Σε παγκόσμιο επίπεδο και σε ένα μόνο έτος, θα μπορούσαν να συμβούν περισσότερα από 600 εκατομμύρια κρούσματα τροφιμογενών ασθενειών και 420.000 θάνατοι.
Η πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες ασφαλών και θρεπτικών τροφίμων είναι καίριας σημασίας για τη διατήρηση της ζωής και την προώθηση της καλής υγείας. Τα μη ασφαλή τρόφιμα που περιέχουν επιβλαβή βακτήρια, ιούς, παράσιτα ή χημικές ουσίες προκαλούν περισσότερες από 200 ασθένειες, από διάρροια έως καρκίνους. Δημιουργεί επίσης έναν φαύλο κύκλο ασθενειών και υποσιτισμού, που επηρεάζει ιδιαίτερα τα βρέφη, τα μικρά παιδιά, τους ηλικιωμένους και τους αρρώστους. Απαιτείται καλή συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, παραγωγών και καταναλωτών για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των τροφίμων και τα ισχυρότερα συστήματα τροφίμων.
Αιτίες των σημαντικότερων τροφιμογενών λοιμώξεων
Οι τροφιμογενείς ασθένειες είναι συνήθως μολυσματικής ή τοξικής φύσης και προκαλούνται από βακτήρια, ιούς, παράσιτα ή χημικές ουσίες που εισέρχονται στο σώμα μέσω των μολυσμένων τροφίμων. Η χημική μόλυνση μπορεί να οδηγήσει σε οξεία δηλητηρίαση ή μακροχρόνιες ασθένειες, όπως ο καρκίνος. Πολλές τροφιμογενείς ασθένειες μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια αναπηρία και θάνατο.
Βακτήρια
- Η Salmonella, το Campylobacter και το εντεροαιμορραγικό Escherichia coli είναι μερικά από τα πιο κοινά τροφιμογενή παθογόνα που επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, μερικές φορές με σοβαρά και θανατηφόρα αποτελέσματα. Τα συμπτώματα που προκαλούν, μπορεί να είναι πυρετός, κεφαλαλγία, ναυτία, έμετος, κοιλιακός πόνος και διάρροια. Τα τρόφιμα που εμπλέκονται σε εστίες σαλμονέλλωσης περιλαμβάνουν τα αυγά, τα πουλερικά και άλλα προϊόντα ζωικής προέλευσης. Τα τροφιμογενή κρούσματα από Campylobacter προκαλούνται κυρίως από νωπό γάλα, ωμά ή υποψημένα πουλερικά και πόσιμο νερό. Το εντεροαιμορραγικό Escherichia coli συνδέεται με μη παστεριωμένο γάλα, ανεπαρκώς ψημένο κρέας και μολυσμένα φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
- Οι λοιμώξεις από Listeria μπορούν να οδηγήσουν τις έγκυες γυναίκες να αποβάλουν, ή ακόμα και στο θάνατο των νεογέννητων μωρών. Αν και η εμφάνιση της νόσου είναι σχετικά χαμηλή, οι σοβαρές και μερικές φορές θανατηφόρες συνέπειες για την υγεία που έχει η Listeria, ιδιαίτερα μεταξύ των βρεφών, των παιδιών και των ηλικιωμένων, τα καταμετρούν μεταξύ των σοβαρότερων τροφιμογενών λοιμώξεων. Το Listeria βρίσκεται σε μη παστεριωμένο γαλακτοκομικά προϊόντα και διάφορα έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα και μπορεί να αναπτυχθεί σε θερμοκρασίες ψύξης.
- Το Vibrio cholerae μπορεί να μολύνει τους ανθρώπους μέσω μολυσμένου νερού ή τροφής. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος, έμετο και άφθονη υδαρή διάρροια, η οποία οδηγεί γρήγορα σε σοβαρή αφυδάτωση και πιθανώς θάνατο. Το ρύζι, τα λαχανικά, το κεχρί και διάφορα είδη θαλασσινών έχουν εμπλακεί σε εστίες χολέρας.
