Του Νίκου Γδοντέλη*
Φέτος η Ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια τροφίμων EFSA (European Food Safety Agency) έκλεισε 20 χρόνια λειτουργίας παρέχοντας επιστημονικές συμβουλές και γνωστοποιώντας τους αναδυόμενους κινδύνους που συνδέονται με την τροφική αλυσίδα. Οι εισηγήσεις της έχουν αποκλειστικά γνωμοδοτικό χαρακτήρα και καλύπτουν θέματα με επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάλυση επικινδυνότητας. Αν και η προσφορά της στην ασφάλεια τροφίμων των Ευρωπαίων πολιτών δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, κατά καιρούς έχει δεχθεί κριτική και σφοδρές επιθέσεις, σύμφωνα με τις οποίες τα πορίσματα για την αξιολόγηση της ασφάλειας των τροφίμων βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα που προέρχονται από τις ίδιες τις εταιρείες καθώς και σε εμπειρογνώμονες που σχετίζονται με αυτές, εγείροντας σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ανεξαρτησία των γνωμοδοτήσεων της. Οι επικρίσεις αυτές όμως είναι μεμονωμένες και ελάχιστες σε σχέση με τον όγκο εργασιών και προσφοράς της Ευρωπαϊκής Αρχής.
Πρόσφατα θεσπίστηκαν νέοι κανόνες για τη διαφάνεια και τη βιωσιμότητα προκειμένου να μεταμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο η EFSA ασκεί το ρόλο της ως αξιολογητή κινδύνου στο σύστημα ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ. Η εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2019/1381, ενισχύει πλέον την ικανότητα της Αρχής να διενεργεί τις εκτιμήσεις κινδύνου σύμφωνα με υψηλότερα πρότυπα διαφάνειας και ενισχύει την αξιοπιστία και τη διαφάνεια των επιστημονικών μελετών που υποβάλλονται στην EFSA και στόχο έχει να ενισχύσει τη διακυβέρνηση της Αρχής για να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της.
Ο Bernhard Url, Εκτελεστικός Διευθυντής της EFSA, δήλωσε: «Αυτή είναι μια κρίσιμη στιγμή για την αξιολόγηση των κινδύνων στην τροφική αλυσίδα στην ΕΕ. Η EFSA είναι ευγνώμων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στα κράτη μέλη της ΕΕ που μας έδωσαν αυτή την ευκαιρία να φέρουμε τους πολίτες και τους ενδιαφερόμενους φορείς πιο κοντά στο έργο μας και να επωφεληθούμε από τον μεγαλύτερο έλεγχο των εργασιακών μας διαδικασιών και πρακτικών. “
Μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών για την υποστήριξη της εφαρμογής του κανονισμού για την διαφάνεια, η EFSA έχει αναπτύξει νέα εργαλεία και μια ειδική διαδικτυακή πύλη για να βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους να προσαρμοστούν στις νέες ρυθμίσεις. Η διαδικασία υλοποίησης πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους εταίρους της EFSA , όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) και τα κράτη μέλη.
Πρόεδρος στη μία από τις 10 επιστημονικές ομάδες (scientific panels) της EFSA, της ομάδας ΒΙΟΗΑΖ που παρέχει επιστημονικές συμβουλές σχετικά με τους βιολογικούς κινδύνους σε σχέση με την ασφάλεια των τροφίμων και τις τροφικές ασθένειες, είναι ο κ. Κωνσταντίνος –Παναγιώτης Κουτσουμανής, καθηγητής μικροβιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου ο οποίος απάντησε στο cibum για τον ρόλο της EFSA, των scientific panels και την δουλειά που γίνεται επί των ημερών του στο BIOHAZ panel.
