Και η αναγωγή στο σήμερα.

Τα μαλαματένια λόγια και οι Λαοί του κόσμου ολάκερου

 Σήμερα, ας θυμηθούμε ένα εξαιρετικό τραγούδι σε στίχους του αείμνηστου Μάνου Ελευθερίου και σε μουσική του επίσης αείμνηστου Γιάννη Μαρκόπουλου.

Αντιγράφω από το ιστολόγιο του Ανδρέα Καπανδρέου εδώ: (σ.σ. τα έντονα γράμματα δική μου επιλογή)

«Μαλαματένια λόγια» ονομάζεται το ποίημα του Μάνου Ελευθερίου το οποίο μελοποίησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1974, στον δίσκο του Μαρκόπουλου με τίτλο «Θητεία». 

Σε αυτή την πρώτη εκτέλεση το τραγούδι ερμηνεύτηκε από τους Λάκη Χαλκιά, Χαράλαμπο Γαργανουράκη και Τάνια Τσανακλίδου.

Το τραγούδι αναφέρεται έμμεσα στη Χούντα αλλά και στο εργατικό κίνημα.

Λογοκρισία

Επειδή ακριβώς κυκλοφόρησε κατά την περίοδο της Χούντας πέρασε από λογοκρισία και προκειμένου να του δοθεί άδεια να κυκλοφορήσει άλλαξαν κάποιοι στίχοι του (μια πολύ συνηθισμένη πρακτική εκείνης της περιόδου).Συγκεκριμένα ενώ ο αρχικός στίχος λέει «κι όχι να ζεις μ’ αυτή τη συμμορία» η λογοκρισία το άλλαξε σε «κι όχι να ζεις μ’ αυτή την κομπανία» θεωρώντας ότι το «συμμορία» αναφερόταν υποτιμητικά στους χουντικούς.

Επίσης ενώ ο αρχικός στίχος ήταν «και ξημερώνοντας Παρασκευή» έγινε «και ξημερώνοντας μέρα κακή» επειδή Παρασκευή πραγματοποιήθηκε το πραξικόπημα και θεωρήθηκε πως γινόταν αναφορά σε αυτό. Εξάλλου και η συνέχεια του στίχου «τοξότες φάλαγγες και λεγεώνες με πήραν και με βάλαν σε κλουβί» παραπέμπει σε «στρατό» και «σκλαβιά» (κλουβί).  

Ο στίχος «καλύτερα να σ’ έλεγαν Μαρία και να ‘σουν ράφτρα μες στην Κοκκινιά» υπονοεί [αντί να σε έλεγαν Ελένη (αναφορά στην Ωραία Ελένη)]

Αλληγορικοί στίχοι και αναφορά στον Γιώργο Σεφέρη

Υποστηρίζεται ότι κάποιοι στίχοι του ποιήματος έχουν άμεση ή έμμεση αναφορά στον Γιώργο Σεφέρη και σε ποιήματα του.

Συγκεκριμένα: Η πρώτη στροφή αφορά την ανάγνωση του έργου τού Σεφέρη από τον Μάνο Ελευθερίου: «Μαλαματένια λόγια στο μαντήλι, τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχθές, τ’ αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι μού μάθαινε το αύριο και το χθες».

Η δεύτερη στροφή «Τα αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία…» είναι ουσιαστικά παραποίηση του στίχου «Τα αηδόνια δεν σε αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες» από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Ελένη» από την ποιητική συλλογή «…Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…» (1955).

O στίχος «Γυναίκες στην γωνιά με ασετυλίνη, παραμιλούν στην ακροθαλασσιά» εικάζεται ότι είναι αναφορά από το ίδιο ποίημα («Ελένη») και είναι επηρεασμένος από τους στίχους «Αηδόνι ποιητάρη, σαν και μια τέτοια νύχτα στ᾿ ακροθαλάσσι του Πρωτέα σ᾿ άκουσαν σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, κι ανάμεσό τους – ποιός θα το᾿ λέγε; – η Ελένη!»

Επίσης η τελευταία στροφή είναι αναφορά στο ποίημα του Σεφέρη «Επί Ασπαλάθων» [δημοσιεύτηκε στο Βήμα στις 23 Σεπτεμβρίου 1971, τρεις μέρες μετά το θάνατό του ποιητή επί δικτατορίας]. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) που αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και πιο συγκεκριμένα του τύραννου Αριδαίου – αναφορά στην επερχόμενη τιμωρία των άδικων τυράννων (βλέπε χουντικών). Η στροφή στα «Μαλαματένια λόγια» λέει «πώς το ‘φεραν η μοίρα και τα χρόνια να μην ακούσεις έναν ποιητή». Ο Ποιητής αυτός είναι προφανώς ο Σεφέρης.

Ο Σεφέρης πέθανε το 1971, λίγα χρόνια πριν γραφτεί το τραγούδι και η κηδεία του ήταν αφορμή για μια από τις λιγοστές πορείες στην Ελλάδα της επταετίας. Ο Σεφέρης ήταν επίσης αυτός που με την αίγλη του Νομπελίστα ποιητή το 1968 έκανε τη γνωστή δήλωση στο BBC εναντίον της Χούντας των Συνταγματαρχών «Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό».