Τα αντιμικροβιακά, όπως τα αντιβιοτικά, είναι απαραίτητα για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από βακτήρια, συμπεριλαμβανομένων των παθογόνων παραγόντων που μεταδίδονται με τρόφιμα. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση και η κακή χρήση τους στην κτηνιατρική και την ανθρώπινη ιατρική έχει συνδεθεί με την εμφάνιση και την εξάπλωση ανθεκτικών βακτηρίων, καθιστώντας τη θεραπεία μολυσματικών ασθενειών αναποτελεσματική σε ζώα και ανθρώπους.
Ιοί
Ορισμένοι ιοί μπορούν να μεταδοθούν από την κατανάλωση τροφίμων. Ο νοροϊός είναι μια κοινή αιτία τροφιμογενών λοιμώξεων που χαρακτηρίζεται από ναυτία, εκρηκτικό έμετο, υδαρή διάρροια και κοιλιακό άλγος. Ο ιός της ηπατίτιδας Α μπορεί επίσης να μεταδοθεί από τα τρόφιμα και μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια ηπατική νόσο και εξαπλώνεται συνήθως μέσω ωμών ή υποψημένων θαλασσινών ή μέσω μολυσμένων ακατέργαστων προϊόντων.
Παράσιτα
Ορισμένα παράσιτα, όπως τα Τρηματώδη που μεταφέρονται με τα ψάρια, μεταδίδονται μόνο μέσω των τροφίμων. Άλλοι, για παράδειγμα ταινία όπως ο Echinococcus spp, ή Taenia spp, μπορεί να μολύνουν τους ανθρώπους μέσω τροφίμων ή άμεσης επαφής με τα ζώα. Άλλα παράσιτα, όπως το Ascaris, το Cryptosporidium, το Entamoeba histolytica ή το Giardia, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα μέσω του νερού ή του εδάφους και μπορούν να μολύνουν φρέσκα προϊόντα.
Prions
Τα prions, μολυσματικοί παράγοντες που αποτελούνται από πρωτεΐνες, είναι μοναδικά στο ότι σχετίζονται με συγκεκριμένες μορφές νευροεκφυλιστικής νόσου. Η σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ, ή η λεγόμενη νόσος των τρελών αγελάδων) είναι μια ασθένεια prion στα βοοειδή, που σχετίζεται με την παραλλαγή της νόσου Creutzfeldt-Jakob (vCJD) στον άνθρωπο. Η κατανάλωση προϊόντων κρέατος που περιέχουν ειδικό υλικό κινδύνου, όπως ο εγκεφαλικός ιστός, είναι η πιο πιθανή οδός μετάδοσης του παράγοντα πρίον στον άνθρωπο.
Χημικές ουσίες
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την υγεία από τη συγκεκριμένη κατηγορία, έχουν οι φυσικές τοξίνες και οι περιβαλλοντικοί ρύποι.
- Οι φυσικές τοξίνες περιλαμβάνουν τις μυκοτοξίνες, θαλάσσιες βιοτοξίνες, κυανογόνα γλυκοσίδια και τοξίνες που εμφανίζονται σε δηλητηριώδη μανιτάρια. Τα βασικά τρόφιμα όπως το καλαμπόκι ή τα δημητριακά μπορεί να περιέχουν υψηλά επίπεδα μυκοτοξινών, όπως η αφλατοξίνη και η ωχρατοξίνη, που παράγονται από την μούχλα που εμφανίζεται στους κόκκους. Μια μακροχρόνια έκθεση μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα και τη φυσιολογική ανάπτυξη ή να προκαλέσει καρκίνο.
- Οι έμμονοι οργανικοί ρύποι (POPs) είναι ενώσεις που συσσωρεύονται στο περιβάλλον και στο ανθρώπινο σώμα. Γνωστά παραδείγματα είναι οι διοξίνες και τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB), τα οποία είναι ανεπιθύμητα υποπροϊόντα από βιομηχανικές διεργασίες και από την αποτέφρωση αποβλήτων. Βρίσκονται σε όλο τον κόσμο στο περιβάλλον και συσσωρεύονται σε αλυσίδες τροφίμων ζώων. Οι διοξίνες είναι εξαιρετικά τοξικές και μπορούν να προκαλέσουν αναπαραγωγικά και αναπτυξιακά προβλήματα, να βλάψουν το ανοσοποιητικό σύστημα, να παρεμβαίνουν στις ορμόνες και να προκαλέσουν καρκίνο.
