Αναδρομή σε μαζικές δηλητηριάσεις από υδράργυρο σε ψάρια στη Minamata και στο Κιρκούκ – Ποια ψάρια έχουν υψηλές ποσότητες υδραργύρου.
Της Δέσποινας Χάρου
Τα ψάρια είναι από τα πολυτιμότερα στοιχεία της διατροφής μας με πληθώρα βιταμινών και μετάλλων. Ωστόσο ορισμένα από αυτά είναι φορείς μεθυλυδράργυρου (ο πιο δηλητηριώδης από τις ενώσεις υδραργύρου) που μπορεί να αποβεί απειλητικός για την υγεία έως και θανάσιμος. Για το λόγο αυτό το όριο που επιτρέπει ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) για τα βρώσιμα ψάρια είναι 1 ppm (μέρη ανά εκατομμύριο), αν και τα επίπεδα μεθυλυδράργυρου για τα περισσότερα ψάρια είναι μεταξύ 0,01 ppm και 0,5 ppm, σύμφωνα με το North Carolina State University. Αυτή η ποσότητα είναι σκόπιμα 10 φορές χαμηλότερη από το χαμηλότερο επίπεδο που σχετίζεται με ζητήματα υγείας.
Ο μεθυλυδράργυρος σχηματίζεται όταν διαλυθεί σε γλυκό ή θαλασσινό νερό και μέσω της τροφικής αλυσίδας μεταδίδεται από το μικρότερο ψάρι στο μεγαλύτερο, ώσπου φτάνει στον άνθρωπο μέσω μιας διαδικασία που ονομάζεται βιομεγέθυνση. Ωστόσο όταν ο άνθρωπος με την πάροδο του χρόνου καταναλώνει ποσότητες μεθυλυδραργύρου μέσω της τροφής, αναπτύσσει πολύ μεγαλύτερα επίπεδα και από την τροφή αλλά και από το βιότοπο του.
Οι κίνδυνοι για την τοξικότητα του υδραργύρου είναι μεγάλοι και εκτείνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Μελέτη 2012 απο το Journal of Biomedicine and Biotechnology, συνέδεσε την υψηλή έκθεση σε υδράργυρο με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό οφείλεται “στην ικανότητα του υδραργύρου να αυξάνει την παραγωγή ελεύθερων ριζών ενώ μειώνει τα αντιοξειδωτικά στο σώμα, γεγονός που οδηγεί σε οξειδωτικό στρες”. Ακόμη, βλάβες στο νευρικό σύστημα, αϋπνία, απώλεια μνήμης, πονοκέφαλοι και γνωστική και κινητική δυσλειτουργία, είναι κάποιες από τις επιπτώσεις του στην υγεία, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ωστόσο όταν τα συμπτώματα γίνουν ορατά, η βλάβη είναι πλέον μη αναστρέψιμη. Επίσης η πρόσληψη τροφών με μεθυλυδράργυρο από μητέρες, μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα αγέννητα μωρά τους.
Γνωστές μαζικές μολύνσεις από μεθυλυδράργυρο είναι η περίπτωση της Minamata στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 50’, και στο Ιράκ το 1971, με την τελευταία να αναφέρεται ως η χειρότερη μόλυνση από υδράργυρο που έχει καταγραφεί ποτέ.
Η τραγωδία της Minamata
Η Minamata ως παραθαλάσσια περιοχή διέθετε πολλά ψαροχώρια, και οι άνθρωποι τρέφονταν σε μεγάλο βαθμό από τα θαλασσινά. Αρχικά οι κάτοικοι παρατήρησαν περίεργα συμπτώματα στις γάτες οι οποίες είχαν αυτοκτονικές τάσεις, ωστόσο δεν άργησαν να εμφανιστούν και στους ίδιους, μέσω βλάβης σε λειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι χωρικοί ανέφεραν μούδιασμα στα άκρα, δυσκολία στην ακοή και στην όραση, δυσκολία στο περπάτημα, ακόμη και εγκεφαλική βλάβη, ενώ κάποιοι άλλοι φώναζαν ανεξέλεγκτα. Τότε οι επιστήμονες άρχισαν να υποπτεύονται ότι τα προβλήματα οφείλονταν στην κατανάλωση ψαριών, ως το μόνο κοινό ανάμεσα στους ανθρώπους και στις γάτες. Τελικά η πηγή του κακού ανακαλύφθηκε 9 χρόνια μετά, όταν οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κουμαμότο ανακάλυψαν υψηλά επίπεδα δηλητηρίασης από υδράργυρο. Οι υποψίες έπεσαν στο μεγάλο πετροχημικό εργοστάσιο της Minamata, το οποίο διαχειρίζεται η Chisso Corporation, ωστόσο αρνήθηκε τα πάντα.
