Τι είναι τα “μενού ντοπαμίνης”;
- Ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Διαταραχής Ελλειμματικήςς Προσοχής, παχυσαρκίας και κατάχρησης ουσιών.
Της Δέσποινας Χάρου
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια νευροβιολογική διαταραχή και σημαίνει προβλήματα μνήμης, διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα κ.α. Γνωρίζω όμως πως σημαίνει πολλά περισσότερα. Ξεκινάς να γράφεις, και καταλήγεις να ψάχνεις κάτι τελείως διαφορετικό στο διαδίκτυο γιατί θυμήθηκες μια λέξη. Παγώνεις να κοιτάς το άπειρο, γιατί ξέχασες από που ξεκίνησες και τι ήθελες να κανείς. Διαβάζεις ένα κείμενο και κάπου στη μέση συνειδητοποιείς πως σκεφτόσουν άλλα πράγματα κατά την ανάγνωση. Και φυσικά είναι πολύ δύσκολο να είσαι δημοσιογράφος!
Ποια είναι η βασική δυσλειτουργία στον εγκέφαλο που προκαλεί η ΔΕΠΥ;
Η κύρια οδός στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου είναι από την κοιλιακή τμηματική περιοχή (VTA) προς τον επικλινή πυρήνα, όπου απελευθερώνεται ντοπαμίνη. Υποτίθεται ότι οι εξελικτικές πλεονεκτικές δραστηριότητες όπως το σεξ, το φαγητό και η κοινωνικοποίηση προκαλούν δραστηριότητα στο VTA, οδηγώντας σε αύξηση των επιπέδων ντοπαμίνης, κάτι που εντείνει το αίσθημα της ευχαρίστησης.
Μια δημοφιλής υπόθεση για τη ΔΕΠΥ είναι ότι προκαλείται από μια δυσλειτουργία στο σύστημα ντοπαμίνης. Τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο προέρχονται από την «τονωτική» και «φασική» απελευθέρωση ντοπαμίνης. Η τονική ντοπαμίνη είναι το βασικό επίπεδο ντοπαμίνης που αντλούν οι νευρώνες ντοπαμίνης σε ηρεμία. Αλλά όταν μας συμβαίνει κάτι ενδιαφέρον ή κάνουμε ορισμένες δραστηριότητες, παίρνουμε μια «φασική» (σύντομη, έντονη έκρηξη) ντοπαμίνης. Αυτή η σταδιακή απελευθέρωση ντοπαμίνης είναι πάνω από την αρχική τονωτική ντοπαμίνη.
Υποτίθεται ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης. Ως αποτέλεσμα, αναζητούν συνεχώς εκρήξεις φασικής ντοπαμίνης βραχείας δράσης, οι οποίες είναι υψηλότερες (και πιο ικανοποιητικές) υπό αυτές τις συνθήκες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο φάρμακα όπως η μεθυλφαινιδάτη (ριταλίνη), τα οποία αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης στο υπόβαθρο, λειτουργούν καλά σε άτομα με ΔΕΠΥ. Μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου που διαφοροποιούν τα επίπεδα τονικής και φασικής ντοπαμίνης επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλά επίπεδα τονωτικής ντοπαμίνης σε κατάσταση ηρεμίας και υψηλότερα επίπεδα φασικής ντοπαμίνης κατά τη διάρκεια μιας εργασίας που απαιτεί προσοχή.
Τι είναι τα “μενού ντοπαμίνης“;
Το 2020, η Jessica McCabe, σε βίντεο που ανήρτησε στο youtube, πρότεινε ότι τα μενού ντοπαμίνης είναι ένα εργαλείο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα άτομα με ΔΕΠΥ, όταν διαπιστώνουν ότι χρειάζονται διέγερση αλλά μπορεί να “χάνονται”. Κάθε άτομο μπορεί να σχεδιάσει το μενού του με βάση αυτό που του αρέσει, χωρίζοντάς το σε ορεκτικά, κυρίως, συνοδευτικά και επιδόρπια.
