Δασικές Πυρκαγιές και Ασφάλεια Τροφίμων: Ο αόρατος κίνδυνος για την υγεία

Συμβουλές προς παραγωγούς των πληγεισών περιοχών και υπεύθυνους ασφάλειας τροφίμων. Τι έκαναν στην Καλιφόρνια μετά τις πυρκαγιές του 2017.

Του Νίκου Γδοντέλη*

Οι πυρκαγιές συγκλονίζουν την χώρα μας και αυτό το καλοκαίρι. Σε μερικές εβδομάδες θα έρθει η λήθη απ’ όσους δεν κατοικούν κοντά στις πληγείσες περιοχές που (λανθασμένα), πιστεύουν ότι στην ουσία δεν τους επηρέασαν. Εκτός από τον αυξημένο κίνδυνο κατολισθήσεων, διάβρωσης του εδάφους και πλημμυρών, το cibum.gr ασχολήθηκε από το καλοκαίρι του 2021 με το τεράστιο ζήτημα των επιπτώσεων της πύρινης λαίλαπας στην ασφάλεια των τροφίμων.

Καύσιμη ύλη σε τόσο εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές δεν είναι μόνο τα δέντρα, η βλάστηση και τα ζώα του δάσους, η χλωρίδα και η πανίδα δηλαδή, αλλά είναι και ανθρώπινα δημιουργήματα που υπάρχουν στην περιοχή (σπίτια, επιχειρήσεις, στάνες, αποθήκες, οχήματα, σκουπίδια σε μη ελεγχόμενες χωματερές, καλώδια, μετασχηματιστές, σωληνώσεις, κλπ). Η καύση των παραπάνω υλικών σε μια πυρκαγιά παράγει και μεταφέρει με τον καπνό, σε μεγάλη απόσταση, τοξικές ουσίες και χημικούς επιμολυντές.

Πέρα από την εισπνοή, πολλοί επιμολυντές ενδέχεται να εισχωρήσουν στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα μέσω της κατανάλωσης νερού, λαχανικών και φρούτων, αλλά και ζωικών προϊόντων (γάλα, μέλι, αυγά, πουλερικά) που παράγονται στις πληγείσες από τις πυρκαγιές περιοχές, αλλά και τις γειτονικές τους.

Απομονώσαμε τέσσερις χημικές ομάδες που αποτελούν τους βασικούς περιβαλλοντικούς ρύπους που ‘’παράγονται’’ από μία δασική πυρκαγιά και μπορούν να εισέλθουν στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα:

πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (PAH)
βαρέα μέταλλα
πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB)
διοξίνες και τα φουράνια

Οι ερωτήσεις που γεννιούνται στο μυαλό μας είναι: Πόσο επικίνδυνα για την υγεία του καταναλωτή θα είναι το ελαιόλαδο της Λακωνίας, οι ελιές, τα αυγά και τα σύκα από τα Μέγαρα, το γιαούρτι από τα Δερβενοχώρια και τα γαλακτοκομικά από την Κερατέα, το μέλι της Ρόδου, το νερό του Λουτρακίου, το κρασί, τα λαχανικά και τα γαλακτοκομικά από τα Μεσόγεια Αττικής, κλπ που θα παραχθούν μετά τις πυρκαγιές του Ιουλίου 2023; Μπορεί να τρώει άφοβα από το μποστάνι της μια οικογένεια στην Μάνδρα ή τον Κουβαρά; Τα νερά στα πηγάδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν άφοβα;

Ας ξεκινήσουμε με το δεδομένο πως υπάρχει λόγος για ανησυχία. Τόσο για την υγεία των κατοίκων των πληγεισών περιοχών, όσο και των καταναλωτών των προϊόντων, που θα παραχθούν σε αυτές τις περιοχές όπου και να μένουν. Με το να κρυβόμαστε ως πολιτεία, τοπικοί φορείς και επιστήμονες πίσω από το δάχτυλό μας, δεν προσφέρουμε υπηρεσίες στον τόπο και τον άνθρωπο. Οι φωνές που λένε να μην ανοίξουμε το θέμα για να μην βλάψουμε παραπάνω τους πληγέντες, την τοπική οικονομία και την ελληνική παραγωγή πρέπει να σωπάσουν.

