Της Ελένης Τσαγκά
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει προειδοποιήσει ότι «η κακόβουλη μόλυνση των τροφίμων είναι μια πραγματική και τρέχουσα απειλή και η σκόπιμη μόλυνση των τροφίμων θα μπορούσε να έχει παγκόσμιες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία».
Ιστορικά, η δολιοφθορά προέρχεται από εγκληματίες που επιχειρούν εκβιασμό, εργαζόμενους με μνησικακία, ανταγωνιστές, ενώ πρόσφατα προστέθηκαν και οι κυβερνοεπιθέσεις.
Στη σημερινή παγκόσμια αγορά μάλιστα, η μόλυνση των τροφίμων σε μια χώρα μπορεί να επηρεάσει τη δημόσια υγεία σε άλλα μέρη του κόσμου. Παραδείγματα της «τροφικής» αυτής παγκοσμιοποίησης, που ακολουθεί το λεγόμενο «φαινόμενο κυματισμού» υπάρχουν πλείστα, από τη νόσηση 25.000 ανθρώπων σε 30 πολιτείες της Αμερικής που προσβλήθηκαν από σαλμονέλα σε πεπόνια που εισήχθησαν από το Μεξικό (αν και αυτό δεν ήταν σκόπιμο) μέχρι το σημερινό σουσάμι Ινδίας που έχει ανοίξει τον ασκό του Αιόλου σε όλη την Ευρώπη για το οξείδιο του αιθυλενίου (υποθέτουμε και ελπίζουμε πως ούτε αυτό ήταν σκόπιμο)
Τι κινδύνους εγκυμονεί η δολιοφθορά στις εταιρείες τροφίμων;
Τουλάχιστον τέσσερις τύποι οικονομικών επιπτώσεων μπορεί να προκληθούν από μια πράξη απάτης ή δολιοφθοράς στον τομέα των τροφίμων:
- Άμεσες ζημίες που αποδίδονται στο κόστος απώλειας των προϊόντων
- Έμμεσες πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις από την αποζημίωση που καταβάλλεται σε όλους τους επηρεαζόμενους από προμηθευτές και διανομείς μέχρι παραγωγούς και πελάτες
- Εμπορικά εμπάργκο που επιβάλλονται από εμπορικούς εταίρους
- Μακροπρόθεσμη ζημιά στη φήμη και χαμένες πωλήσεις
Οι ελεγκτές είτε είναι εσωτερικοί είτε εξωτερικοί εμπειρογνώμονες σε ένα περιστατικό δολιοφθοράς, συχνά δυσκολεύονται να διαπιστώσουν εάν η μόλυνση ήταν τυχαία ή σκόπιμη έως ότου διενεργηθεί πλήρης έρευνα. Η αξιολόγηση κινδύνου μιας εταιρείας μπορεί επομένως να χρησιμοποιήσει περιστατικά ακούσιας μόλυνσης τροφίμων ως αφετηρία για την εξέταση των κινδύνων που θα μπορούσαν να εισαχθούν σκόπιμα στα τρόφιμα.
Οι Απίστευτες περιπτώσεις σαμποτάζ σε τρόφιμα
Πολλά περιστατικά σκόπιμης μόλυνσης τροφίμων, έχουν καταγραφεί στην ιστορία των τροφίμων, αλλά τα τελευταία χρόνια με την έκρηξη των επικοινωνιών και της ταχύτητας της πληροφορίας, γίνονται περισσότερο γνωστά στο ευρύ κοινό.
- Το 1978, εσπεριδοειδή από το Ισραήλ μολύνθηκαν σκόπιμα με υδράργυρο επηρεάζοντας τους καταναλωτές στην Ολλανδία και τη Γερμανία
- Στις ΗΠΑ, το 1984, μέλη μιας θρησκευτικής οργάνωσης, μόλυναν σαλάτες με Salmonella typhimurium
- Το 1996, ένας δυσαρεστημένος αμερικανός μόλυνε σκόπιμα τρόφιμα για να καταναλωθούν από συναδέλφους του με Shigella dysenteria
- Τον Σεπτέμβριο του 2002, ο ιδιοκτήτης ενός καταστήματος γρήγορου φαγητού στην Κίνα δηλητηρίασε τα γεύματα ενός ανταγωνιστή, με ποντικοφάρμακο
- Τον Μάιο του 2003, ένας υπάλληλος σούπερ μάρκετ στις ΗΠΑ δήλωσε ένοχος για την κατηγορία, ότι δηλητηρίασε σκόπιμα με εντομοκτόνο, κιμά που πουλούσε στο σούπερ μάρκετ
- Το 2005, περισσότερα από 470 προϊόντα διατροφής ανακλήθηκαν μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο αφού τα μπαχαρικά, που περιείχαν είχαν μολυνθεί με μια δυνητικά καρκινογόνο χρωστική ουσία.