Τα ορεκτικά είναι δραστηριότητες που γίνονται γρήγορα και δίνουν άμεση ευχαρίστηση. Τα κυρίως είναι δραστηριότητες που χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να γίνουν, αλλά τελικά είναι πιο ανταποδοτικές, τα συνοδευτικά μπορούν να συνδυαστούν με λιγότερο ευχάριστες δραστηριότητες για να τις κάνουν πιο ευχάριστες, και τα επιδόρπια προσφέρουν απόλαυση, αλλά πρέπει να λαμβάνονται με μέτρο.
Η ιδέα του μενού ντοπαμίνης βασίζεται στην αντίληψη ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλότερα επίπεδα ντοπαμίνης και χρειάζονται περισσότερη τόνωση. Υπάρχουν μάλιστα επιστημονικά στοιχεία που υποστηρίζουν τη χρήση μενού ντοπαμίνης.
Μια σειρά από δραστηριότητες μπορούν να προκαλέσουν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, συμπεριλαμβανομένων πολλών από αυτές που συνήθως περιλαμβάνονται στα μενού ντοπαμίνης, όπως το παιχνίδι ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού ή η επίλυση ενός παζλ, η επίσκεψη με φίλους ή την οικογένεια, το παιχνίδι ενός οργάνου ή η ακρόαση ενός αγαπημένου τραγουδιού, το μαγείρεμα, ψήσιμο ή σνακ, άσκηση κ.α.
Η συχνότητα που κάνουμε ορισμένες δραστηριότητες για να πάρουμε εκρήξεις ντοπαμίνης μπορεί επίσης να λειτουργήσει εναντίον μας. Όπως για παράδειγμα, πειράματα με αρουραίους που έδειξαν ότι την πρώτη φορά που ένας αρσενικός αρουραίος συναντά έναν θηλυκό αρουραίο παίρνει μια μεγάλη έκρηξη ντοπαμίνης. Αλλά μόλις τοποθετείται ένας άλλος θηλυκός αρουραίος λίγο αργότερα, έχει ως αποτέλεσμα λιγότερη ντοπαμίνη. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται εξοικείωση ή ανοχή.
Ομοίως, τα παράνομα ναρκωτικά (όπως η κοκαΐνη) που παραβιάζουν το φυσικό σύστημα ανταμοιβής μπορεί να έχουν μεγάλες αρχικές επιπτώσεις στην ντοπαμίνη. Αλλά οι μελέτες σε τρωκτικά δείχνουν ότι αυτή η επίδραση μειώνεται όσο πιο συχνά χρησιμοποιείτε το φάρμακο. Η ανοχή στην κοκαΐνη παρατηρείται επίσης στους ανθρώπους. Αυτή η ανοχή στις ανταμοιβές βραχείας δράσης συνήθως μας αναγκάζει να κάνουμε ένα από τα δύο πράγματα: προχωράμε γρήγορα σε μια διαφορετική δραστηριότητα για να λάβουμε ανταμοιβή ή κάνουμε πολύ περισσότερες από την ίδια δραστηριότητα για να επιτύχουμε ξανά το αρχικό αποτέλεσμα.
Πως να αυξήσετε ακίνδυνα την ντοπαμίνη, μέσω της τροφής.
Υπάρχουν αρκετές τροφές που αυξάνουν φυσικά τα επίπεδα ντοπαμίνης, όπως εκείνες που περιλαμβάνουν τυροσίνη και μαγνήσιο, πρώτες ύλες που απαιτούνται για τη δημιουργία ντοπαμίνης. Τα τρόφιμα που περιέχουν αυτά τα αμινοξέα και τα θρεπτικά συστατικά περιλαμβάνουν ξηρούς καρπούς και σπόρους (αμύγδαλα, καρύδια, σπόρους κολοκύθας και λιναρόσπορους).