Θα ήθελα να δω τις επόμενες ημέρες να εκπονείται πρόγραμμα ελέγχων (εδάφους, νερού και αγροτικών προϊόντων) και να δημοσιοποιηθούν τα αποτελέσματα. Θα ήθελα οι επιχειρήσεις τροφίμων, των ευρύτερων περιοχών που επλήγησαν από τις πυρκαγιές, να λάβουν υπόψη τους κινδύνους από τις πυρκαγιές στις μελέτες HACCP τους και να προχωρήσουν σε αξιολόγηση της κατάστασης, σε ποσοτικοποίηση της εκτίμησης των χημικών κινδύνων, σε αναλύσεις και σε επαλήθευση των ελέγχων τους. Δεν θα ήθελα να κρύψουμε το θέμα κάτω από το χαλί. Δεν θα ήθελα να δω κοντέινερ με προϊόντα να επιστρέφουν από το εξωτερικό λόγω βαρέων μετάλλων.

Δίνοντας τροφή για σκέψη θα σας παρουσιάσω σε συντομία την μελέτη που έγινε από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές στα βόρεια της συγκεκριμένης πολιτείας των ΗΠΑ το 2017, στην κομητεία Sonoma (University of California, Agriculture and Natural Resourses, Cumulative Risk Assessment of local produce exposed to urban wildfire smoke Produce Safety after Urban Wildfire – Citizen Science Initiative).

Στην εν λόγω μελέτη ελέγχθηκαν πλυμένα και άπλυτα δείγματα φύλλων λάχανου, που συλλέχθηκαν από εθελοντές σε 3 περιοχές της κομητείας κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, καθώς και δείγματα εδάφους που συλλέχθηκαν από εθελοντές μετά από καθορισμένες χρονικές περιόδους μέχρι και τον Ιούνιο 2018.

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων υποστηρίζουν την υπόθεση ότι θα πρέπει να υπάρχει πολύ μικρή ανησυχία για τις επιπτώσεις στην υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων που εκτέθηκαν στον καπνό πυρκαγιών του 2017 στην Καλιφόρνια.

Τα αποτελέσματα αναλύσεων του εδάφους, ωστόσο, έδειξαν ότι απαιτείται περισσότερη ανάλυση, ιδιαίτερα για τις διοξίνες στα εδάφη της περιοχής Santa Rosa, μια από τις τρεις ελεγχόμενες περιοχές.

Πιο αναλυτικά τα συμπεράσματα της έρευνας:

Δείγματα Φυτικής Αγροτικής Παραγωγής.

Συμπέρασμα: χαμηλή ανησυχία (low concern)

o Τα δείγματα παραγωγής δεν είχαν ανιχνεύσιμους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (PAH) ή πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB).

o Τα δείγματα παραγωγής δεν είχαν ανιχνεύσιμες διοξίνες και φουράνια σε 12 από τα 13 δείγματα. Το δείγμα με ανιχνεύσιμα επίπεδα ήταν ακόμη σε συγκέντρωση κάτω από το κατώφλι “No Imificant Risk Level” της Καλιφόρνιας για τον προσδιορισμό της χημικής ασφάλειας τροφίμων.

o Τα δείγματα παραγωγής δεν είχαν ανιχνεύσιμα βαρέα μέταλλα σε 12 από 13 δείγματα. Ένα δείγμα άπλυτων προϊόντων περιείχε νικέλιο σε επίπεδα που υπερβαίνουν τα όρια NSRL. Κανένα δείγμα δεν είχε ανιχνεύσιμα επίπεδα μολύβδου, αρσενικού, υδραργύρου ή χρωμίου.

Δείγματα Εδάφους.

