Τοξικά συστατικά σε βλίτα και σπανάκι – Περιπτωσιολογικές μελέτες σοβαρών τροφικών δηλητηριάσεων.
Τα αλκαλοειδή του τροπάνιου (ΤΑ) είναι φυσικά φυτικά συστατικά που βρίσκονται σε μια μεγάλη ποικιλία φυτών ως μηχανισμός άμυνας από διάφορους κινδύνους όπως τα έντομα. Περισσότερα από 200 διαφορετικά αλκαλοειδή τροπανίου είναι γνωστά, όπως η ατροπίνη και η σκοπολαμίνη. Τα αλκαλοειδή τροπανίου είναι άκρως τοξικά για τον άνθρωπο και έχουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό (σε σύγκριση με άλλα παθογόνα) πως τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν αμέσως μετά την κατανάλωση (5 έως 30 λεπτά).
Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από τροπανικά αλκαλοειδή είναι συνήθως ξηροστομία, μειωμένη σιελόρροια, θολή όραση, πιθανή διαστολή της κόρης του ματιού, ζάλη, διανοητική σύγχυση, αποπροσανατολισμός, παραισθήσεις και μειωμένη μυϊκή δύναμη. Υψηλότερες δόσεις ΤΑ μπορεί να οδηγήσουν σε καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος, κυκλοφορική και αναπνευστική ανεπάρκεια, κώμα και θάνατο.
Τα δημητριακά, τα ψευδοδημητριακά και, τα όσπρια έχουν βρεθεί ότι είναι οι πιο συχνά μολυσμένες καλλιέργειες, όπως αποδεικνύεται από πολυάριθμες ειδοποιήσεις που έχουν αναφερθεί στην πύλη Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) τα τελευταία 28 χρόνια. Toν Σεπτέμβριο του 2023 σήμανε συναγερμός στην Πορτογαλία μετά από 209 τροφικές δηλητηριάσεις από ψωμί, στο οποίο εντοπίστηκε ατροπίνη και σκοπολαμίνη. Οι έρευνες έδειξαν ότι το αλεύρι ήταν μολυσμένο με σπόρους φυτών του γένους Datura. Το Datura είναι διαδεδομένο στην Ευρώπη και φύεται συνήθως σε ακαλλιέργητους αγρούς και πετρώδεις τοποθεσίες. Συναντάται αυτοφυές στην Ελλάδα, όπου είναι γνωστό με διάφορες κοινές ονομασίες, όπως βρομόχορτο και τάτουλα.
Ωστόσο δηλητηριάσεις από ΤΑ σημειώνονται και λόγω κατανάλωσης λαχανικών όπως σπανάκι και βλίτα που μπερδεύονται λόγω της ομοιότητά τους με τα είδη Datura, τα οποία περιέχουν υψηλή συγκέντρωση αλκαλοειδών τροπανίου, και αναμειγνύονται κατά λάθος με βρώσιμες καλλιέργειες. Τον Δεκέμβριο του 2022 στην Αυστραλία 200 άνθρωποι δηλητηριάστηκαν μετά την κατανάλωση Baby σπανακιού το οποίο ήταν μολυσμένο με Datura stramonium.
Ένα επίσης σχετικά πρόσφατο περιστατικό δηλητηρίασης από ΤΑ συνέβη στη Γαλλία, όπου μια τετραμελής οικογένεια παρουσίασε σοβαρά νευρολογικά συμπτώματα όπως διέγερση και παραισθήσεις μετά την κατανάλωση σπανακιού που αγοράστηκε από την αγορά, το οποίο διαπιστώθηκε ότι ήταν μολυσμένο με ατροπίνη και σκοπολαμίνη. Οι τέσσερις γυναίκες κατέληξαν στη μονάδα εντατικής θεραπείας νοσοκομείου στην ανατολική Γαλλία αφού έφαγαν φύλλα datura, όπως δήλωσε η γαλλική υπηρεσία ασφάλειας τροφίμων Anses.