Με τον καιρό αποδείχθηκε πως οι συγκεκριμένες εγκαταστάσεις είχαν απορρίψει 82 τόνους ενώσεων υδραργύρου στον κόλπο Minamata. Για αρκετά χρόνια γυναίκες μόλυναν τα παιδιά τους που γεννιόντουσαν παραμορφωμένα, ωστόσο τα απόβλητα συνέχιζαν να απορρίπτονται στη θάλασσα. Μετά από χρονιές δικάστηκες διαμάχες και διαμαρτυρίες των κατοίκων, τελικά το Chisso Corporation σταμάτησε να μολύνει τα νερά της Minamata το 1968. Για σχεδόν μια δεκαετία οι άνθρωποι μολύνονταν από μεθυλυδράργυρο και η Ιαπωνική κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα. Τελικά το 2001 το Ανώτατο Δικαστήριο της Οσάκα έκρινε ότι το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας της κυβέρνησης όντως θα έπρεπε να είχε σταματήσει τη μαζική δηλητηρίαση στα τέλη του 1959, επιβάλλοντας τελικά αποζημίωση προς τους πληγέντες το 2004 ύψους 703.000 δολαρίων. Αποζημίωση κατέβαλε και το εργοστάσιο ύψους 2,2 εκατ. δολαρίων, στους πληγέντες, 40 χρόνια μετά. Υπολογίζεται πως σχεδόν 3.000 άτομα είχαν πιστοποιηθεί ως ασθενείς της νόσου Minamata και περισσότεροι από 2.300 είχαν πεθάνει, ωστόσο έχουν υποβάλει αίτημα για αποζημίωση περισσότεροι από 65.000 άνθρωποι αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για την μεγαλύτερη βιομηχανική ρύπανση στην Ιαπωνία.
Η Περίπτωση του Ιράκ
Το 1971 τα ίδια συμπτώματα άρχιζαν να γίνονται ορατά και στους κατοίκους της Κιρκούκ, περίπου 150 μίλια βόρεια της Βαγδάτης. Στην περίπτωση αυτή η πηγή δηλητηρίασης ήταν μέσω σπόρων σιταριού που εισήγαγε η κυβέρνηση. Οι σπόροι είχαν υποστεί επεξεργασία με υδράργυρο που χρησιμοποίησαν πιθανόν ως μυκητοκτόνο για να διατηρηθούν οι καλλιέργειες αφού είχαν πληγεί από την ξηρασία τον προηγούμενο χρόνο. Σε κάθε τσουβάλι σιτάρι τυπωνόταν μια προειδοποίηση για το δηλητηριώδες υλικό με σαφείς οδηγίες ότι έπρεπε να χρησιμοποιείται μόνο για φύτευση, όταν δεν είναι επιβλαβές. Ωστόσο οι αγρότες αγνόησαν τις προειδοποιήσεις και τάιζαν τα ζώα με αυτούς τους σπόρους. Επειδή όμως η δράση του υδραργύρου αργεί να εμφανιστεί, υπέθεσαν πως ήταν αβλαβείς στα ζώα και έτσι τους χρησιμοποίησαν και για την παρασκευή αλεύρων. Όταν τα βοοειδή άρχιζαν να παρουσιάζουν συμπτώματα τα έσφαζαν και τα πουλούσαν ως κρέας. Το γεγονός αυτό ώθησε την κυβέρνηση να απαγορεύσει όλα τα τοπικά παραγόμενα κρέατα αλλά και κάθε είδους σφαγή.