Συμπέρασμα: συνολικά χαμηλή ανησυχία αλλά επιπλέον εδαφολογικός έλεγχος στην περιοχή Santa Rosa (low concern overall, but more soil dioxin testing needed in Santa Rosa)

o Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων μετά την πυρκαγιά στο εδάφος ήταν κάτω από τις τιμές στόχο της κομητείας Sonoma.

o Τα δείγματα εδάφους δεν είχαν ανιχνεύσιμα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB).

o Τα δείγματα της περιοχής Santa Rosa είχαν τα υψηλότερα επίπεδα διοξινών και φουρανίων, σε επίπεδα που υπερβαίνουν τα κρίσιμα όρια που καθορίζουν οι EPA και OEHHA. Δεν είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε εάν αυτοί οι ρύποι υπήρχαν πριν από τη φωτιά ή είναι αποτέλεσμα της πυρκαγιάς.

Η έκθεση του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια καταλήγει στις ακόλουθες συμβουλές προς τους παραγωγούς.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΠΙΚΟΥΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ

Προστατέψτε τους πνεύμονές σας κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς, το νούμερο ένα πράγμα που μπορείτε να κάνετε για να προστατέψετε την υγεία σας είναι να αποφύγετε την εισπνοή του καπνού. Προστατέψτε τους πνεύμονές σας μένοντας στο σπίτι όποτε είναι δυνατόν και φορώντας μάσκα όταν βρίσκεστε σε εξωτερικούς χώρους. Μια μάσκα τύπου N95 είναι η ελάχιστη συνιστώμενη προστασία, ενώ ένας αναπνευστήρας P100 θα παρέχει πρόσθετη προστασία από χημικές ουσίες και μικροσωματίδια.

Πλύνετε καλά τα προϊόντα κάτω από τρεχούμενο νερό πριν τα αποθηκεύσετε, τα μαγειρέψετε και τα φάτε. Αφαιρέστε τα παλαιότερα, εξωτερικά φύλλα μαρουλιού (ή άλλα φυλλώδη χόρτα) πριν φάτε. Ξεφλουδίστε τα λαχανικά με ρίζα πριν τα καταναλώσετε. Πλύνετε τα χέρια και τα ρούχα σας.

Πλύνετε τα χέρια σας με σαπούνι και νερό μετά από εργασία σε ένα αγρόκτημα ή κήπο που μπορεί να έχουν περιβαλλοντική μόλυνση από πυρκαγιά. Μειώστε τη μεταφορά ρύπων στο σπίτι σας αφαιρώντας τις μπότες και αλλάζοντας ρούχα αμέσως όταν επιστρέφετε στο σπίτι. Πλύνετε αμέσως τα ρούχα κηπουρικής.

Μετά από μια πυρκαγιά στην περιοχή, μπορείτε να ελέγξετε για μόλυνση του εδάφους συλλέγοντας δείγματα εδάφους από τον κήπο σας και τα χωράφια σας και στέλνοντάς τα στο εργαστήριο. Ζητήστε ένα πάνελ βαρέων μετάλλων που περιλαμβάνει μόλυβδο, αρσενικό, χρώμιο και υδράργυρο. Οι δοκιμές βαρέων μετάλλων κοστίζουν συνήθως κάτω από 80 ευρώ ανά δείγμα και θα μπορούσαν να θεωρηθούν βαρόμετρο για άλλα είδη μόλυνσης. Εάν τα βαρέα μέταλλα δεν ανιχνευθούν, είναι πιθανό ότι άλλοι μολυσματικοί παράγοντες είναι επίσης σε χαμηλά επίπεδα ή μη ανιχνεύσιμοι. Η έρευνα για το ιστορικό του τόπου είναι σημαντική, καθώς μολυσματικοί παράγοντες που εντοπίστηκαν στις δοκιμές εδάφους μετά τη φωτιά μπορεί να υπήρχαν πριν από την πυρκαγιά. Ανατρέξτε στους οδηγούς του ANR σχετικά με τη μόλυνση του εδάφους για περισσότερες πληροφορίες.

Τροποποιήστε το έδαφός σας με το να προσθέστε λίπασμα και «καθαρό» χώμα, όπου είναι δυνατόν για να αραιώσετε μολυσματικούς παράγοντες. Ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι η προσθήκη κομπόστ αυξάνει τους μικροοργανισμούς του εδάφους και τους μύκητες που διασπούν οργανικές χημικές ουσίες (όπως οι διοξίνες), ενώ το λίπασμα με υψηλή περιεκτικότητα σε φώσφορο μπορεί να βοηθήσει στη δέσμευση του μολύβδου στο έδαφος.

