικό χρήσης;
- Εάν όχι, η δομή και η λειτουργία των τροποποιημένων εκδόσεων της αλληλουχίας DNA («αλλήλια») θα πρέπει να αξιολογούνται προσεκτικά.
Αυτά τα δύο τελευταία κριτήρια ισχύουν επίσης για τα φυτά που παράγονται με στοχευμένη μεταλλαξιογένεση.
- Σε τι αναφέρεται η «ιστορία χρήσης» και πώς μπορεί να αξιολογηθεί;
Η αξιολόγηση του ιστορικού χρήσης θα πρέπει να αποτελεί σημαντικό μέρος της αναλογικής εκτίμησης κινδύνου για τα φυτά κισσογόνου, ενδογονιδιακής και στοχευμένης μεταλλαξιογένεσης, δεδομένου ότι οι πρόσφατα τροποποιημένες εκδόσεις DNA («αλλήλια») ενδέχεται να υπάρχουν ήδη στη φύση. Η έννοια αυτή είναι καθιερωμένη στην αξιολόγηση των ΓΤΟ που αναπτύχθηκαν πριν από το 2001. Η απόδειξη ιστορικού χρήσης βασίζεται σε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ένα μέρος ή το σύνολο ενός φυτού καταναλώθηκε στη διατροφή (τρόφιμα ή/και ζωοτροφές και παράγωγα προϊόντα) για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις επιβλαβών επιπτώσεων για τον καταναλωτή, και ότι η έκθεση από μια νέα χρήση θα είναι εντός του εύρους της «ιστορικής» χρήσης. Παρόμοιες προσεγγίσεις χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των κινδύνων για το περιβάλλον.
Όταν το ιστορικό χρήσης της πρόσφατα τροποποιημένης αλληλουχίας DNA δεν μπορεί να αποδειχθεί επαρκώς, η δομή και η λειτουργία της θα πρέπει να αξιολογούνται προσεκτικά (στάδιο 6 των προτεινόμενων κριτηρίων).
- Η δήλωση εξετάζει το ζήτημα των αποτελεσμάτων εκτός στόχου;
Οι επιδράσεις εκτός στόχου είναι ακούσιες μεταλλάξεις που εισάγονται σε τοποθεσίες των γονιδιωμάτων εκτός από το προβλεπόμενο. Για τα φυτά στα οποία η νέα τροποποιημένη αλληλουχία DNA στοχεύει επιτυχώς, θα υπάρξουν περιπτώσεις στις οποίες η πιθανότητα ακούσιων επιδράσεων, όπως οι επιδράσεις εκτός στόχου, μειώνεται σημαντικά σε σύγκριση με τις τυχαίες παρεμβολές ή τη συμβατική αναπαραγωγή. Όταν συμβαίνει αυτό, οι απαιτήσεις δεδομένων για την εκτίμηση κινδύνου μπορούν να μειωθούν κατά περίπτωση.
- Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA αυτή την επιστημονική συμβουλή;
Η Επιτροπή ζήτησε να εξεταστούν τα συμπεράσματα από προηγούμενες επιστημονικές γνώμες και τα σχετικά έγγραφα καθοδήγησης της EFSA στον τομέα αυτό και να προταθούν από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων σχετικά κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την εκτίμηση κινδύνου των φυτών που παράγονται με τη χρήση νέων γονιδιωματικών τεχνικών. Τα επιστημονικά έγγραφα που εξετάστηκαν καλύπτουν την αξιολόγηση των ΓΤ φυτών, των φυτών που αναπτύχθηκαν μέσω της κισσγένεσης και της ενδογένεσης, της στοχευμένης μεταλλαξιογένεσης, της συνθετικής βιολογίας και της αξιολόγησης της αλλεργιογονικότητας και της ασφάλειας των πρωτεϊνών των τροφίμων και των ζωοτροφών που προέρχονται από τη βιοτεχνολογία.
- Ποιος είναι ο ρόλος της EFSA σε σχέση με τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές;
Το έργο της EFSA είναι να αξιολογεί την ασφάλεια των τροφίμων για τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον. Η δήλωσή της EFSA σχετικά με τα κριτήρια για την αξιολόγηση του κινδύνου των φυτών που παράγονται με στοχευμένη μεταλλαξιογένεση, σισγένεση και ενδογένεση συνοψίζει ένα έργο που αποτελεί το πρώτο βήμα για τη θέσπιση ενός ισχυρού επιστημονικού πλαισίου για την αξιολόγηση των κινδύνων από αυτές τις τεχνικές στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές και για το περιβάλλον, κατά περίπτωση. Αυτό περιλαμβάνει τον κατάλογο των περιπτώσεων στις οποίες μπορούν να εφαρμοστούν οι υφιστάμενες μεθοδολογίες εκτίμησης κινδύνων, καθώς και την επισήμανση των κενών στις τρέχουσες προσεγγίσεις και απαιτήσεις δεδομένων. Δεν είναι ο ρόλος της EFSA να αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αναπτυχθεί η ευρωπαϊκή γεωργία ή εάν απαιτούνται νέες τεχνολογίες για την επίτευξη των στόχων πολιτικής, όπως τα πιο βιώσιμα συστήματα τροφίμων.
Η EFSA θα συνεχίσει να παρέχει τεχνική βοήθεια και επιστημονικές συμβουλές για τη στήριξη των διαχειριστών κινδύνου στον τομέα της γενετικής μηχανικής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα τρόφιμα είναι ασφαλή για τους καταναλωτές της ΕΕ.
- Γνωρίζουν ή ανησυχούν οι πολίτες της ΕΕ για τη χρήση νέων γονιδιωματικών τεχνικών στην παραγωγή τροφίμων;
Δύο πρόσφατες έρευνες της EFSA – μια προκαταρκτική δημοσκόπηση του 2021 και το Ευρωβαρόμετρο του 2022 για την ασφάλεια των τροφίμων- αποκάλυψαν χαμηλή ευαισθητοποίηση των πολιτών της ΕΕ σχετικά με τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές. Το Ευρωβαρόμετρο ανέφερε ότι η χρήση της νέας βιοτεχνολογίας στην παραγωγή τροφίμων δεν αποτελεί συχνά αναφερόμενη ανησυχία των πολιτών, δεδομένου ότι μόνο το 8 % όσων γνωρίζουν το ζήτημα το αναφέρουν επίσης ως μία από τις πέντε κύριες ανησυχίες τους για την ασφάλεια των τροφίμων. Ωστόσο, η flash δημοσκόπηση αποκάλυψε «Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι» ως ένα σημαντικό κενό πληροφόρησης για τους πολίτες, με περίπου τα δύο τρίτα (69 %) να επιθυμούν να μάθουν περισσότερα γι’ αυτό.
Η EFSA θα πραγματοποιήσει ανοικτή συνεδρίαση με ενδιαφερόμενους φορείς που ενδιαφέρονται για το θέμα αυτό στις 12 Δεκεμβρίου 2022 αποκλειστικά για την αξιολόγηση κινδύνου και στις επιστημονικές πτυχές των νέων γονιδιωματικών τεχνικών.
Ακολουθήστε το Cibum 
