Κλινικά χαρακτηριστικά, επιδημιολογία, μετάδοση, μέτρα πρόληψης
Πριν από δύο περίπου χρόνια σήμανε συναγερμός στην Ευρώπη λόγω δηλητηρίασης καταναλωτών από εισαγόμενα από την Ινδία προϊόντα. Η Ολλανδία ενημέρωσε την πύλη RASFF για ένα προϊόν που διανεμήθηκε σε 11 Ευρωπαϊκές χώρες, και που ήταν η αιτία για τροφική δηλητηρίαση ολλανδού καταναλωτή από ciguatera με γαστρεντερικά προβλήματα εντός 3 ωρών, αλλά και νευρολογικά, όπως διαγνώστηκαν από τους γιατρούς.
Η δηλητηρίαση από ψάρια με την ονομασία Ciguatera (CFP) είναι ένα κλινικό σύνδρομο που προκαλείται από την κατανάλωση ψαριών που έχουν συσσωρευμένες ciguatoxins (CTXs) λόγω της διατροφής με τοξικά μικροφύκη ( Gambierdiscus spp. and Fukuyoa spp.).
Οι παραδοσιακές ενδημικές περιοχές για τοξικά ψάρια περιλαμβάνουν περιοχές στην Καραϊβική Θάλασσα και τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό, αλλά αυτόχθονες επιδημίες έχουν επίσης αναφερθεί και στην Ευρώπη λόγω της κατανάλωσης εισαγόμενων ψαριών. Η δηλητηρίαση από Ciguatera δεν υπόκειται σε συνήθη παρακολούθηση στην ΕΕ στην οποία, επίσης, δεν έχουν καθοριστεί ανώτατα όρια για CTX στα ψάρια.
Σιγκουατοξίνες (CTXs)
Οι σιγουατοξίνες είναι μια κατηγορία τοξικών πολυκυκλικών πολυαιθέρων που βρίσκονται στα ψάρια. Δεν βλάπτουν τα ψάρια που τις μεταφέρουν, αλλά είναι δηλητηριώδεις για τον άνθρωπο. Τα CTX είναι σταθερά στη θερμοκρασία, επομένως δεν καταστρέφονται με το μαγείρεμα ή την κατάψυξη των ψαριών. Επιπλέον, οι τοξίνες είναι άχρωμες και άοσμες, γεγονός που καθιστά αδύνατον τον εντοπισμό τους πριν την κατανάλωση.
Κλινικά χαρακτηριστικά και επακόλουθα
Η κλινική εικόνα της δηλητηρίασης από σιγκουατοξίνες, ποικίλλει ανάλογα με τα μεμονωμένα χαρακτηριστικά και τη γεωγραφική προέλευση των CTX. Τα γαστρεντερικά συμπτώματα μπορεί να προηγούνται ή να συνοδεύουν νευρολογικά συμπτώματα, τα οποία συνήθως εμφανίζονται τρεις έως 48 ώρες μετά την κατανάλωση του μολυσμένου ψαριού. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, διάρροια, κοιλιακές κράμπες, παραισθησία των χειλιών, της γλώσσας και των άκρων, κρύα αλλοδυνία (πόνος καύσου που προκαλείται από ένα φυσιολογικά αβλαβές ερέθισμα κρύου), μεταλλική γεύση στο στόμα, αρθραλγία, μυαλγία, κνησμός χωρίς ουρητηρία , μυϊκή αδυναμία, θολή όραση, επώδυνη επαφή, υπόταση και βραδυκαρδία.
Η ψυχρή αλλοδυνία θεωρείται ιδιαίτερα χαρακτηριστική της Ciguatera, αν και δεν εμφανίζεται σε όλες τις περιπτώσεις. Τα νευρολογικά συμπτώματα συνήθως υποχωρούν εντός εβδομάδων, αν και ορισμένα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν για μήνες. Μπορεί να εμφανιστούν επαναλαμβανόμενα συμπτώματα μετά την κατάποση ορισμένων τροφών ή ποτών όπως αλκοόλ, ξηρών καρπών ή μη τοξικών ψαριών. Η δηλητηρίαση από σιγκουατιξίνες. σπάνια είναι θανατηφόρα, αλλά ο θάνατος μπορεί να συμβεί σε σοβαρές περιπτώσεις λόγω σοβαρής αφυδάτωσης, καρδιαγγειακής καταπληξίας ή αναπνευστικής ανεπάρκειας.
Επιδημιολογία
Το Ciguatera είναι μια από τις πιο κοινές τροφικές δηλητηριάσεις που σχετίζονται με την κατανάλωση ψαριών, αλλά η πραγματική συχνότητά της δεν είναι γνωστή. Ο επιπολασμός σε ενδημικές περιοχές κυμαίνεται από 0,1 τοις εκατό του πληθυσμού σε ηπειρωτικά εδάφη (Queensland [Αυστραλία] ή Φλόριντα [Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής]) έως περισσότερο από 50 τοις εκατό σε μικρά νησιά του Νότιου Ειρηνικού ή της Καραϊβικής. Οι παραδοσιακά ενδημικές περιοχές είναι περιοχές της Καραϊβικής Θάλασσας και του Ειρηνικού και του Ινδικού Ωκεανού.