Για το εάν η ΕFSA είναι το αντίστοιχο του FDA των ΗΠΑ στην Ευρώπη ο κ. Κουτσουμανής τόνισε πως το FDA νομοθετεί και ελέγχει τις επιχειρήσεις τροφίμων, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση η EFSA γνωμοδοτεί, η Eυρωπαϊκή Επιτροπή χαράζει στρατηγικές, το Ευρωκοινοβούλιο νομοθετεί και οι εθνικοί φορείς ελέγχου τροφίμων, ελέγχουν. Μάλιστα ο καθηγητής μικροβιολογίας παρομοίασε την λειτουργία της EFSA για την Ευρωπαϊκή Ένωση με την επιτροπή λοιμωξιολόγων για τον COVID-19 που λειτουργεί στην χώρα μας κατά την διάρκεια της πανδημίας.
Η EFSA είναι κάτι σαν την επιτροπή λοιμωξιολόγων στις μέρες μας, είπε ο κ. Κουτσουμανής, που αναλύουν τα δεδομένα και εισηγούνται μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης της COVID19, αλλά την απόφαση λαμβάνει η Κυβέρνηση. Έτσι και η EFSA δεν λαμβάνει αποφάσεις, τα scientific opinions που συντάσσει για παράδειγμα δεν έχουν νομοθετική ισχύ. Πολλά από αυτά μάλιστα δεν εισάγονται ποτέ σε Κανονισμούς και Οδηγίες της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο συνδυάζει πολλές παραμέτρους μαζί με τις επιστημονικές εισηγήσεις της EFSA για να χαράξει πολιτική και να νομοθετήσει. Η τελική απόφαση για μία γνωμοδότηση εξαρτάται τελικά από πολλούς παράγοντες πχ η οικονομία ή η ψυχολογία μίας χώρας.
Αναφερόμενος στα scientific opinions date marking που συνέταξε πρόσφατα η επιτροπή BIOHAZ panel, είπε πως αν επισκεφτούμε ένα σούπερ μάρκετ και μελετήσουμε ομοειδή προϊόντα, πιθανότατα θα διαπιστώσουμε διαφορές στον χρόνο ζωής και στον τρόπο αναγραφής τους. Μάλιστα πολλές φορές συναντάμε διαφορές στο ΙΔΙΟ ακριβώς προϊόν μιας πολυεθνικής, το οποίο πχ στην Ισπανία έχει χρόνο ζωής επί του προϊόντος, δοσμένο ως Best before και στην Ελλάδα ως Use by, είπε ο κ. Κουτσουμανής προσθέτοντας πως το κεφάλαιο του χρόνου ζωής των τυποποιημένων τροφίμων, έχει ανοίξει στην Ευρωπαϊκή Ένωση το τελευταίο διάστημα και μάλιστα όχι τυχαία, αλλά στο πλαίσιο του Green Deal και της στρατηγικής μείωσης του Food Waste και αύξησης του Food Donation από επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΒΙΟΗΑΖ, μελέτες δείχνουν ότι ο όγκος των τροφίμων που πετιούνται είναι εξωπραγματικός για μικροβιολογικώς σταθερά προϊόντα που μπορούν να καταναλωθούν ακόμη άνετα και μάλιστα, χωρίς κάποια ποιοτική υποβάθμιση. Είναι ένα θέμα που αξίζει να αναδειχθεί και κατά την γνώμη μου πρέπει να γίνει κεντρικό θέμα συζήτησης σε όλα τα επίπεδα λέει ο καθηγητής του ΑΠΘ. Έτσι απαντώντας σε ερώτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την διατηρησιμότητα των τροφίμων έγινε πολύ δουλειά από την BIOHAZ και σαν αποτέλεσμα εκδόθηκαν οι 2 επιστημονικές γνωματεύσεις.
Σκοπός η ανάλυση επικινδυνότητας της περίπτωσης κι η δημιουργία χρήσιμων εργαλείων για τις επιχειρήσεις τροφίμων και τις ελεγκτικές αρχές. Στο πρώτο μέρος αποτυπώνονται παράμετροι και πρακτικές για τον υπολογισμό του χρόνου ζωής ενός συσκευασμένου τροφίμου και μια μεθοδολογία για την επιλογή του τρόπου αναγραφής της διατηρησιμότητας ενός προϊόντος (best before ή use by). Το δεύτερο μέρος ασχολείται με τις συνθήκες διατήρησης στο σπίτι και την αναγκαιότητα θέσπισης χρόνου ζωής μετά το άνοιγμα ενός συσκευασμένου τροφίμου.