- Βρετανική βιομηχανία αρτοσκευασμάτων έγινε στόχος επίθεσης, όταν σε προϊόντα που κανονικά δεν είχαν ξηρούς καρπούς βρέθηκαν φιστίκια. Το εργοστάσιο έκλεισε για πέντε ημέρες και τα προϊόντα αφαιρέθηκαν από την πώληση λόγω του κινδύνου αλλεργικών αντιδράσεων στους καταναλωτές
- Το επεισόδιο με κρέας αλόγου το 2013 αφορούσε την αντικατάσταση του βοείου κρέατος από το αλογίσιο κρέας στην κορυφή της αλυσίδας εφοδιασμού κρέατος, νοθεύοντας τόσο προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας όσο και επώνυμα προϊόντα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το κίνητρο εικάζεται ότι ήταν το οικονομικό κέρδος, λόγω της χαμηλότερης αξίας του κρέατος αλόγου.
- Το Σεπτέμβριο του 2018 πολλές συσκευασίες με φράουλες που καλλιεργούνται στο Queensland και Δυτική Αυστραλία βρέθηκαν να είναι μολυσμένα με βελόνες! Η αστυνομία του Κουίνσλαντ ανέφερε ότι μέχρι τον Νοέμβριο του 2018, υπήρχαν 186 αναφορές μόλυνσης σε εθνικό επίπεδο. Για την δολιοφθορά κατηγορήθηκε μία δυσαρεστημένη πρώην υπάλληλος. Το θέμα ακολούθησε την δικαστική οδό αλλά μόλις τον περασμένο Ιούλιο, η κατηγορούμενη αθωώθηκε λόγω έλλειψης στοιχείων
Υπάρχουν όμως και μεμονωμένες αλλά εξίσου ακραίες περιπτώσεις δολιοφθοράς που αποδεικνύουν πόσο εύκολο είναι να συμβεί…
- Στη Βρετανία το 2009, ο Sahnoun Daifallah φυλακίστηκε για εννέα χρόνια όταν συνελήφθη να ψεκάζει τρόφιμα στα σούπερ μάρκετ Morrisons και Tesco μια παμπ και ένα βιβλιοπωλείο στο Waterstones, με μείγμα από δικά του ούρα και περιττώματα. Η αστυνομία είπε πως σχεδίαζε να στοχεύσει και άλλες πόλεις, όπως το Μπρίστολ και το Μπέρμιγχαμ.
- Στο Μεξικό μια γυναίκα που πήρε ένα δείγμα γιαουρτιού σε κουτάλι στο πλαίσιο προωθητικής ενέργειας από τον εργαζόμενο σε σούπερ μάρκετ Άντονι Γκαρσία, το έφτυσε αμέσως επειδή είχε «αηδιαστική» γεύση και κάλεσε την αστυνομία. Η ανάλυση στο γιαούρτι έδειξε ότι είχε μολυνθεί με το σπέρμα του Γκαρσία .
- Στο Τενεσί η 29χρονη διευθύντρια της Pizza Hut, Amanda Engle, συνελήφθη όταν ο πελάτης-αστυνομικός την είδε να φτύνει στην πίτσα που του έδωσε. Ήταν η εκδίκησή της, επειδή λίγες ημέρες νωρίτερα της έκοψε κλήση επειδή οδηγούσε μεθυσμένη
- Ο ιδιοκτήτης κινέζικου εστιατορίου που είναι γνωστός μόνο ως «Zhang» προχώρησε σε ακραία μέτρα για να διασφαλίσει ότι οι πελάτες του θα μείνουν πιστοί στο φαγητό του… προσθέτοντας στα ζυμαρικά όπιο! Ο Ζανγκ παραδέχτηκε ότι αγόρασε 4,4 κιλά μπουμπούκια παπαρούνας και τα άλεσε σε σκόνη που πρόσθεσε αργότερα στο φαγητό.