Στην Ευρώπη, αρκετές περιπτώσεις έχουν αναφερθεί από ταξιδιώτες σε ενδημικές χώρες καθώς και από την κατανάλωση εισαγόμενων μολυσμένων ψαριών τα τελευταία 20 χρόνια. Επιδημίες Ciguatera λόγω της κατανάλωσης αυτόχθων ψαριών έχουν επίσης αναφερθεί στη Μαδέρα (Πορτογαλία) και στα Κανάρια Νησιά (Ισπανία).
Οι παγκόσμιες περιβαλλοντικές αλλαγές (συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής) είχαν ευνοϊκό αντίκτυπο στη διανομή και τον πολλαπλασιασμό των μικροφυκών που παράγουν CTX [18-20]. Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου ψαριών μπορεί επίσης να συμβάλει στην εξάπλωση των ciguatoxic ψαριών και, ως εκ τούτου, να αυξήσει τον κίνδυνο δηλητηρίασης λόγω της κατανάλωσης εισαγόμενων ψαριών.
Μετάδοση
Η CFP προκαλείται από την κατανάλωση φυτοφάγων ψαριών που τρέφονται με τοξικά μικροφύκη ( Gambierdiscus spp. and Fukuyoa spp.), τα οποία συνδέονται με μακρόφυτα ή νεκρά κοράλλια και από σαρκοφάγα ψάρια που έχουν καταναλώσει τοξικά φυτοφάγα ψάρια.
Πάνω από 400 γνωστά είδη ψαριών από τροπικά και υποτροπικά νερά έχουν ταξινομηθεί ως πιθανοί φορείς CTX. Παραδείγματα των ψαριών που συνδέονται συχνότερα με περιπτώσεις ciguatera περιλαμβάνουν το barracuda, τη σφυρίδα, το κεχριμπαρένιο, το λυθρίνι, τη σμέρνα, το γουρουνόψαρο, το σκουμπρί, το χειρουργόψαρο και το παπαγαλόψαρο. Η μεγαλύτερη σοβαρότητα της ασθένειας σχετίζεται με την κατανάλωση κεφαλιού ή οργάνων ψαριού. Συνιστάται επίσης να αποφεύγεται η κατανάλωση σπλάχνων ψαριών (συμπεριλαμβανομένου του ήπατος), αυγών και δέρματος.
Η μετάδοση των CTX από άτομο σε άτομο είναι εξαιρετικά σπάνια, αλλά έχει αναφερθεί η μετάδοση από μητέρα σε παιδί κατά τη διάρκεια του θηλασμού ή μέσω του πλακούντα, καθώς και κατά τη σεξουαλική επαφή.
Διαγνωστικά
Αξιόπιστες εργαστηριακές δοκιμές για την ανίχνευση CTX σε κλινικά δείγματα δεν είναι προς το παρόν διαθέσιμες, αλλά μπορούν να ανιχνευθούν στα ψάρια. Οι ημιποσοτικές μέθοδοι, συμπεριλαμβανομένης της in vitro κυτταροτοξικότητας ή των αναλύσεων δέσμευσης υποδοχέα, μπορούν να ανιχνεύσουν όλα τα ανάλογα ενεργών τοξινών που παρουσιάζουν τοξικότητα παρόμοια με CTX. Αν και αυτές οι δοκιμασίες δεν παρέχουν πληροφορίες για τα προφίλ τοξινών, μπορούν να εφαρμοστούν ως μέθοδοι διαλογής για CTX. Οι μέθοδοι υγρής χρωματογραφίας-διαδοχικής φασματομετρίας μάζας (LC-MS/MS) επιτρέπουν την ειδική ανίχνευση μεμονωμένων αναλόγων τοξινών των CTXs του Ειρηνικού, της Καραϊβικής και του Ινδικού Ωκεανού, καθώς και ποσοτικοποίηση CTXs σε εκχυλίσματα ψαριών. Καμία από τις επί του παρόντος διαθέσιμες αναλυτικές μεθόδους δεν έχει επικυρωθεί επίσημα.
Η διάγνωση στον άνθρωπο βασίζεται κυρίως στο πρόσφατο ιστορικό κατανάλωσης ψαριών και στην κλινική εικόνα. Η διάγνωση υποστηρίζεται εάν πολλά άτομα εμφανίσουν παρόμοια συμπτώματα και αναφέρουν κοινό ιστορικό κατανάλωσης θαλασσινών. Καθώς πολλές άλλες δηλητηριάσεις από θαλάσσιες τοξίνες προκαλούν εν μέρει παρόμοια συμπτώματα με την Ciguatera είναι σημαντικό να τα αποκλείσουμε λαμβάνοντας ένα λεπτομερές ιστορικό πρόσφατης κατανάλωσης θαλασσινών. Εάν το πρόσφατο ιστορικό κατανάλωσης θαλασσινών προσδιορίζει την κατανάλωση οστρακοειδών αλλά όχι κατανάλωσης πτερυγίων, είναι πιο πιθανές άλλες θαλάσσιες δηλητηριάσεις.
