Του Γιώργου Μορφονιού*
Σύμφωνα με αρκετές εκθέσεις των τελευταίων ετών, πολλές φορές οι παραγωγοί τροφίμων παραπλανούν τους καταναλωτές χαρακτηρίζοντας εσφαλμένα τα προϊόντα τους ως χειροποίητα ή σπιτικά και υπονοώντας πχ ότι είναι γεμάτα με δημητριακά ολικής αλέσεως και φρούτα ενώ στην πραγματικότητα περιέχουν μόνο ελάχιστη ποσότητα από αυτά.
Από τη μια οι παραγωγοί τροφίμων είναι υποχρεωμένοι βάσει νομοθεσίας να αναγράφουν τα επίπεδα αλατιού, σακχάρων και λιπαρών στο πίσω μέρος της συσκευασίας, αλλά από την άλλη, δεν υπάρχει τίποτα που τους εμποδίζει να κάνουν ψευδείς ισχυρισμούς και να χρησιμοποιούν παραπλανητικές εικόνες στο μπροστινό ή οποιοδήποτε άλλο μέρος της συσκευασίας και της επισήμανσης.
Τρόφιμα χαρακτηρίζονται ως «παραδοσιακά», «χειροποίητα» ή «φυσικά», προκαλώντας την ιδέα μιας μικρής βιοτεχνίας, ενώ στην πραγματικότητα επεξεργάζονται και παράγονται σε σύγχρονα, πλήρως εξοπλισμένα εργοστάσια και επιπλέον, περιέχουν πρόσθετα και χρωστικές, που δεν απαγορεύονται μεν αλλά δεν συμφωνούν με τους προαναφερθέντες χαρακτηρισμούς, δε.
Αρτοσκευάσματα με δημητριακά ολικής άλεσης, χαρακτηρίζονται από αυτά ενώ περιέχουν ένα μέρος μόνο δημητριακών ολικής άλεσης. Εικόνες στη συσκευασία παραπέμπουν σε φρούτα, ενώ το πραγματικό περιεχόμενο είναι μια μικρή ποσότητα φρούτου και κατά κύριο λόγο αρώματα και χρωστικές. Τα παραδείγματα είναι πολλά και αν δούμε και το θέμα των ισχυρισμών ακόμα περισσότερα. Οι καταναλωτές είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι για την υγεία και τη διατροφή τους από ποτέ, επομένως αυτό αποτελεί στόχο των παραγωγών τροφίμων, χρησιμοποιώντας ισχυρισμούς υγείας και διατροφής, οι οποίοι καθορίζονται σαφώς (?) από τη νομοθεσία. Υπάρχουν όμως λέξεις, εικόνες και άλλα ζητήματα, που δεν «ρυθμίζονται» νομοθετικά.
Ένα βασικό θέμα είναι ότι σημαντικές πληροφορίες δίνονται συνήθως στο πίσω μέρος των συσκευασιών τροφίμων με μικρά γράμματα, ενώ το διαφημιστικό περιεχόμενο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της επισήμανσης, ιδιαίτερα στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να ορισθούν οι σημαντικές πληροφορίες για ένα τρόφιμο και αυτές να είναι ευανάγνωστες και να παρουσιάζονται με μια συγκεκριμένη (για όλους) μορφή και δομή.
Οι εικόνες και οι περιγραφές που χρησιμοποιούνται στο εμπρόσθιο μέρος των συσκευασιών συχνά υποδηλώνουν ανακριβείς αναλογίες συστατικών ή περιλαμβάνουν εικόνες συστατικών που δεν υπάρχουν καν στο προϊόν. Ενώ για παράδειγμα για τη χρήση της φράσης “… με ελαιόλαδο” υπάρχει νομοθεσία που υπαγορεύει την αναγραφή του περιεχόμενου ελαιόλαδου στην περιγραφή του προϊόντος, για τα περισσότερα συστατικά δεν υπάρχει αντίστοιχη νομική απαίτηση. Εάν χρησιμοποιούνται εικόνες ή δηλώσεις για να επιστήσουν την προσοχή σε ορισμένα συστατικά, ο παραγωγός πρέπει να δηλώνει, με τρόπο σαφή, την περιεκτικότητα του προϊόντος σε αυτό το συστατικό. Το επιχείρημα που επιστρατεύουν μερικοί από τους παραγωγούς που ακολουθούν αυτές τις πρακτικές, είναι πως εάν κάνουν τα παραπάνω… “δίνουν τη συνταγή”! Ας επιλεχθούν λοιπόν συγκεκριμένα συστατικά να «πρωταγωνιστήσουν» ώστε να μην χρειάζεται η πλήρης αναγραφή της συνταγής!
Οι ανακριβείς εικόνες και οι “προτάσεις σερβιρίσματος” (με μικρά γράμματα) πρέπει να απαγορεύονται. Οι περιγραφές των προϊόντων, τα ονόματα δηλαδή με τα οποία πωλούνται τα προϊόντα, αλλά και οι εικόνες που τα συνοδεύουν, είναι συχνά παραπλανητικά. Εδώ πρέπει να θεσπιστούν κατευθυντήριες γραμμές για την περιγραφή των τροφίμων αλλά και των χρησιμοποιούμενων εικόνων, με απόλυτη συνάφεια του περιεχομένου αυτών. Είναι καιρός πια να αλλάξει και να επικαιροποιηθεί ο κώδικας τροφίμων και ποτών σχετικά με ονομασίες κάποιων προϊόντων.