Πρόληψη κα Προστασία
Οι επιχειρήσεις στον κλάδο τροφίμων και εστίασης πρέπει να εφαρμόζουν συστήματα προστασίας των προϊόντων τους από δολιοφθορά και κακόβουλες πράξεις. Να εκπονήσουν και εφαρμόσουν ένα Food Defense Plan. Στόχος είναι να μειώσει την πιθανότητα εσκεμμένης μόλυνσης των τροφίμων, από τις πρώτες ύλες, έως και τη διανομή προϊόντων.
Τι μπορούν να κάνουν οι εταιρείες για να μειώσουν τον κίνδυνο σαμποτάζ;
Αν και είναι αδύνατο να προβλεφθούν όλα τα πιθανά σενάρια για σαμποτάζ, ο κίνδυνος δολιοφθοράς στις επιχειρήσεις τροφίμων μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με λογικές προφυλάξεις, σε συνδυασμό με ισχυρή ικανότητα επιτήρησης και αντίδρασης.
Η πιθανή μόλυνση και η διακοπή της προμήθειας τροφίμων πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την ανάπτυξη και την αναθεώρηση των προγραμμάτων διαχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων, τα οποία μπορεί να ποικίλλουν από υποτυπώδη έως πολύ ανεπτυγμένα.
Οι ευκαιρίες για σκόπιμη μόλυνση των τροφίμων μπορούν να ελαχιστοποιηθούν αυξάνοντας την ασφάλεια τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τους χώρους. Όλα τα τμήματα της βιομηχανίας τροφίμων θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο βελτίωσης των σχεδίων ασφάλειας και αντίδρασης για τις εγκαταστάσεις τους. Για παράδειγμα, οι πηγές πρώτων υλών και οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης και τα συστήματα μεταφοράς θα μπορούσαν να διασφαλιστούν. Η πρόσβαση σε όλους τους κρίσιμους τομείς παραγωγής, επεξεργασίας, μεταφοράς και αποθήκευσης θα μπορούσε να ελεγχθεί και να τεκμηριωθεί για να ελαχιστοποιηθούν οι ευκαιρίες μόλυνσης.
Όσον αφορά το προσωπικό, οι εργοδότες θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο ελέγχου του προσωπικού τους για να διασφαλίσουν ότι τα προσόντα και το υπόβαθρό τους είναι συμβατά με την εργασία και τις ευθύνες τους. Οι εργαζόμενοι στον τομέα υγιεινής, συντήρησης και επιθεώρησης, που έχουν πρόσβαση σε κρίσιμες περιοχές, θα μπορούσαν επίσης να ελεγχθούν από την άποψη της ασφάλειας. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν κατάλληλοι μηχανισμοί που θα επιτρέπουν στο προσωπικό να αναφέρει ύποπτες συμπεριφορές και δραστηριότητες.
Ως εκ τούτου οι οργανισμοί πρέπει να κάνουν διεξοδικούς ελέγχους ιστορικού και να γνωρίζουν τον τύπο και τον χαρακτήρα των υπαλλήλων τους. Ταυτόχρονα πρέπει να ενισχύσουν του κώδικες συμπεριφοράς εντός του οργανισμού και να τονίσουν τις συνέπειες (νομικές) προκειμένου να ενισχύσουν την σημαντικότητα μιας τέτοιας πράξης
Το HACCP (Ανάλυση Κινδύνων και Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου) είναι ένα δυνατό εργαλείο για τον εντοπισμό και τη διαχείριση των κινδύνων στην εφοδιαστική αλυσίδα. Αυτό θα πρέπει να επεκταθεί στην αλυσίδα εφοδιασμού και να περιλαμβάνει σκόπιμη και όχι μόνο τυχαία, μόλυνση.
Μια συνολική προοπτική αλυσίδας είναι απαραίτητη. Μπορεί να υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ της αιτίας (πηγή του προβλήματος) και του αποτελέσματος (τόπος όπου εμφανίζεται το πρόβλημα). Η πληροφόρηση, η διαφάνεια και οι σχέσεις εμπιστοσύνης είναι απαραίτητες για την κάλυψη αυτού του κενού.