To μικροπεριβάλλον ενός συσκευασμένου τροφίμου αλλάζει σημαντικά προς όφελος του μικροβιακού του φορτίου. Έτσι η προστασία της συσκευασίας κενού ή της τροποποιημένης ατμόσφαιρας (ΜΑΡ) χάνεται όταν ανοιχτεί η συσκευασία και δεδομένα αλλάζει η δυνατότητα ανάπτυξης των παθογόνων στο εν λόγω τρόφιμο, ενώ με το άνοιγμα μπορεί να επηρεαστεί η ενεργότητα νερού (aw) και το pH του τροφίμου, κλπ.
Γενικές πληροφορίες για τον ρόλο της EFSA
Ποια είναι η EFSA
Η EFSA είναι ένας ευρωπαϊκός οργανισμός που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και λειτουργεί ανεξάρτητα από τα ευρωπαϊκά νομοθετικά και εκτελεστικά όργανα (Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο) και τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ιδρύθηκε το 2002 μετά από μια σειρά κρίσεων στα τρόφιμα στα τέλη της δεκαετίας του 1990 για να αποτελέσει πηγή επιστημονικών συμβουλών και επικοινωνίας σχετικά με τους κινδύνους που σχετίζονται με την τροφική αλυσίδα. Ο οργανισμός ιδρύθηκε διά νόμου από την ΕΕ βάσει του γενικού νόμου για τα τρόφιμα – Κανονισμός 178/2002.
Πως λειτουργεί
Η European Food Safety Agency απαντά σε ερωτήματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωκοινοβουλίου και άλλων θεσμών της ΕΕ καθώς και των κρατών μελών. Ταυτόχρονα ερευνά πολλά θέματα τροφίμων με δική της πρωτοβουλία μέσω επιστημονικών εργασιών, ιδίως για να εξετάσει αναδυόμενα ζητήματα και νέους κινδύνους κάνει δηλαδή το γνωστό “self-tasking”.
Οι επιστημονικές συμβουλές της EFSA παρέχονται ως επί το πλείστον από τις επιστημονικές ομάδες (scientific panels) που είναι στελεχωμένες με εξωτερικούς επιστήμονες και την επιστημονική επιτροπή της (scientific committee), τα μέλη της οποίας διορίζονται μέσω ανοικτής διαδικασίας επιλογής.
Η θεματολογία είναι πάντα σχετική με την ασφάλεια των τροφίμων και έχει να κάνει με:
α) την κατανάλωση τροφίμων και την έκθεση των ατόμων στους κινδύνους που
συνδέονται με την κατανάλωση των τροφίμων,
β) την εμφάνιση και τη συχνότητα εμφάνισης των βιολογικών κινδύνων
γ) τις μολυσματικές προσμείξεις σε τρόφιμα και ζωοτροφές,
δ) τα κατάλοιπα φυτοπροστατευτικών.
Επιστήμη για την προστασία των καταναλωτών από το χωράφι στο πιάτο
Η τροφική αλυσίδα της Ευρώπης εξελίσσεται συνεχώς και μαζί της εξελίσσονται και οι αρμοδιότητες της EFSA προκείμενου να καλύψει το ολοένα και πιο περίπλοκο φάσμα του food safety: ασθένειες που προκαλούνται από τρόφιμα, μολυσματικές ουσίες, υγεία και καλή μεταχείριση των ζώων, φυτοπροστασία, παραγωγή και διανομή τροφίμων καθώς και καινοτομία στον τομέα των τροφίμων για να αναφέρουμε μερικές. H συμβουλές που παρέχει η EFSA στους διαχειριστές κινδύνων υποστηρίζει πολλούς από τους νόμους και κανονισμούς που ισχύουν για την προστασία των ευρωπαίων καταναλωτών από κινδύνους που σχετίζονται με τα τρόφιμα – από το χωράφι στο πιάτο.
