EFSA: Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με την ασφάλεια της καφεΐνης

Η καφεΐνη είναι μια φυσική χημική ένωση που βρίσκεται σε φυτικά συστατικά όπως καφέ και κόκκους κακάο, φύλλα τσαγιού, μούρα γκουαράνα και το καρύδι κόλα.

 Η καφεΐνη προστίθεται σε μια ποικιλία τροφίμων, όπως ψημένα γλυκά, παγωτά, γλυκά και ποτά τύπου κόλα. Η καφεΐνη βρίσκεται επίσης στα λεγόμενα ενεργειακά ποτά, μαζί με άλλα συστατικά όπως η ταυρίνη και η D-γλυκουρονο-γ-λακτόνη. Υπάρχει επίσης σε συνδυασμό με π-συννεφρίνη σε μια σειρά συμπληρωμάτων διατροφής που διατίθενται στην αγορά για απώλεια βάρους και αθλητικές επιδόσεις. Καφεΐνη περιέχουν και ορισμένα φάρμακα και καλλυντικά.

 Όταν καταναλώνεται από τον άνθρωπο, η καφεΐνη διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα και σε μέτριες δόσεις αυξάνει την εγρήγορση και μειώνει την υπνηλία. 

1. Τι καλύπτει η αξιολόγηση της EFSA; 

Η επιστημονική γνώμη της EFSA για την ασφάλεια της καφεΐνης εξετάζει τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης καφεΐνης στην υγεία από όλες τις διαιτητικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των συμπληρωμάτων διατροφής:

• στον γενικό υγιές πληθυσμό και σε συγκεκριμένες ομάδες όπως παιδιά, έφηβοι, ενήλικες, ηλικιωμένοι, έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες και άτομα που ασκούνται
• σε συνδυασμό με άλλες ουσίες που υπάρχουν στα «ενεργειακά ποτά» (D-γλυκουρονο-γ-λακτόνη και ταυρίνη), αλκοόλ ή π-συννεφρίνη.

 Δεν λαμβάνει υπόψη τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της καφεΐνης:

• σε ομάδες πληθυσμού που πάσχουν από ασθένειες ή ειδικές ιατρικές καταστάσεις
• σε συνδυασμό με φάρμακα ή/και ναρκωτικά
• σε συνδυασμό με κατανάλωση αλκοόλ η οποία, από μόνη της, αποτελεί κίνδυνο για την υγεία (π.χ. κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ).

2. Πόση καφεΐνη καταναλώνουμε;

Η μέση ημερήσια πρόσληψη ποικίλλει μεταξύ των κρατών μελών, αλλά είναι εντός των  ακόλουθων τιμών:

• Πολύ ηλικιωμένοι (75 ετών και άνω) 22-417mg
• Ηλικιωμένοι (65-75 ετών) 23-362mg
• Ενήλικες (18-65 ετών) 37-319mg
• Έφηβοι (10-18 ετών) 0,4-1,4 mg/kg βάρους σώματος
• Παιδιά (3-10 ετών) 0,2-2,0 mg/kg βάρους σώματος
• Νήπια (12-36 μηνών) 0-2,1 mg/kg βάρους σώματος

 Στις περισσότερες έρευνες που καλύπτονται από τη βάση δεδομένων κατανάλωσης τροφίμων της EFSA, ο καφές ήταν η κυρίαρχη πηγή καφεΐνης για ενήλικες, (40% και 94% της συνολικής πρόσληψης). Στην Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το τσάι ήταν η κύρια πηγή, συνεισφέροντας 59% και 57% της συνολικής πρόσληψης καφεΐνης αντίστοιχα.

 Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τη συμβολή διαφορετικών πηγών τροφίμων στη συνολική πρόσληψη καφεΐνης μεταξύ των εφήβων. Η σοκολάτα ήταν ο κύριος συντελεστής σε έξι έρευνες, ο καφές σε τέσσερις έρευνες, τα ποτά τύπου κόλα σε τρεις και το τσάι σε δύο. Στις περισσότερες χώρες η σοκολάτα (που περιλαμβάνει επίσης ροφήματα κακάο) ήταν η κυρίαρχη πηγή καφεΐνης για παιδιά ηλικίας 3 έως 10 ετών, ακολουθούμενη από τσάι και ποτά κόλα.