Φοράτε μάσκα προσώπου όταν σκάβετε και έρχεστε σε επαφή με χώματα και μειώστε τη σκόνη κάνοντας εργασίες στον κήπο / χωράφι όταν είναι βρεγμένο.

Ακολουθούν στοιχεία για τους τέσσερις βασικούς επιμολυντές που αναγνωρίζονται σχετικά με τα τρόφιμα μιας περιοχής μετά από πυρκαγιές.

ΠΟΛΥΚΥΚΛΙΚΟΙ ΑΡΩΜΑΤΙΚΟΙ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ.

Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες ΠΑΥ (Polycyclic aromatic hydrocarbons, PAH) είναι ουσίες που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της ατελούς καύσης οργανικών υλών. Οι ΠΑΥ είναι μία ομάδα οργανικών ενώσεων, οι οποίες περιέχουν δύο ή περισσότερους αρωματικούς δακτυλίους, αποτελούμένους από C και Η. Από τους εκατοντάδες ΠΑΥ ο πιο μελετημένος είναι το βενζο(α)πυρένιο, το οποίο συχνά χρησιμοποιείται ως δείκτης των ΠΑΥ στον εισπνεόμενο αέρα και στα τρόφιμα. Οι ΠΑΥ ανιχνεύονται σε διάφορα τρόφιμα, κυρίως λαχανικά, ως αποτέλεσμα της απόθεσης αιωρούμενων στην ατμόσφαιρα σωματιδίων που περιέχουν ΠΑΥ (ατμοσφαιρική ρύπανση, πυρκαγιές, κλπ) ή της καλλιέργειάς τους σε μολυσμένα εδάφη, και σε ψάρια, μύδια και αστακούς από μολυσμένα ύδατα (π.χ. από διαρροές πετρελαίου). Έχουν βρεθεί επίσης σε φυτικά έλαια και μαργαρίνη. Το κρέας, το γάλα, τα πουλερικά, και τα αυγά, υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν πρέπει να περιέχουν υψηλά επίπεδα ΠΑΥ εξαιτίας του γρήγορου μεταβολισμού των ΠΑΥ στα είδη από τα οποία προέρχονται. Οι ΠΑΥ συσσωρεύονται στους λιπώδεις ιστούς φυτών και ζώων. Δεν έχουν την τάση να συσσωρεύονται στους ιστούς των φυτών με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό και η μεταφορά τους από το έδαφος στις ρίζες των φυτών είναι περιορισμένη. Ο ρυθμός μεταφοράς ποικίλει και επηρεάζεται επίσης από τα χαρακτηριστικά του εδάφους, το φυτό και την παρουσία άλλων ρυπαντών. Οι ΠΑΥ προσροφώνται ισχυρά στο οργανικό μέρος του εδάφους και δεν εισχωρούν σε βάθος στα περισσότερα εδάφη, περιορίζοντας σε σημαντικό βαθμό τη στράγγισή τους στα υπόγεια ύδατα. Οι ΠΑΥ μπαίνουν επίσης στη ανθρώπινη διατροφή μέσω της επεξεργασία ψήσιμο, ξήρανση και κάπνισμα. Είναι πιθανό οι ΠΑΥ να έχουν οξεία τοξικότητα για τον άνθρωπο. Μελέτες για τους ΠΑΥ και κυρίως βενζο(α)πυρένιο, έδειξαν διάφορες τοξικολογικές δράσεις, όπως αιματολογικές δράσεις, επίδραση στην αναπαραγωγή και την ανάπτυξη, αλλά οι περισσότερες μελέτες για την υγεία του ανθρώπου έχουν επικεντρωθεί σε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, λόγω της καρκινογόνου και γονιδιοτοξικής τους δράσης.

ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ.