Τότε μια ανώτερη εκτελεστική αρχή εξέδωσε διάταγμα πως όποιος σχετίζεται με τον οποιονδήποτε τρόπο με τους δηλητηριώδεις σπόρους θα τιμωρούνταν με θάνατο. Αυτό προκάλεσε πανικό στους αγρότες οι οποίοι έριξαν τους σπόρους στον ποταμό Τίγρη, μολύνοντας τόσο τα νερά όσο και τα ψάρια. Πολλοί ταξιδιώτες ανέφεραν ότι πολλές έγκυες γυναίκες, υποβλήθηκαν σε αμβλώσεις από φόβο ότι μπορεί να είχαν εκτεθεί στο δηλητήριο, το οποίο μπορεί να βλάψει σοβαρά τα μωρά. Αξιωματούχος του τμήματος Γεωργίας του Καναδά είπε ότι για δεκαετίες χρησιμοποιούσαν ενώσεις υδραργύρου ως εντομοκτόνα στα σιτηρά, ωστόσο αυτή η πρακτική σταδιακά εξαλείφθηκε. Δεν μπόρεσε να βρεθεί κάποια συσχέτιση με τις μολύνσεις των σπόρων του Ιράκ και αν προήλθαν από τον Καναδά, ωστόσο και ο τελευταίος υπέστη μόλυνση από υδράργυρο σε ορισμένες λίμνες και ποτάμια και έχουν επιβληθεί απαγορεύσεις στο ψάρεμα. Υπολογίζεται πως μεταξύ ’60-’70 έχουν εκτεθεί τουλάχιστον 450 άτομα σε μολυσμένα σιτηρά με αρκετά από αυτά να έχουν πεθάνει.
Σήμερα, ψάρια που διαθέτουν υψηλά επίπεδα υδραργύρου που μπορεί σε βάθος χρόνου να αποβούν επικίνδυνα για την υγεία είναι τα παρακάτω, σύμφωνα με τον FDA:
- Το κεραμιδόψαρο από τον κόλπο του Μεξικό με 1,123 ppm.
- Ο Ξιφίας με 0,995 ppm
- Ο Καρχαρίας με 0,979 ppm
- Το βασιλικό σκουμπρί με 0,73pmm
- Ο μεγαλοφθαλμος τόνος με 0,689 ppm
- To orange roughy ή αλλιως λασποκέφαλο με 0,571pmm
- Το Marlin (μοιάζει με ξιφία), με 0,485pmm
- Η σφυρίδα με 0,488pmm
- To Λαβράκι Χιλής με 0,354 ppm
- Το Halibut (ειδος βακαλάου) έχει 0,241pmm
Ακόμη, σύμφωνα με μελέτη του 2017 από το Scientific Reports, μόλυνση μπορεί να προσβάλει λαχανικά, δημητριακά και εδάφη από περιοχές που περιβάλλουν σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα. Ομοίως, υπάρχει υδράργυρος σε κοτόπουλα γύρω από χρυσωρυχεία όπου ο υδράργυρος χρησιμοποιείται για την εξαγωγή χρυσού από ιζήματα, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Duke.Τα αυγά αυτών των κοτόπουλων έχουν επίσης υδράργυρο.
Αξίζει να σημειωθεί πως από τη δεκαετία του ’30 ο υδράργυρος περιέχεται στην οργανική ένωση thimerosal, που χρησιμοποιείται ως σημαντικό συντηρητικό σε φάρμακα όπως τα εμβόλια, συμβάλλοντας στην πρόληψη δυνητικά απειλητικής για τη ζωή μόλυνσης, σύμφωνα με τον FDA. Αν και πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι τα εμβόλια με αυτή την ένεση είναι ασφαλή, η χρήση τους έχει μειωθεί δραματικά με την ανάπτυξη συσκευασίας εμβολίων μίας δόσης που δεν απαιτεί συντηρητικά.
Πηγές:
https://www.livestrong.com/article/318127-list-of-foods-that-are-high-in-mercury/
Ακολουθήστε το Cibum 
