Η Α. Σταυρουλάκη των εργαστηρίων Tsakalidis Analysis & Testing, αναλύει τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά με τη χρήση BPA στα υλικά που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα, τα όρια μετανάστευσης και όλα όσα αφορούν στη νέα Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Της Αργυρώς Σταυρουλάκη*
H δισφαινόλη Α γνωστή και ως BPA, είναι μια βιομηχανική χημική ουσία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ορισμένων πλαστικών (πολυανθρακικών) και εποξειδικών ρητινών, από τη δεκαετία του 1960. Χρησιμοποιείται ευρέως σε πλαστικά καταναλωτικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των συσκευασιών τροφίμων. Τα πολυανθρακικά πλαστικά χρησιμοποιούνται για τη παρασκευή δοχείων αποθήκευσης τροφίμων και ποτών ως και μπουκάλια νερού, ενώ οι εποξειδικές ρητίνες χρησιμοποιούνται για την επικάλυψη του εσωτερικού μεταλλικών προϊόντων, όπως δοχεία τροφίμων, κονσέρβες κ.λπ.
Όση υπολειμματική (που δεν αντέδρασε) δισφαινόλη Α υπάρχει στο πλαστικό ή στην εποξειδική ρητίνη έχει τη δυνατότητα να μεταφερθεί στο τρόφιμο/ποτό με το οποίο θα έρθει σε επαφή, υπό κατάλληλες συνθήκες.
Η κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου στις δισφαινόλες είναι η διατροφή, μέσω συσκευασμένων τροφίμων και ποτών. Το ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό η δισφαινόλη Α επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία, αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης εδώ και χρόνια, καθιστώντας τη ΒPΑ πιθανότατα την πιο αμφιλεγόμενη ουσία της τελευταίας δεκαετίας.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) προσδιόρισε την BPA ως ουσία που προκαλεί πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHC) σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1907/2006 σχετικά με την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τον περιορισμό των χημικών ουσιών (REACH) λόγω πιθανών επιπτώσεων ενδοκρινικής διαταραχής (ED) για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον.
Η ταξινόμηση της δισφαινόλης Α (BPA), τo 2018, ως ουσία που προκαλεί πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHCs) , πυροδότησε ένα ντόμινο δράσεων και αντιδράσεων από όλους τους πυλώνες της αγοράς, με κυριότερες , τις τελευταίες αλλαγές στον Κανονισμό για τα Πλαστικά (Κανονισμός (ΕΕ) 0213/2018), που καθορίζουν μείωση του ορίου ειδικής μετανάστευσης για τη BPA, από 0,9mg/kg σε 0,05 mg/kg τροφίμου, καθώς και νέους περιορισμούς των BPA στα FCM, αλλά και τις πολύ πρόσφατες όπως
- η τελεσίδικη απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, που αποφάνθηκε (3/3/2023) κατά της τελευταίας προσφυγής της PlasticsEurope, συμφωνώντας με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ECHA) ότι έχει σωστά ταξινομήσει την BPA ως ουσία SVHCs (που προκαλεί πολύ μεγάλη ανησυχία)
- η πρόταση της Γερμανίας για τον περιορισμό των διφαινολών με ιδιότητες ενδοκρινικής διαταραχής. Ο περιορισμός αναφέρεται στην απαγόρευση όλων των χρήσεων πρόσθετων της BPA καθώς και των χρήσεων πολυμερών υπό ορισμένες προϋποθέσεις
- η δημοσιοποίηση(12/4/2023), της έρευνας που διεξήχθη τον Οκτώβριο του 2022 από την Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών (ΒΕUC), σχετικά με τη στάση των Ευρωπαίων καταναλωτών απέναντι στη συσκευασία τροφίμων. Στην εν λόγω έρευνα, αποτυπώθηκε ότι οι περισσότεροι καταναλωτές (70% των ερωτηθέντων) ανησυχούν για τις χημικές ουσίες των υλικών συσκευασίας, και 9 στους 10 να υποστηρίζουν αυστηρότερους κανόνες για την πρόληψη των επιπτώσεων στην υγεία μας από την παρουσία χημικών
- η δημοσίευση(19/4/2023) της τελικής επιστημονικής γνώμης της ΕFSA για τη δισφαινόλη Α (BPA, 80-05-7), διορθώνοντας το προηγούμενο σχέδιο Επιστημονικής Γνώμης του 2015, από (t-TDI) 4.000 ng/kg bw/d) σε TDI 0,04 ng/kg_bw/d. Σε αυτήν την τελευταία έκθεση αξιολόγησης κινδύνου, η EFSA καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «υπάρχει ανησυχία για την υγεία από την έκθεση σε BPA μέσω της διατροφής» επειδή «οι διατροφικές εκθέσεις σε όλες τις ηλικιακές ομάδες υπερέβαιναν την ανεκτή ημερήσια πρόσληψη(TDI) κατά δύο έως τρεις τάξεις μεγέθους» και τέλος
- η άμεση ανταπόκριση στην τελευταία επιστημονική γνώμη της ΕFSA, από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για την Εκτίμηση Κινδύνων (BfR) με την δημοσίευση της γνωμοδότησης αρ. 018/2023 (19/4/2023), δηλώνοντας ότι «δεν υποστηρίζει το νέο TDI (0,04 ng/kg_bw/day) που προέρχεται από την EFSA λόγω αρκετών επιστημονικών και μεθοδολογικών αποκλίσεων»
Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την παρέλευση του χρόνου διαβούλευσης (11/1/2023), έχει μπει στο επόμενο στάδιο, την αναθεώρηση των Κανονισμών για τα FCM. Δεν είναι σαφές πώς θα αντικατοπτρίζεται το νέο TDI της ΒPA στους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα αλλά επίσης, δεν αναμένεται να είναι έτοιμη η νέα κανονιστική πρόταση μέχρι τα τέλη του 2024 ή τις αρχές του 2025.