Τα βαρέα μέταλλα μπορούν να υπάρχουν φυσικά στο περιβάλλον με γεωλογική προέλευση (πχ έδαφος), αλλά μπορούν επίσης να εκπέμπονται σε τοξικά επίπεδα από τον ανθρώπινο παράγοντα (πχ βιομηχανική δραστηριότητα και ατμοσφαιρική ρύπανση). Ως βαρέα μέταλλα αναφέρονται συνήθως εκείνα που έχουν πυκνότητα μεγαλύτερη από 5,0 g/cm³, είναι δηλαδή σχετικά πυκνά όπως το κάδμιο, ο κασσίτερος, το κοβάλτιο, ο μόλυβδος, ο χαλκός, ο χρυσός, ο ψευδάργυρος, κ.ά. αποτέλεσμα. Ενίοτε η έννοια επεκτείνεται και σε μεταλλοειδή όπως το αρσενικό και το αντιμόνιο. Ορισμένα βαρέα μέταλλα έχουν εξειδικευμένες χρήσεις ή είναι ιδιαίτερα τοξικά και άλλα είναι απαραίτητα ως ιχνοστοιχεία για τον ανθρώπινο οργανισμό. Ωστόσο, τα βαρέα μέταλλα θεωρούνται εξίσου ουσιώδη για την ανθρώπινη υγεία σε μικρές ποσότητες. Θεμελιώδη σε ιχνοστοιχεία θεωρούνται το βανάδιο, το μαγγάνιο, ο σίδηρος, το κοβάλτιο, ο χαλκός, ο ψευδάργυρος, το σελήνιο, το στρόντιο και το μολυβδαίνιο. Κατά τη διάρκεια μιας εκτεταμένης πυρκαγιάς, τα βαρέα μέταλλα είναι παρόντες που εισέρχονται στον καπνό όταν καίγονται κτίρια, αποθήκες, αυτοκίνητα, εγκαταστάσεις υποδομής και λοιπές δομές. Τα βαρέα μέταλλα χαρακτηρίζονται ως επίμονοι ρύποι για το περιβάλλον. Ο μόλυβδος, το κάδμιο, το αρσενικό και ο υδράργυρος είναι τοξικά για πολλά ανθρώπινα όργανα, καρκινογόνα και προκαλούν αναπτυξιακά προβλήματα σε έμβρυα και παιδιά.

ΠΟΛΥΧΛΩΡΙΩΜΕΝΑ ΔΙΦΑΙΝΥΛΙΑ.

Τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (Polychlorinated biphenyls, PCBs)³είναι ομάδα από 209 συνθετικά παρασκευασμένων χλωριωμένων αρωματικών υδρογοναάκων. Τα PCBs επιμένουν στο περιβάλλον και βιοσυσσωρεύονται. Τα PCBs είχαν χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο αριθμό εφαρμογών, μέχρι την απαγόρευσή τους στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, και για το λόγο αυτό ανιχνεύονται σε πολλά βιολογικά και περιβαλλοντικά δείγματα ακόμη και σήμερα. Μερικές από τις εφαρμογές αυτές ήταν η χρήση τους σαν διηλεκτρικά υγρά σε πυκνωτές και μετασχηματιστές, σαν πρόσθετα χρωμάτων, μελανιών και πλαστικών. Τα PCBs μπορούν να απελευθερωθούν στο περιβάλλον με εκτεταμένη δασική πυρκαγιά και να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις στον αέρα. Συνδέονται με ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της????. Τα PCBs μπορεί να έχουν βραχείες ή χρόνιες επιδράσεις στον άνθρωπο. Έτσι, έκθεση σε ατμούς από πολυχλωριωμένα διφαινύλια προκαλεί άμεσα ερεθισμούς στα μάτια, τη μύτη, και το λαιμό, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις των ατμών αυτών επιδρούν και στο ήπαρ. Μακροπρόθεσμα, αναφέρεται ότι προκαλούν καρκίνο, ενώ έχει μελετηθεί ότι προκαλούν διαταραχές των ορμονών, καρκίνου του ήπατος, μείωση του IQ και δυσλειτουργία διαφόρων οργάνων του σώματος.

ΔΙΟΞΙΝΕΣ.