 Ένας λόγος για τις διαφορές στα επίπεδα κατανάλωσης – εκτός από τις πολιτισμικές συνήθειες – είναι οι μεταβλητές συγκεντρώσεις καφεΐνης που βρίσκονται σε ορισμένα προϊόντα διατροφής. Οι συγκεντρώσεις στα ροφήματα καφέ εξαρτώνται από τη διαδικασία παρασκευής, τον τύπο των κόκκων καφέ που χρησιμοποιούνται και τον τύπο παρασκευής (π.χ. καφέ φίλτρου, εσπρέσο). Τα επίπεδα που βρίσκονται στα ροφήματα με βάση το κακάο εξαρτώνται από την ποσότητα και τον τύπο του κακάο που υπάρχουν σε διαφορετικές μάρκες. 

3. Πώς υπολόγισε η EFSA τα επίπεδα κατανάλωσης; 

Πρώτον, η EFSA χρησιμοποίησε μια έρευνα που διεξήχθη στο Ηνωμένο Βασίλειο για τον υπολογισμό των επιπέδων καφεΐνης σε διαφορετικά τρόφιμα. Αυτή η έρευνα περιείχε πληροφορίες σχετικά με τις συγκεντρώσεις καφεΐνης από 400 δείγματα τσαγιού (φύλλα, σακούλες, μηχανήματα αυτόματης πώλησης και στιγμιαίο τσάι) και καφέδες (καφές φίλτρου, αυτόματους πωλητές, εσπρέσο και στιγμιαίος καφές) που παρασκευάζονται στο σπίτι, στους χώρους εργασίας ή αγοράζονται σε καφετέριες και άλλα καταστήματα λιανικής. Για τρόφιμα για τα οποία η βρετανική έρευνα δεν ανέφερε επίπεδα καφεΐνης, χρησιμοποιήθηκε ο μέσος όρος των μέσων τιμών που αναφέρθηκαν σε άλλες αντιπροσωπευτικές έρευνες, εκτός από τα “ενεργειακά ποτά”, για τα οποία επιλέχθηκε η συγκέντρωση καφεΐνης (320mg ανά λίτρο).

 Η βάση δεδομένων κατανάλωσης τροφίμων της EFSA χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια για τον υπολογισμό της πρόσληψης καφεΐνης από τρόφιμα και ποτά. Η βάση δεδομένων περιέχει δεδομένα από 39 έρευνες σε 22 ευρωπαϊκές χώρες που καλύπτουν 66.531 συμμετέχοντες. Αυτές οι έρευνες δεν παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής που περιέχουν καφεΐνη. Χρησιμοποιήθηκε επίσης μία έκθεση της EFSA του 2013 για τον υπολογισμό της οξείας πρόσληψης καφεΐνης από «ενεργειακά ποτά» σε ενήλικες. 

4. Ποια είναι η ασφαλής ποσότητα κατανάλωσης;

Η επιτροπή της EFSA κατέληξε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

 Ενήλικες

• Πρόσληψη καφεΐνης έως 200mg – περίπου 3mg ανά κιλό σωματικού βάρους (mg/kg bw) από όλες τις πηγές, δεν δημιουργούν ανησυχίες για την ασφάλεια του γενικού υγιούς ενήλικου πληθυσμού. Η ίδια ποσότητα καφεΐνης δεν δημιουργεί ανησυχίες για την ασφάλεια όταν καταναλώνεται λιγότερο από δύο ώρες, πριν από έντονη σωματική άσκηση υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος. Δεν υπάρχουν διαθέσιμες μελέτες σε έγκυες γυναίκες ή μεσήλικες/ηλικιωμένα άτομα που κάνουν έντονη σωματική άσκηση.
• Πρόσληψη 100mg (περίπου 1,4mg/kg bw) καφεΐνης μπορεί να επηρεάσουν τη διάρκεια και τα πρότυπα του ύπνου σε μερικούς ενήλικες, ιδιαίτερα όταν καταναλώνεται κοντά στην ώρα του ύπνου.
• Οι προσλήψεις έως και 400 mg ημερησίως (περίπου 5,7 mg/kg σωματικού βάρους ημερησίως) που καταναλώνονται καθ ‘όλη τη διάρκεια της ημέρας δεν δημιουργούν ανησυχίες για την ασφάλεια για υγιείς ενήλικες στον γενικό πληθυσμό, εκτός από τις έγκυες γυναίκες.