Αναμένοντας την νέα νομοθεσία – Tι ισχύει για το μεσοδιάστημα
Ευρωπαϊκή Νομοθεσία – Όλα τα υλικά και τα αντικείμενα που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα, από τις συσκευασίες των κατασκευαστών έως τα δοχεία αποθήκευσης οικιακής χρήσης, θα πρέπει να ελέγχονται για να διασφαλιστεί ότι είναι ασφαλή για επαφή με τρόφιμα και ότι συμμορφώνονται
(α) με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό Πλαίσιο (ΕΚ) Αρ. 1935/2004,
(β) θα πρέπει να κατασκευάζονται σύμφωνα με τις Ορθές Κατασκευαστικές Πρακτικές, Κανονισμός (ΕΚ) 2023/2006 της Επιτροπής,
(γ) την ειδική νομοθεσία της Ένωσης που αφορά στο κάθε υλικό (πχ Κανονισμός (ΕΕ)10/2011 για τα πλαστικά, Κανονισμός (ΕΕ) 0213/2018 για τη χρήση BPA σε βερνίκια και επιστρώσεις των FCM)
Εθνική νομοθεσία των κρατών μελών της ΕΕ– Εκτός από την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία για το BPA, υπάρχουν κράτη μέλη της ΕΕ με εθνικούς περιορισμούς όπως η Σουηδία, η Δανία και το Βέλγιο όπου η εθνική νομοθεσία περιορίζει τη χρήση της BPA σε υλικά συσκευασίας τροφίμων για παιδιά ηλικίας 0-3 ετών. Η Γαλλία από το 2015 έχει προχωρήσει ένα ακόμα βήμα και απαγόρευσε τη χρήση της BPA σε όλα τα υλικά συσκευασίας που έρχονται σε άμεση επαφή με τα τρόφιμα.
Για αυτά τα κράτη μέλη της ΕΕ που υπάρχει και εθνική νομοθεσία, τα υλικά συσκευασίας τροφίμων πρέπει να συμμορφώνονται τόσο με την Ευρωπαϊκή όσο και με την Εθνική νομοθεσία. Τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ ακολουθούν την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, χωρίς περαιτέρω περιορισμούς για την παρουσία της BPA στα FCM.
Όρια Μετανάστευσης
Τα όρια μετανάστευσης βασίζονται σε εκτιμήσεις κινδύνου της EFSA, με βάση τη διαθέσιμη βιβλιογραφία και περιλαμβάνονται στην Eυρωπαϊκή νομοθεσία. Έχουν επίσης τεθεί ειδικά όρια μετανάστευσης για το BPA, έτσι ώστε η έκθεση να παραμένει σε ασφαλή επίπεδα.
Για τα πλαστικά, τα όρια αναφέρονται στον Κανονισμό (ΕΕ) 10/2011 και για τις επικαλύψεις, στον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/213. Το ειδικό όριο μετανάστευσης για την δισφαινόλη Α, (BPA), είναι 0,05 mg ανά κιλό προϊόντος. Τα όρια μετανάστευσης για την δισφαινόλη Α, όπως όλα τα άλλα όρια μετανάστευσης, ισχύουν και για υλικά συσκευασίας που χρησιμοποιούν ανακυκλωμένα υλικά.