Οι αποκλειστικοί και δοκιμασμένοι προμηθευτές και αλυσίδες εφοδιασμού, στις οποίες οι εταιρείες αγοράζουν από συνεπείς πηγές, παρέχουν μια καλή βάση για αξιόπιστους ελέγχους ασφαλείας, αν και δεν πρέπει να υπάρχει εφησυχασμός.
Επίσης όσο περισσότερα είναι τα σημεία συναλλαγών σε μια αλυσίδα εφοδιασμού, τόσο περισσότερες ευκαιρίες για τυχαία ή εσκεμμένη μόλυνση και ως εκ τούτου πολλές εταιρείες επιδιώκουν να «συντομεύσουν τις αλυσίδες τους»
Οι επιθεωρήσεις στα εργοστάσια των προμηθευτών πρέπει να είναι τυχαίες, αιφνιδιαστικές και συχνές
Οι διαγνωστικές τεχνολογίες (π.χ. δοκιμές DNA και ισοτόπων) βελτιώνονται συνεχώς, γι’ αυτό χρησιμοποιήστε τις για να κάνετε τακτικούς δειγματοληπτικούς ελέγχους στη σύνθεση του προϊόντος.
Η τεχνολογία αισθητήρων (π.χ. ετικέτες RFID) εξελίσσεται επίσης γρήγορα και μια καλή πρακτική είναι η βελτίωση της ιχνηλασιμότητας των προϊόντων. Κάντε τον μακροπρόθεσμο στόχο σας την ιχνηλασιμότητα σε πραγματικό χρόνο σε ολόκληρη την αλυσίδα, ο οποίος θα προσφέρει έλεγχο κόστους καθώς και οφέλη ελέγχου ασφάλειας
Η συσκευασία που έχει σχεδιαστεί να είναι ”άτρωτη” στην δολιοφθορά, πχ με ταινίες ασφαλείας, δακτυλίους, μανίκια, κλπ, βοηθά στην προστασία των προϊόντων από σκόπιμη μόλυνση, αν και πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή ώστε το προϊόν να μην δυσκολεύει τον καταναλωτή στο άνοιγμα
Εξετάστε νέα έξυπνα υλικά συσκευασίας που αλλάζουν χρώμα όταν μολύνονται (αν και είναι απίθανο να προστατεύουν από κάθε μορφή μόλυνσης)
Διαχείριση Συμβάντων
Εάν, παρά όλα τα μέτρα προστασίας, συμβεί ένα περιστατικό μόλυνσης, τότε είναι απαραίτητη μια γρήγορη και αποφασιστική αντίδραση
Ένα υψηλό επίπεδο ιχνηλασιμότητας θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε με ακρίβεια το περιστατικό και να περιορίσετε την απαραίτητη κλίμακα ανάκλησης προϊόντος, ωστόσο είναι πάντα καλύτερη η πρόληψη από την αντίδραση σε μία τέτοια δύσκολη περίπτωση. Η δυνατότητα ιχνηλασίας είναι αποτρεπτική σε επίδοξους ”μολυντές” από το προσωπικό, μια και έχουν τον φόβο πως θα πιαστούν.
Λειτουργήστε με διαφάνεια. Είναι πάντα καλύτερο να αποδέχεστε την ευθύνη για τα λάθη που έγιναν, και να κάνετε κάθε ενέργεια για να τα διορθώσετε, αντί να ”κρύβεστε” και να διατρέχετε τον κίνδυνο να αποκαλυφθεί το γεγονός και να φτάσει στον καταναλωτή μέσω του τύπου, κάτι που μπορεί να είναι μοιραίο για τη φήμη της εταιρείας
Πηγές:
https: //www.fao.org/3/j3110e/j3110e.htm
https: //www.igd.com/articles/article-viewer/t/fraud-and-sabotage/i/15756
https: //www.mirror.co.uk/news/7-sickening-cases-food-sabotage-4322010
https: //en.wikipedia.org/wiki/List_of_food_contamination_incidents
https: //www.sciedupress.com/journal/index.php/jms/article/view/15335
Ακολουθήστε το Cibum 