Εξωτερικοί εμπειρογνώμονες
Η γνώση, η εμπειρία και η ικανότητα παραγωγής επιστημονικών γνωμών με χρήση εργαλείων risk assessment των εξωτερικών επιστημονικών εμπειρογνωμόνων της EFSA βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου της Ευρωπαϊκής αυτής αρχής. Τα επιστημονικά πάνελ της EFSA είναι υπεύθυνα για το μεγαλύτερο μέρος των αξιολογήσεών της. Κάθε ένα από τα 10 πάνελ είναι αφιερωμένο σε διαφορετική περιοχή της αλυσίδας τροφίμων και ζωοτροφών. Η Επιστημονική Επιτροπή έχει το καθήκον να υποστηρίζει το έργο των ομάδων σε οριζόντια επιστημονικά θέματα.
Τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής και των 10 ομάδων ανανεώνονται κάθε τρία χρόνια, μέσω μία λεπτομερούς διαδικασίας επιλογής που περιλαμβάνει εξωτερική αξιολόγηση.
Οι 10 επιστημονικές ομάδες (scientific panels) της EFSA έχουν η κάθε μία διακριτό αντικείμενο και τομέα.
Οι τομείς των επιτροπών της EFSAι:
- πρόσθετες ύλες και προϊόντα ή ουσίες που χρησιμοποιούνται στις ζωοτροφές (FEEDAP)
- υγεία και την ορθή μεταχείριση των ζώων (AHAW)
- βιολογικές πηγές κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων που συνδέονται με τη ΣΕΒ (σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια βοοειδών) και τη ΜΣΕ (μεταδοτική σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια) (BIOHAZ)
- μολυσματικές προσμείξεις στην τροφική αλυσίδα (CONTAM)
- διαιτητικά προϊόντα, διατροφή και αλλεργίες (NDA)
- πρόσθετες ύλες των τροφίμων και πηγές θρεπτικών ουσιών που προστίθενται στα τρόφιμα (ANS)
- υλικά που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα, ένζυμα, αρτύματα και βοηθητικά μέσα επεξεργασίας (CEF)
- γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (GMO)
- υγεία των φυτών (PLH)
- προϊόντα φυτοπροστασίας και τακατάλοιπά τους (PPR)
Βιολογικοί κίνδυνοι
Η ομάδα για τους βιολογικούς κινδύνους (BIOHAZ) ξεχωρίζει για την δράση της και παρέχει επιστημονικές συμβουλές σχετικά με τους βιολογικούς κινδύνους σε σχέση με την ασφάλεια των τροφίμων και τις τροφικές ασθένειες. Αυτό καλύπτει τις ασθένειες των ζώων που μεταδίδονται στον άνθρωπο: μεταδοτικές σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες, μικροβιολογία τροφίμων, υγιεινή τροφίμων και συναφή θέματα διαχείρισης αποβλήτων.
Τα μέλη του πάνελ BIOHAZ είναι επιστήμονες από όλη την Ευρώπη με εμπειρία σε τομείς όπως:
- Επιδημιολογία τροφικών ζωονόσων (Salmonella, Campylobacter κ.λπ.)
- Αντιμικροβιακή αντοχή
- Ιογενείς τροφικές διαταραχές
- Υγιεινή και μικροβιολογία των τροφίμων
- Μικροβιολογικά κριτήρια
- Ποσοτική αξιολόγηση μικροβιολογικού κινδύνου
Τα μέλη του ΒΙΟΗΑΖ Panel, 2018-2021
Πρόεδρος: Κουτσουμανής, Κωνσταντίνος Παναγιώτης
Αντιπρόεδρος : Allende, Ana; Herman, Lieve Maria
Μέλη: Alvarez-Ordóñez, Avelino; Bolton, Declan Joseph; Bover-Cid, Sara; Chemaly, Marianne; Davies, Robert; De Cesare, Alessandra; Hilbert, Friederike; Lindqvist, Roland; Nauta, Maarten; Peixe, Luisa; Ru, Giuseppe; Simmons, Marion; Skandamis, Panagiotis; Suffredini, Elisabetta.
*Νίκος Γδοντέλης, Βιολόγος, MSc Food Science, Γενικός διευθυντής AG ADVENT ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΕ.
Ακολουθήστε το Cibum 