- Τα βαρέα μέταλλα όπως ο μόλυβδος, το κάδμιο και ο υδράργυρος προκαλούν νευρολογικές και νεφρικές βλάβες. Η μόλυνση από βαρέα μέταλλα στα τρόφιμα συμβαίνει κυρίως μέσω της ρύπανσης των υδάτων και του εδάφους.
- Άλλοι χημικοί κίνδυνοι στα τρόφιμα μπορεί να περιλαμβάνουν ραδιενεργά νουκλεοτίδια που μπορούν να απορριφθούν στο περιβάλλον από βιομηχανίες και από πολιτικές ή στρατιωτικές πυρηνικές επιχειρήσεις, αλλεργιογόνα τροφίμων, υπολείμματα φαρμάκων και άλλους ρύπους που ενσωματώνονται στα τρόφιμα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
Το βάρος των τροφιμογενών ασθενειών
Το βάρος των τροφιμογενών ασθενειών για τη δημόσια υγεία και τις οικονομίες έχει συχνά υποτιμηθεί λόγω της ανεπαρκούς αναφοράς και της δυσκολίας δημιουργίας συσχέτισης μεταξύ της μόλυνσης των τροφίμων και της προκύπτουσας ασθένειας ή θανάτου.
Η έκθεση του ΠΟΥ του 2015 σχετικά με τις εκτιμήσεις της παγκόσμιας επιβάρυνσης των τροφιμογενών ασθενειών παρουσίασε τις πρώτες εκτιμήσεις της επιβάρυνσης από ασθένειες που προκαλούνται από 31 τροφιμογενείς παράγοντες (βακτήρια, ιούς, παράσιτα, τοξίνες και χημικές ουσίες) σε παγκόσμιο επίπεδο, τονίζοντας ότι σε ένα μόνο έτος θα μπορούσαν να συμβούν περισσότερα από 600 εκατομμύρια κρούσματα τροφιμογενών ασθενειών και 420.000 θάνατοι. Το βάρος των τροφιμογενών ασθενειών βαρύνει δυσανάλογα τις ομάδες που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση και ιδίως τα παιδιά κάτω των 5 ετών, με το υψηλότερο βάρος στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας του 2019 σχετικά με την οικονομική επιβάρυνση των τροφιμογενών ασθενειών, έδειξε ότι η συνολική απώλεια παραγωγικότητας που σχετίζεται με τις τροφιμογενείς ασθένειες σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος υπολογίστηκε σε 95,2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως και το ετήσιο κόστος της θεραπείας των τροφιμογενών ασθενειών εκτιμάται σε 15 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Ο εξελισσόμενος κόσμος και η ασφάλεια των τροφίμων
Οι προμήθειες ασφαλών τροφίμων στηρίζουν τις εθνικές οικονομίες, το εμπόριο και τον τουρισμό, συμβάλλουν στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια και στηρίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η αστικοποίηση και οι αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες έχουν αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που αγοράζουν και καταναλώνουν τρόφιμα που παρασκευάζονται σε δημόσιους χώρους. Η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει την αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών για μια ευρύτερη ποικιλία τροφίμων, με αποτέλεσμα μια ολοένα και πιο περίπλοκη και μεγαλύτερη παγκόσμια τροφική αλυσίδα. Η κλιματική αλλαγή προβλέπεται επίσης να επηρεάσει την ασφάλεια των τροφίμων.
Οι προκλήσεις αυτές θέτουν μεγαλύτερη ευθύνη στους παραγωγούς και τους χειριστές τροφίμων για τη διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων. Τα τοπικά περιστατικά μπορούν γρήγορα να εξελιχθούν σε διεθνείς καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, λόγω της ταχύτητας και του εύρους της διανομής των προϊόντων.