Οι δραστηριοποιούμενοι, λοιπόν στη Ευρωπαϊκή αγορά, επαγγελματίες, εν αναμονή της νέας Ευρωπαϊκής νομοθεσίας θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι επί του παρόντος, εάν πληρούνται τα καθορισμένα όρια ειδικής μετανάστευσης (SML) 0,05 mg/kg τροφής, τα υλικά συσκευασίας που περιέχουν BPA μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια. Βέβαια, εκτός από το καθορισμένο όριο, έχουν τεθεί πρόσθετα μέτρα για τη χρήση της BPA σε υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα για τα βρεφικά παρασκευάσματα. Απαγορεύεται η χρήση BPA για την κατασκευή πολυανθρακικών μπουκαλιών σίτισης για βρέφη(μπιμπερό) και μικρά παιδιά.
Μέτρα ελέγχου/τεκμηρίωση συμμόρφωσης
Οι παραγωγοί υλικών συσκευασίας που περιέχουν BPA πρέπει να αποδείξουν τη συμμόρφωση των προίόντων τους με τα όρια μετανάστευσης, μέσω κατάλληλης τεκμηρίωσης (δικαιολογητικά). Αυτό μπορεί να αποδειχθεί, κυρίως με μια δοκιμή μετανάστευσης από διαπιστευμένο για την συγκεκριμένη ανάλυση εργαστήριο. Τα αποτελέσματα που θα πάρει από το συνεργαζόμενο εργαστήριο, πρέπει να αναφέρονται στη λεγόμενη Δήλωση Συμμόρφωσης (DoC).
Η Δήλωση Συμμόρφωσης είναι η γραπτή δήλωση που δείχνει ότι τα υλικά που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα συμμορφώνονται με τις εκάστοτε νομικές απαιτήσεις. Έτσι η DoC, περιέχει πληροφορίες σχετικά με τη νομοθεσία με την οποία συμμορφώνεται το υλικό, τις ουσίες με ειδικές απαιτήσεις μετανάστευσης, τον τύπο τροφίμου που προορίζεται να έρθει σε επαφή με το υλικό, και τις συνθήκες χρήσης.
Οι αγοραστές υλικών συσκευασίας, πρέπει να αξιολογούν εάν τα υλικά συμμορφώνονται με τα ισχύοντα όρια μετανάστευσης. Για αυτό, η Δήλωση Συμμόρφωσης του υλικού συσκευασίας που πρόκειται να αγοράσει, πρέπει να ζητηθεί από τον προμηθευτή και να ελεγχθεί για την παρουσία BPA. Εάν η BPA περιλαμβάνεται ως παρούσα ουσία, πρέπει να δηλώνεται ότι πληρούνται τα ειδικά όρια μετανάστευσης. Εάν αυτό δεν είναι ξεκάθαρο, πρέπει να ζητηθούν από τον προμηθευτή επιπρόσθετες πληροφορίες.
Αντικατάσταση της Δισφαινόλης Α
Εάν οι ενδιαφερόμενοι θέλουν υλικά συσκευασίας χωρίς BPA, μπορούν να συζητήσουν εναλλακτικές λύσεις με τον προμηθευτή τους.
Οι ουσίες που κυρίως έχουν υποκαταστήσει τη διασφαινόλη Α στα πλαστικά υλικά είναι άλλες δισφαινόλες (B, F, S…). Όπως εξηγούν τα άρθρα των Science και National Geographic, η πιο πρόσφατη έρευνα υποδηλώνει ότι πολλά κοινά υποκατάστατα BPA έχουν χημικές δομές παρόμοιες με τη BPA, πράγμα που αφενός τα προικίζει με παρόμοια αποτελεσματικότητα (όσον αφορά στα χαρακτηριστικά που προσδίδουν στα πλαστικά) και αφετέρου έχουν το ίδιο προφίλ κινδύνου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι στιγμής, απέφυγε την πλήρη απαγόρευση των δισφαινολών, καθώς ανέφερε ότι δεν υπήρχαν επαρκείς πληροφορίες για εναλλακτικές ουσίες και απαιτείται μεγαλύτερη αξιολόγηση για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους προτού αντικατασταθεί η BPA.
Τελικά βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, μήπως η πρόκληση για τη βιομηχανία, εντοπίζεται στα «υλικά συσκευασίας χωρίς δισφαινόλες», αφού εν το μεταξύ, η αποφυγή των πλαστικών δοχείων τροφίμων και ποτών φαίνεται να είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος για να περιοριστεί η έκθεση των καταναλωτών σε αυτές.
*Αργυρώ Σταυρουλάκη Τεχν. Τροφίμων, Marketing Manager Εργαστήρια Tsakalidis Analysis & Testing
Ακολουθήστε το Cibum 