Έτσι, ο Μάνος Ελευθερίου αναρωτιέται ποιος θα βρεθεί να αντικαταστήσει τον Σεφέρη…

«του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη και στις μυρτιές του Άδη σεργιανά μαλαματένια λόγια στο χορτάρι ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά».

Το τραγούδι «Μαλαματένια λόγια» απέκτησε μεγάλη φήμη και διασκευάστηκε ή ερμηνεύτηκε από διάφορους Έλληνες καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και ο Γιάννης Χαρούλης. Σε κάποιες από τις εκτελέσεις του, πλέον τραγουδιέται και με τους αρχικούς – προ λογοκρισίας – στίχους.

Την μελωδία του τραγουδιού λέγεται ότι ο Μαρκόπουλος την είχε σκαρώσει όταν ήταν ακόμα 13 ετών, όταν προσπαθούσε να γράψει μουσική σε κάλαντα.

Η πολύ χαρακτηριστική μελωδία του τραγουδιού έχει ακουστεί κατά καιρούς και σε γήπεδα, σε συνθήματα, με παραλλαγμένους στίχους.

Παραθέτω τους στίχους του τραγουδιού:

Μαλαματένια λόγια στο μαντήλι
Τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχθές
Τ’ αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι
Σου μάθαινε το αύριο και το χθες
Μα εγώ περνούσα τη στερνή την πύλη
Με του καιρού δεμένος τις κλωστές

Τ’ αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία
Που στράγγιξες χαμένα μια γενιά
Καλύτερα να σ’ έλεγαν Μαρία
Και να ‘σουν ράφτρα μεσ στην Κοκκινιά

Κι όχι να ζεις μ’ αυτή τη κομπανία
Και να μην ξέρεις τ’ άστρο του φονιά

Γυρίσανε πολλοί σημαδεμένοι
Απ’ του καιρού την άγρια πληρωμή

Στο μεσοστράτη τέσσερις ανέμοι
Τους πήραν για σεργιάνι μια στιγμή
Και βρήκανε τη φλόγα που δεν τρέμει
Και το μαράζι δίχως αφορμή

Και σαν τους άλλους χάθηκαν και κείνοι
Τους βρήκαν να γαβγίζουν στα μισά

Κι απ’ το παλιό μαρτύριο να ‘χει μείνει
Ένα σκυλί τη νύχτα που διψά
Γυναίκες στη γωνιά μ’ ασετυλίνη
Παραμιλούν στην ακροθαλασσιά

Και στ’ ανοιχτά του κόσμου τα καμιόνια
Θα ξεφορτώνουν στην Καισαριανή
Πως έγινε με τούτο τον αιώνα
Και γύρισε καπάκι η ζωή
Πως το ‘φεραν η μοίρα και τα χρόνια
Να μην ακούσεις έναν ποιητή

Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
Ποιος είναι Καπετάνιος στα βουνά
Ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη
Και στις μυρτιές του Άδη σεργιανά

Μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
Ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά

Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες

Και ξημερώνοντας Παρασκευή
Τοξότες φάλαγγες και λεγεώνες
Με πήραν και με βάλαν στο κλουβίΚαι στα υπόγεια ζάρια τους αιώνες
Παιχνίδι παίζουν οι αργυραμοιβοί

Ζητούσα τα μεγάλα τα κυνήγια
Κι όπως δεν ήμουν μάγκας και νταήςΠερνούσα τα δικά σου δικαστήρια
Αφού στον Άδη μέσα θα με βρεις

Να με δικάσεις πάλι με μαρτύρια
Και σαν κακούργο να με τιμωρείς

Μια εξαιρετική εκτέλεση του τραγουδιού, διασκευή του Περικλή Κανιάρη, μπορείτε να ακούσετε εδώ, με τον Γιώργο Καλούδη στην Κρητική Λύρα.

Επίσης εξαισία είναι και η εκτέλεση του Γιάννη Χαρούλη με σόλο κιθάρα!

Η αναγωγή στο σήμερα:

Ποιος είναι η ράφτρα;

Ποια είναι η κομπανία;

Ποιοι είναι οι προδότες;

Ποιοι είναι οι Καπετάνιοι στα βουνά;

Ποιες είναι οι γυναίκες στη γωνιά μ’ ασετυλίνη που παραμιλούν στην ακροθαλασσιά;

Οι Παλαιστίνιοι ποιοι είναι στους στίχους του Μάνου;

Οι πρόσφυγες;

Οι άδικοι τύραννοι; Μήπως η τρόικα; Μήπως οι τοκογλύφοι της ανθρωπότητας;

Το σημερινό μου σημείωμα το αφιερώνω στην μνήμη της γιαγιάς μου (Παρασκευή Καπετάνου) και του παππού μου (Χρυσόστομου Καπετάνου). Ο λόγος είναι τούτος: το επώνυμο του παππού μου (Καπετάνος) ΔΕΝ είναι το κανονικό επώνυμο του πατέρα του παππού μου (Μπουκουβάλας)! Το «Καπετάνος» είναι προσωνύμιο για τους οπλαρχηγούς-αντάρτες στα βουνά, όπως λέει το τραγούδι «Καπετάνιος στα βουνά».

Γιαγιά και Παππού μου, σας ευχαριστώ που μου χαμογελάτε κάθε μέρα από εκεί ψηλά…

Email: ioannis.zabetakis@ul.ie

Twitter: @yanzabet