Διαχείριση περιστατικών και θεραπεία
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία, η οποία να βασίζεται στη συμπτωματική και υποστηρικτική φροντίδα. Τα κρούσματα συνήθως δεν κοινοποιούνται στα εθνικά συστήματα επιτήρησης, αλλά μπορεί να αναφερθούν στα εθνικά κέντρα δηλητηριάσεων. Η Ciguatera μπορεί να προκαλέσει εστίες μεταξύ των καταναλωτών που έχουν αγοράσει θαλάσσια ψάρια από τις αγορές θαλασσινών ή έχουν καταναλώσει τοξικά ψάρια σε εστιατόρια. Τα τοξικά ψάρια μπορεί να εξαπλωθούν σε όλες τις χώρες μέσω των εσωτερικών αγορών μόλις τα ψάρια εισέλθουν στην ΕΕ/ΕΟΧ. Η πρόληψη της εισόδου τοξικών ψαριών στις αγορές είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης των εστιών.
Μέτρα ελέγχου της δημόσιας υγείας
Σε περίπτωση υποψίας δηλητηρίασης από ciguatera που ενεργοποιούν σχέδια για δοκιμές ψαριών, συνιστάται να διατηρείτε τυχόν υπολείμματα τροφής ή μέρη του ψαριού που καταναλώνεται κατεψυγμένα στους -20ºC και να επικοινωνήσετε με την τοπική αρχή ασφάλειας τροφίμων.
Οι ψαράδες θα πρέπει να αποφεύγουν το ψάρεμα σε περιοχές όπου έχουν εμφανιστεί κρούσματα ή όπου αναφέρεται υποψία παρουσίας μικροφυκών που περιέχουν ciguatoxin. Αυτές οι προφυλάξεις θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, καθώς το ciguatera δεν είναι εποχιακό.
Έλεγχος λοιμώξεων, προσωπική προστασία και πρόληψη
Η αποφυγή της κατανάλωσης μεγάλων ψαριών αρπακτικών υφάλων από τις πληγείσες περιοχές θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη της ciguatera, αν και σε ορισμένες περιοχές η κατανάλωση φυτοφάγων ψαριών μπορεί επίσης να παρουσιάζει υψηλό κίνδυνο δηλητηρίασης. Θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τοπικές πληροφορίες σχετικά με είδη ψαριών που προκαλούν ciguatera στην περιοχή και να ακολουθούνται οποιεσδήποτε διαθέσιμες οδηγίες από τις τοπικές αρχές ασφάλειας τροφίμων.
Δεδομένου ότι τα CTX μπορεί να μεταδοθούν μέσω του θηλασμού και της σεξουαλικής επαφής χωρίς προστασία, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η συμβουλή για αποχή από το θηλασμό και/ή τη σεξουαλική επαφή (απροστάτευτη) ενώ είναι συμπτωματική.
Εάν υποψιάζεστε ότι έχετε ciguatera, αναζητήστε ιατρική βοήθεια και σκεφτείτε να αποφύγετε την κατάποση ορισμένων ποτών και τροφών (κυρίως αλκοόλ, ψαριών και ξηρών καρπών) για έξι μήνες μετά τη δηλητηρίαση, καθώς αυτά μπορεί να προκαλέσουν επαναλαμβανόμενα συμπτώματα. Οι ασθενείς με συμπτώματα ciguatera θα πρέπει να ρωτηθούν διεξοδικά για τους τύπους ψαριών που έχουν καταναλώσει καθώς και για τους χρόνους και τους τόπους κατανάλωσης, αν είναι δυνατόν.
Συμβουλές στους ταξιδιώτες
Η γενική σύσταση είναι ότι οι γιατροί και οι ταξιδιώτες πρέπει να συμβουλεύονται τις εθνικές ταξιδιωτικές οδηγίες και συστάσεις ως την κύρια πηγή πληροφοριών.
Οι ταξιδιώτες σε ενδημικές περιοχές θα πρέπει να γνωρίζουν τους κινδύνους που σχετίζονται με την κατανάλωση ορισμένων ειδών ψαριών (που αναφέρονται παραπάνω). Τα ψάρια πρέπει να αγοράζονται μόνο από ελεγχόμενες αγορές θαλασσινών. Ο εντοπισμός και η απομάκρυνση τοξικών ψαριών από την τροφική αλυσίδα αποτελεί προτεραιότητα για την αποφυγή περαιτέρω περιπτώσεων.
Πηγή: ECDC
Ακολουθήστε το Cibum 