Η πρόσληψη άπαχης πρωτεΐνη και μη επεξεργασμένων κρεάτων μπορεί να βοηθήσει το σώμα να παράγει ντοπαμίνη. Συνιστώνται τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες όπως αυγά, κοτόπουλο και ψάρι (σολομός, σκουμπρί). Μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά μπορεί να ενισχύσει τα επίπεδα ντοπαμίνης, συγκεκριμένα μήλα, μπανάνες, πορτοκάλια, καρπούζι, φράουλες, αβοκάντο, παντζάρια, ντομάτες, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, φασόλια βελούδου, φασόλια lima και μπιζέλια. Είναι επίσης καλή ιδέα να καταναλώνετε γαλακτοκομικά προϊόντα που περιέχουν τυροσίνη. Άλλες τροφές που μπορούν φυσικά να αυξήσουν τη ντοπαμίνη περιλαμβάνουν τη μαύρη σοκολάτα και το πράσινο τσάι. Τρόφιμα όπως το πλιγούρι βρώμης, το φύτρο σιταριού και ο κουρκουμάς πιστεύεται επίσης ότι βοηθούν στην απελευθέρωση της ντοπαμίνης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθεί η ακριβής επίδραση της διατροφής στους νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη.
Συσχέτιση ΔΕΠΥ και καταχρήσεων.
Το γεγονός πως τα άτομα με ΔΕΠΥ αναζητούν ουσιαστικά εκρήξεις ντοπαμίνης, αποδεικνύει πως έχουν 2 έως 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να κάνουν κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ στο μέλλον. Επίσης τείνουν να είναι πιο παρορμητικά και πιθανό να έχουν προβλήματα συμπεριφοράς, τα οποία και τα δύο μπορούν να συμβάλουν στην κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ, λένε οι ερευνητές. Επίσης, τόσο η ΔΕΠΥ όσο και ο αλκοολισμός τείνουν να εμφανίζονται σε οικογένειες. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ που έχει έναν γονέα με αλκοολισμό είναι πιο πιθανό να αναπτύξει επίσης πρόβλημα κατάχρησης αλκοόλ. Οι ερευνητές έχουν επισημάνει κοινά γονίδια που μοιράζονται μεταξύ της ΔΕΠΥ και του αλκοολισμού.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της ΔΕΠΥ, της κατάχρησης ναρκωτικών και του αλκοολισμού. Η ΔΕΠΥ είναι 5 έως 10 φορές πιο συχνή στους ενήλικες αλκοολικούς από ό,τι σε άτομα χωρίς την πάθηση. Μεταξύ των ενηλίκων που υποβάλλονται σε θεραπεία για κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, το ποσοστό ΔΕΠΥ είναι περίπου 25%. Είναι επίσης συχνό φαινόμενο, τα παιδιά με ΔΕΠΥ να αρχίζουν την κατάχρηση αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους. Μελέτη έδειξε ότι, το 14% των παιδιών ηλικίας 15-17 ετών με ΔΕΠΥ είχαν προβλήματα με την κατάχρηση ή την εξάρτηση από το αλκοόλ ως ενήλικες, σε σύγκριση με συνομηλίκους χωρίς. Μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι σε μια μέση ηλικία 14,9 ετών, το 40% των παιδιών με ΔΕΠΥ άρχισαν να καταναλώνουν αλκοόλ, σε σύγκριση με το 22% των παιδιών χωρίς, ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας κατάχρησης αλκοόλ και ουσιών στην ενήλικη ζωή.
Οι ερευνητές βρήκαν επίσης σχέσεις μεταξύ της ΔΕΠΥ και της χρήσης μαριχουάνας και άλλων ψυχαγωγικών ναρκωτικών, ιδιαίτερα σε άτομα που έχουν επίσης άλλες ψυχολογικές διαταραχές (όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή). Επιπλέον, τα άτομα με ΔΕΠΥ συνήθως αρχίζουν να έχουν προβλήματα με τα ναρκωτικά και το αλκοόλ σε μικρότερη ηλικία από τα άτομα χωρίς την διαταραχή.