Άλλο ζήτημα είναι η απαίτηση ευανάγνωστης επισήμανσης, που έχει ορισθεί βάσει νομοθεσίας κατ’ ελάχιστον σε μόλις 1,2 mm (και για μικρές συσκευασίες, μόνο 0,9 mm, με βάση το ύψος του πεζού γράμματος «ο»). Δυστυχώς δεν έχουμε όλοι τέλεια όραση (πλέον). Ναι υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες (εκτυπώσεων, χώρου, κλπ.), αλλά υπάρχει μεθοδολογία και αρχές που μπορεί να βελτιώσουν την αναγνωσιμότητα, όπως η αντίθεση μεταξύ του χρώματος του κειμένου και του φόντου ή της απόστασης μεταξύ των γραμμάτων και των γραμμών. Αναφορικά με τη διατροφική επισήμανση (όπου πολύς λόγος γίνεται τελευταία), αυτή τη στιγμή οι θρεπτικές αξίες των προϊόντων μπορούν να τοποθετούνται στα «ψιλά» γράμματα στο πίσω μέρος της συσκευασίας. Μπροστά τοποθετούνται τα «καλά» βάσει μεριδοποίησης του εκάστοτε παραγωγού. Ο βασικός κανόνας που λέει αναγραφή ανά 100g είναι ο πιο δίκαιος, αφήνει τον καταναλωτή να κρίνει και να συγκρίνει. Ωραίες οι χρωματικές κωδικοποιήσεις και οι βαθμολογίες (βλέπε Nutriscore), αλλά καλό είναι να συγκρίνουμε ομοειδή προϊόντα!
Αναφορικά με την επισήμανση προέλευσης των προϊόντων, η νομοθεσία κινείται σε σωστή κατεύθυνση αναφορικά με την προέλευση του πρωταρχικού συστατικού, αλλά πρέπει να διευκρινιστεί σαφώς τι εννοούμε ισχυρισμό προέλευσης του προϊόντος, γιατί σβήσαμε και την Ελλάδα από τη διεύθυνση του υπεύθυνου τροφίμων! Και πρέπει επίσης να δοθεί μια λύση για τα συστατικά που δεν έχουν σταθερή χώρα προέλευσης, με κάτι πιο γενικό αλλά και πάλι να μην παραπλανά τον καταναλωτή με τη χώρα προέλευσης συνολικά του προϊόντος.
Όροι όπως “παραδοσιακό”, “φυσικό” και “χειροποίητο” χρησιμοποιούνται από πολλούς παραγωγούς τροφίμων, χωρίς να υπάρχει σαφής προσδιορισμός του τι πρέπει να ισχύει για να χρησιμοποιούνται τέτοιοι όροι, ενώ παράλληλα, χρησιμοποιούνται από τη νομοθεσία (π.χ. για τα όρια κουρκουμίνης)!
Οι ισχυρισμοί για τη διατροφή και την υγεία είναι βασικό «όπλο» του μάρκετινγκ μιας εταιρίας τροφίμων. Και ενώ υπάρχει νομοθεσία με τους επιτρεπτούς ισχυρισμούς, πρέπει για όλους να θεσπιστούν κανόνες για το σε ποια προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιούνται. Και επιπλέον, να αναθεωρούνται και να προστίθενται νέοι, πιο γρήγορα. Κάτι αντίστοιχο πρέπει να «τονιστεί» (γιατί υπάρχει στη νομοθεσία) και με άλλους ισχυρισμούς, όπως το “χωρίς γλουτένη”, που συναντάμε και σε προϊόντα που δε περιέχουν έτσι κι αλλιώς γλουτένη!
Τα ζητήματα της επισήμανσης των τροφίμων και ποτών είναι πάρα πολλά. Όσο η παραπλανητική επισήμανση έχει καταστεί «νόμιμη» και η επισήμανση γενικότερα δεν είναι σαφώς οριοθετημένη, οι εταιρείες δεν θα αλλάξουν. Αυτοσχέδιες σφραγίδες ποιότητας και σφραγίδες αυτοδηλώσεων (απουσίας, καταλληλότητας, κλπ.) της βιομηχανίας, δεν βοηθούν την κατάσταση. Η μόνη λύση είναι να θεσπιστούν σαφείς νομικές απαιτήσεις για κατανοητές πληροφορίες προϊόντος, κλείνοντας τα νομικά κενά που υπάρχουν.
*Ο Γιώργος Μορφονιός είναι Γεωπόνος – Επιστήμονας Τροφίμων, MSc Συστήματα διαχείρισης ποιότητας & διασφάλισης υγιεινής τροφίμων, senior consultant AG ADVENT AE
Ακολουθήστε το Cibum 
