Δεισιδαιμονίες και οι ψυχές που… αποδρούν
Στις περισσότερες κουλτούρες του κόσμου είναι αγένεια να αγνοήσεις κάποιον που φτερνίζεται. Το φτέρνισμα απαιτεί αναγνώριση, συνήθως με μια φράση που όλοι γνωρίζουν από μνήμης. Στα αγγλικά, η τυπική απάντηση είναι το γνωστό «Bless you!» (ή «γείτσες!» στα ελληνικά). Πώς όμως προέκυψε αυτή η συνήθεια, και γιατί συνδέθηκε με την ιδέα της ευλογίας;
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ | «Δίαιτα με ζάχαρη»: Άλλη μια επικίνδυνη μόδα ή το νέο όπλο για απώλεια βάρους;
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ | Οι μπύρες από ρύζι κερδίζουν έδαφος στις προτιμήσεις των καταναλωτών
Μία από τις πιο διαδεδομένες ερμηνείες είναι ότι η φράση «God bless you» καθιερώθηκε τον 14ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της Μαύρης Πανώλης, όταν το φτέρνισμα θεωρούνταν ενδεχομένως πρόδρομος της ασθένειας. Η ευχή αποτελούσε μια μορφή θεϊκής ικεσίας για τους νοσούντες, που συχνά δεν είχαν άλλη ελπίδα. Ωστόσο, ιστορικά αρχεία που να υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία είναι σπάνια. Επιπλέον, η βουβωνική πανώλη δεν είχε το φτέρνισμα ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα, αλλά μάλλον πυρετό, ρίγη και διογκωμένους λεμφαδένες. Η σύνδεση, επομένως, μπορεί να είναι περισσότερο λαϊκό αφήγημα παρά πραγματικότητα.
Μια άλλη ερμηνεία είναι πως κατά το φτέρνισμα, η ψυχή μπορεί να εγκαταλείψει το σώμα έστω και για μια στιγμή. Η φράση «γείτσες» λέγεται για να την… ξαναφέρει πίσω, προτού την αρπάξει κάποια σκοτεινή δύναμη. Αν και η θεωρία αυτή υποστηρίζεται περισσότερο από λαϊκές δοξασίες (και την ποπ κουλτούρα, όπως σε ένα διάσημο επεισόδιο των Simpsons), εξακολουθεί να δίνει μια ενδιαφέρουσα διάσταση στο φαινομενικά ασήμαντο κοινωνικό τελετουργικό.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ | Σοβαρός κίνδυνος εγκαυμάτων από αρωματικά χώρου
Η συσχέτιση του φτερνίσματος με το «υπερφυσικό» προηγείται κατά πολύ του Μεσαίωνα. Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, το φτέρνισμα θεωρούνταν οιωνός. Στην Οδύσσεια, η Πηνελόπη ερμηνεύει ένα φτέρνισμα του Τηλέμαχου ως σημάδι ότι οι λόγοι της για την πτώση των μνηστήρων θα επαληθευτούν. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος επίσης αναφέρει το φτέρνισμα ως έναν από τους οιωνούς που καθοδηγούν τις πράξεις των ανθρώπων, μαζί με τους κεραυνούς, τις προφητείες και τα παραπατήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ευχή «Bless you» φαίνεται ως μια αυθόρμητη αντίδραση απέναντι σε κάτι απρόβλεπτο και, ίσως, σημαντικό. Μια μορφή άμυνας απέναντι στο άγνωστο. Παρά τη διάδοση του «bless you» στα αγγλικά, οι περισσότερες γλώσσες προτιμούν ευχές υγείας αντί για προστασία. Το γερμανικό «Gesundheit!», το ισπανικό «Salud!» και το ρωσικό «Будьте здоровы» σημαίνουν όλα «υγεία». Οι Γάλλοι εύχονται «στα όνειρά σου» με το «à tes/vos souhaits», ενώ οι Τούρκοι λένε «çok yaşa» («ζήσε πολλά χρόνια») και συχνά συνοδεύεται με μια απάντηση όπως «να είμαι κι εγώ παρών να σε δω». Αντίθετα, σε κουλτούρες όπως η ιαπωνική και η κορεατική, η αντίδραση στο φτέρνισμα είναι… σιωπή. Θεωρείται πιο ευγενικό να προσποιηθείς πως δεν συνέβη, αποφεύγοντας έτσι την αμηχανία του άλλου.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ | General Mills και Kraft Heinz αποσύρουν τις τεχνητές χρωστικές από την αγορά των ΗΠΑ
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ | Λύθηκε το μυστήριο για το πώς ο ανθρώπινος οργανισμός, απορροφά τα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων
Σήμερα, λίγοι πιστεύουν ότι το «γείτσες» φέρνει πραγματικά ευλογία ή αποτρέπει το κακό. Η έκφραση έχει μετατραπεί σε κοινωνική σύμβαση, ένα ευγενικό νεύμα αναγνώρισης όπως «σε άκουσα», ή «δεν είσαι αόρατος». Όπως πολλές φράσεις που με τον καιρό αποκόπηκαν από τις ρίζες τους, η ευχή μετά το φτέρνισμα λειτουργεί πλέον περισσότερο ως πράξη συναισθηματικής σύνδεσης παρά ως κυριολεκτική επίκληση.
Ακολουθήστε το Cibum 