Αντίστοιχα, στην Αθήνα, επτά άτομα νοσηλεύτηκαν σε δυο νοσοκομεία, με αντιχολινεργικό σύνδρομο μετά από κατανάλωση βρασμένων βλίτων που είχαν μολυνθεί με Datura innoxia. Από τη διερεύνηση των υποθέσεων προέκυψε ότι ανάμεσα στα λαχανικά υπήρχε και η Datura innoxia, η οποία έχει παρόμοια όψη με τα βλίτα. Η ατροπίνη και η σκοπολαμίνη επιβεβαιώθηκαν σε όλα τα δείγματα ούρων και λαχανικών. Τα δείγματα ούρων όλων των ασθενών περιείχαν ατροπίνη σε συγκεντρώσεις μεταξύ 67,1 και 691,7 ng/mL, ενώ οι συγκεντρώσεις ούρων της σκοπολαμίνης κυμαίνονταν από 32,4 έως 186,4 ng/mL. Οι συγκεντρώσεις ατροπίνης και σκοπολαμίνης στα μαγειρεμένα λαχανικά βρέθηκαν να είναι 0,8 και 1,2 μg/g, αντίστοιχα.
Τα φύλλα των ειδών Datura (συμπεριλαμβανομένου του Datura innoxia, του Datura stramonium και του Datura metel ) μπορεί να είναι υπεύθυνα για τη διασταυρούμενη μόλυνση με ΤΑ διαφορετικών φυτικών προϊόντων διατροφής λόγω της ομοιότητάς τους σε μορφολογικά και βοτανικά χαρακτηριστικά με άλλα λαχανικά που καταναλώνονται συχνά (ειδικά νεαρά φύλλα βόρακα και σπανάκι). Επιπρόσθετα, στη Σλοβακία το 2021 αναφέρθηκαν πάνω από εκατό περιπτώσεις δηλητηρίασης λόγω της κατανάλωσης πολτού σπανακιού βαθιάς κατάψυξης μολυσμένου με 3446 μg/kg ατροπίνης και 3860 μg/kg σκοπολαμίνης, ως αποτέλεσμα της τυχαίας παρουσίας υπολειμμάτων φυτών Datura.
Πρόσφατη μελέτη εξέτασε μία επιδημία δηλητηριάσεων Ιταλών καταναλωτών, από αλκαλοειδή τροπανίου σε φρέσκο σπανάκι και προϊόντα με σπανάκι. Οι 13 δηλητηριάσεις σημειώθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας τον Οκτώβριο του 2022. H χημική ανάλυση των υπόλοιπων τροφών με βάση το σπανάκι που καταναλώθηκαν από τους ασθενείς που είχαν προσβληθεί αποκάλυψε συγκεντρώσεις ατροπίνης και σκοπολαμίνης έως και 4642 μg/kg και 8158 μg/kg, αντίστοιχα. Ενώ οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί δεν έχουν επί του παρόντος ανώτατα όρια για ΤΑ σε φυλλώδη λαχανικά, οι συγκεντρώσεις που ανιχνεύθηκαν σε 4 από τα 5 δείγματα υπερέβησαν τα μέγιστα όρια που έχουν καθοριστεί επί του παρόντος για τα τρόφιμα με βάση τα δημητριακά, τα βρεφικά τρόφιμα με βάση τα δημητριακά και τα αφεψήματα βοτάνων.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι είναι κάτι παραπάνω από ορατός ο κίνδυνος μόλυνσης των φυλλωδών λαχανικών από φυτά που παράγουν ΤΑ και τονίζεται το ρίσκο από τη ελεύθερη συλλογή χόρτων. Η Ιταλική μελέτη μάλιστα, καταλήγει στο συμπέρασμα, πως ο κίνδυνος οξέων τοξικών επιδράσεων είναι ιδιαίτερα υψηλός για τα νήπια, καθώς ακόμη και η μόλυνση μιας σακούλας σπανακιού 500 g με μόλις 1 % φύλλου από δείγμα Datura stramonium που περιέχει χαμηλότερα επίπεδα TAs θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπέρβαση της ARfD κατά προσέγγιση τέσσερις φορές για τους μέσους καταναλωτές και έως και δώδεκα φορές για εκείνους με υψηλά ποσοστά κατανάλωσης. Από αυτή την άποψη, η εμφάνιση ακούσιας ανάμειξης φυτών που παράγουν ΤΑ, όπως αυτά που ανήκουν στο γένος Datura , με λαχανικά όπως το σπανάκι, λόγω των παρόμοιων βοτανικών χαρακτηριστικών τους, τονίζει τη σημασία της ενίσχυσης της ενημέρωσης των καταναλωτών και τη χρήση συστημάτων ασφάλειας τροφίμων από τη βιομηχανίας. Αυτά τα μέτρα θα μπορέσουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στη διαχείριση και την ελαχιστοποίηση του κινδύνου μειώνοντας την πιθανότητα διασταυρούμενης μόλυνσης.
Ακολουθήστε το Cibum 