Οδηγεί η ΔΕΠΥ στην παχυσαρκία;
Επιπλέον, υπάρχει μια καλά τεκμηριωμένη συσχέτιση μεταξύ ΔΕΠΥ και παχυσαρκίας τουλάχιστον στους ενήλικες. Με βάση τα μετα-αναλυτικά ευρήματα, και τα βασικά αίτια διερευνώνται σταδιακά περισσότερο, αν και πτυχές που σχετίζονται με τους συνδέσμους αιτίας-αποτελέσματος, τους ακριβείς μηχανισμούς βάσης και τον τρόπο με τον οποίο η θεραπεία της ΔΕΠΥ επηρεάζει τα αποτελέσματα της παχυσαρκίας παραμένουν ασαφείς.
Οι άνθρωποι που έχουν ΔΕΠΥ έχουν περίπου 5 φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι από εκείνους που δεν το έχουν και οι πιθανοί λόγοι, σύμφωνα με τους ειδκούς, μπορεί να είναι οι εξής:
- Δύσκολος ο έλεγχος των παρορμήσεων: Αυτό μπορεί να κάνει δύσκολο να αντισταθείς σε ένα άλλο κομμάτι πίτσας ή σε μια δεύτερη φέτα κέικ. Τα άτομα με ΔΕΠΥ έχουν 5 φορές περισσότερες πιθανότητες να έχουν τη διατροφική διαταραχή βουλιμία, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει υπερφαγία.
- Η σύνδεση της ντοπαμίνης: Αυτή η χημική ουσία του εγκεφάλου μπορεί τουλάχιστον εν μέρει να ευθύνεται για την υπερκατανάλωση τροφής σε σχέση με τη ΔΕΠΥ. Η ντοπαμίνη είναι μέρος του κέντρου ανταμοιβής του εγκεφάλου σας. Είναι η «καλή αίσθηση» χημική ουσία που σε κάνει να χορταίνεις αφού φας ένα ζελέ ντόνατ ή μια παραγγελία πατάτες τηγανιτές. Η κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες πυροδοτεί επίσης μια έκρηξη ντοπαμίνης. Γι’ αυτό μπορεί να λαχταράτε μπισκότα, κέικ και άλλα πρόχειρα φαγητά.
- Διατροφικές συνήθειες: Πολλά συμπτώματα ΔΕΠΥ μπορούν να σας εμποδίσουν να τρώτε υγιεινά.
- Εάν δεν μπορείτε να προγραμματίσετε καλά, μπορεί να είναι δύσκολο να έχετε χρόνο για χαμηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες, θρεπτικά γεύματα ή άσκηση.
- Τα προβλήματα εστίασης και ο κακός έλεγχος των παρορμήσεων μπορεί να σας αποσπάσουν από την επιλογή των σωστών φαγητών σε ένα εστιατόριο ή σούπερ μάρκετ ή από το να μαγειρέψετε ένα υγιεινό γεύμα στο σπίτι.
- Η έλλειψη προσοχής μπορεί να σας εμποδίσει να συνειδητοποιήσετε ότι είστε χορτάτοι.
- Το πρόβλημα διαχείρισης του στρες μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική κατανάλωση φαγητού.
- Εάν δεν σας αρέσει να βαριέστε, ίσως είναι πιο πιθανό να φάτε όταν δεν έχετε τίποτα άλλο να κάνετε.
Πηγές:
https://www.webmd.com/add-adhd/adhd-and-substance-abuse-is-there-a-link
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2626918/
https://www.webmd.com/add-adhd/medication-weight
Ακολουθήστε το Cibum 