Οι διοξίνες είναι μια οικογένεια χημικών ουσιών εξαιρετικά ύποπτη για καρκινογενέσεις, ιδιαίτερα τοξική για τον άνθρωπο και ανθεκτική στην βιολογική αποικοδόμηση. Η ημιπερίοδος ζωής της, δηλαδή η μείωση στο 50% της αρχικής ποσότητας, διαρκεί 3 έως 30 χρόνια. Ως διοξίνη (στον ενικό) αναφέρεται η 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-p-διοξίνη (2,3,7,8-TCDD), η οποία είναι και η πλέον επικίνδυνη ένωση της οικογένειας. Λόγω της ομοιότητας στη δομή και τις ιδιότητες, οι διοξίνες μελετούνται και αναφέρονται συνήθως μαζί με τα φουράνια. Η κύρια αιτία έκλυσης διοξινών από τα καιόμενα απορρίμματα, τις δασικές και αστικές πυρκαγιές είναι η παρουσία χλωρίου στα καιόμενα υλικά. Μια σημαντική, αν όχι η σημαντικότερη, πηγή χλωρίου είναι τα πλαστικά PVC (πολυβινυλοχλωριδίου). Χιλιάδες τόνοι αυτού του τύπου πλαστικών καταλήγουν κάθε χρόνο στις χωματερές με την μορφή φιαλών νερού, σωλήνων, καλωδίων, μουσαμάδων κτλ. Οι διοξίνες και τα φουράνια είναι επίμονοι οργανικοί ρύποι. Δημιουργούνται μέσω της καύσης πλαστικών προϊόντων και μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις μέσω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Συνδέονται με τους λιπώδης ιστούς και τα λίπη των ζωντανών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένου του μητρικού γάλακτος, και συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα. Οι τοξικές επιδράσεις περιλαμβάνουν καρκίνο, ανοσοτοξικότητα, αναπτυξιακές και ορμονικές επιδράσεις. Τα παιδιά και τα βρέφη που θηλάζουν κινδυνεύουν περισσότερο για μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία. Βιοχημικές έρευνες έχουν δείξει πως οι διοξίνες δρουν ως ισχυρές «περιβαλλοντικές ορμόνες». Όπως και οι φυσικές ορμόνες, οι διοξίνες μπορούν να διαπεράσουν τη μεμβράνη των κυττάρων και να αλλάξουν τη δράση των γονιδίων που ρυθμίζουν τη διαδικασία της ανάπτυξης. Ακόμη και απειροελάχιστες συγκεντρώσεις διοξινών μπορούν να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό και νευρικό σύστημα των οργανισμών.

Ας μην αναβάλουμε λοιπόν, για μια ακόμη φορά, τις απαραίτητες μελέτες, ενέργειες και διαδικασίες, γιατί φοβόμαστε να διαχειριστούμε ως κοινωνία τα αποτέλεσμά τους. Ας κάνουμε ένα βήμα μπροστά και να καθιερώσουμε διαδικασίες για την ασφάλεια της παραγωγής που θα ενεργοποιούνται σε κάθε φυσική καταστροφή αυτού του είδους.

Διαβάστε όλη την όλη την μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια πατώντας ΕΔΩ.

Πηγές:

1 US Environmental Protection Agency, “Toxicological Review of Benzo[a]pyrene: Executive Summary”. EPA (2017). Accessed June 6, 2018.

2 World Health Organization. “Health risks of heavy metals from long-range transboundary air pollution.” Geneve: WHO (2007). Accessed June 6, 2018.

3 Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), “Health Statement for PCBs”. Accessed January 2019 < https://www. atsdr.cdc.gov/phs/phs.asp?id=139&tid=26>

4 World Health Organization. “Exposure to dioxins and dioxin-like substances: a major public health concern.” Geneve: WHO (2010). Accessed June 6, 2018.

* Ο Νίκος Γδοντέλης είναι Βιολόγος MSc Food Science, Γενικός Διευθυντής της AG ADVENT AE και Επιστημονικός Υπεύθυνος του site για την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων, cibum.gr