Προτεραιότητα η δημόσια υγεία
Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να καταστήσουν την ασφάλεια των τροφίμων προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία, καθώς διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ανάπτυξη πολιτικών και κανονιστικών πλαισίων και στη θέσπιση και εφαρμογή αποτελεσματικών συστημάτων ασφάλειας των τροφίμων. Οι χειριστές τροφίμων και οι καταναλωτές πρέπει να κατανοήσουν πώς να χειρίζονται με ασφάλεια τα τρόφιμα και να ακολουθούν τις οδηγίες του ΠΟΥ για ασφαλέστερα τρόφιμα στο σπίτι ή επαγγελματικά, όταν τα πωλούν εστιατόρια ή σε τοπικές αγορές. Αντίστοιχες οδηγίες υπάρχουν και για τους παραγωγούς τροφίμων, που που μπορούν να καλλιεργούν με ασφάλεια φρούτα και λαχανικά.
Στόχοι του ΠΟΥ
Στόχος του ΠΟΥ είναι η ενίσχυση των εθνικών συστημάτων ελέγχου των τροφίμων για τη διευκόλυνση της παγκόσμιας πρόληψης, ανίχνευσης και αντιμετώπισης απειλών για τη δημόσια υγεία που συνδέονται με μη ασφαλή τρόφιμα. Για να γίνει αυτό, η ΠΟΥ στηρίζει τα κράτη μέλη με:
- παροχή ανεξάρτητων επιστημονικών αξιολογήσεων σχετικά με μικροβιολογικούς και χημικούς κινδύνους που αποτελούν τη βάση για διεθνή πρότυπα τροφίμων, κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις, γνωστές ως Codex Alimentarius
- αξιολόγηση των επιδόσεων των εθνικών συστημάτων ελέγχου των τροφίμων σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, προσδιορισμός τομέων προτεραιότητας για περαιτέρω ανάπτυξη και μέτρηση και αξιολόγηση της προόδου με την πάροδο του χρόνου μέσω του εργαλείου αξιολόγησης του συστήματος ελέγχου τροφίμων FAO/ΠΟΥ;
- αξιολόγηση της ασφάλειας των νέων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή τροφίμων, όπως η γενετική τροποποίηση, τα καλλιεργούμενα τρόφιμα και η νανοτεχνολογία
- συμβολή στην εφαρμογή κατάλληλων υποδομών για τη διαχείριση των κινδύνων για την ασφάλεια των τροφίμων και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια των τροφίμων μέσω του Διεθνούς Δικτύου Αρχών για την Ασφάλεια των Τροφίμων (INFOSAN)
- προώθηση του ασφαλούς χειρισμού των τροφίμων μέσω συστηματικών προγραμμάτων πρόληψης και ευαισθητοποίησης για τις ασθένειες
- υποστήριξη της ασφάλειας των τροφίμων ως σημαντική συνιστώσα της υγειονομικής ασφάλειας και ενσωμάτωση της ασφάλειας των τροφίμων στις εθνικές πολιτικές και προγράμματα σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς για την υγεία (IHR 2005)·
- τακτική παρακολούθηση της παγκόσμιας επιβάρυνσης των τροφιμογενών και ζωονοσογόνων νόσων σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο και στήριξη των χωρών για την εκτίμηση της εθνικής επιβάρυνσης των τροφιμογενών ασθενειών· και
- επικαιροποίηση της Παγκόσμιας Στρατηγικής του ΠΟΥ για την Ασφάλεια των Τροφίμων (2022-2030) για τη στήριξη των κρατών μελών για την ενίσχυση των εθνικών συστημάτων ελέγχου των τροφίμων και τη μείωση του φόρτου των τροφιμογενών ασθενειών.
Ο ΠΟΥ συνεργάζεται στενά με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων (OIE), το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) και άλλους διεθνείς οργανισμούς για τη διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα από την παραγωγή έως την κατανάλωση.
Ακολουθήστε το Cibum 