 Έγκυες/θηλάζουσες γυναίκες

 Η πρόσληψη καφεΐνης από όλες τις πηγές έως 200mg ημερησίως που καταναλώνεται καθ’ όλη διάρκεια της ημέρας δεν εγείρει ανησυχίες για την ασφάλεια του εμβρύου.

 Παιδιά και έφηβοι

 Η αναλογία πρόσληψης καφεΐνης που θεωρείται ότι δεν προκαλεί ανησυχία για τους ενήλικες (3 mg/kg σωματικού βάρους ημερησίως) μπορεί επίσης να ισχύει και για τα παιδιά, επειδή ο “μηχανισμός κάθαρσης” της καφεΐνης είναι παρόμοιος με των ενηλίκων, όπως δείχνουν και οι διαθέσιμες μελέτες σχετικά με τις οξείες επιδράσεις της καφεΐνης στο άγχος και τη συμπεριφορά σε παιδιά και εφήβους. Ένα επίπεδο ασφάλειας 3 mg/kg σωματικού βάρους ημερησίως προτείνεται επίσης για τη συνήθη κατανάλωση καφεΐνης από παιδιά και εφήβους. 

5. Πόση καφεΐνη υπάρχει σε διάφορα είδη τροφίμων και ποτών;

 Η περιεκτικότητα σε καφεΐνη και τα μεγέθη των μερίδων ποικίλλουν εντός και μεταξύ χωρών, αλλά οι ακόλουθες ποσότητες χρησιμεύουν ως χρήσιμες οδηγίες:

• Ένας εσπρέσο (60ml) 80mg
• Ένα φλιτζάνι καφέ φίλτρου (200ml) 90mg
• Ένα φλιτζάνι μαύρο τσάι (220ml) 50mg
• Ένα τυποποιημένο αναψυκτικό τύπου κόλα (355ml) 40mg
• Ένα τυποποιημένο αναψυκτικό “ενεργειακού ποτού” (250ml) 80mg
• Μια μπάρα σκέτη σοκολάτα (50g) 25mg
• Μια μπάρα σοκολάτα γάλακτος (50g) 10mg

 Όλοι οι αριθμοί είναι κατά προσέγγιση καθώς η περιεκτικότητα σε καφεΐνη και τα μεγέθη των μερίδων ποικίλλουν εντός και μεταξύ των χωρών. 

6. Η καφεΐνη έχει δυσμενείς επιπτώσεις όταν καταναλώνεται με άλλα συστατικά «ενεργειακών ποτών» ή μαζί με αλκοόλ;

 Η κατανάλωση άλλων συστατικών των «ενεργειακών ποτών» σε συγκεντρώσεις που υπάρχουν συνήθως σε τέτοια ποτά δεν θα επηρεάσει την ασφάλεια της πρόσληψης καφεΐνης έως 200mg.

 Η κατανάλωση αλκοόλ σε δόσεις έως περίπου 0,65g/kg σωματικού βάρους, που οδηγεί σε περιεκτικότητα σε αλκοόλ στο αίμα περίπου 0,08% – επίπεδο στο οποίο θεωρείται ακατάλληλο για οδήγηση σε πολλές χώρες – δεν θα επηρεάσει την ασφάλεια πρόσληψης καφεΐνης έως 200 mg. Σε αυτά τα επίπεδα πρόσληψης, η καφεΐνη είναι απίθανο να καλύψει την υποκειμενική αντίληψη της μέθης από αλκοόλ.

 Διαβάστε την εκτίμηση κινδύνου της EFSA για την καφεΐνη: https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/corporate_publications/files/efsaexplainscaffeine150527.pdf

 Πηγή: EFSA

*Ελένη Καράγιωργια-Βούγα Τεχνολογία τροφίμων, MSc Food Quality Management, Σύμβουλος ασφάλειας τροφίμων AG ADVENT AE