Της Ελένης Τσαγκά
Ο γνωστός Έλληνας γυναικολόγος εξειδικευμένος στην εξωσωματική γονιμοποίηση Επιστημονικός Διευθυντής της Κλινικής ΓΕΝΕΣΙΣ ΑΘΗΝΩΝ και Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής, έδωσε στο Cibum απαντήσεις σχετικά με την σύνδεση διατροφής και υπογονιμότητας.
Συναντήσαμε τον Κώστα Πάντο στην κλινική του στο Χαλάνδρι, το σαλόνι της οποίας ήταν, όπως κάθε μέρα, ασφυκτικά γεμάτο και όχι μόνο από Ελληνίδες. Υπογόνιμα ζευγάρια από Αμερική, Ευρώπη, Αυστραλία και Ασία, από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, φτάνουν στην κλινική Genesis, με μόνη αποσκευή την «ελπίδα» να φέρουν στο κόσμο το παιδί τους. Η εμπειρία και οι επιτυχίες του στην εξωσωματική γονιμοποίηση, έχουν κάνει το γύρο του κόσμου, με το CNN και πολλά ξένα περιοδικά να δημοσιεύουν τα επιτεύγματά του. Όπως αυτό της γιαγιάς από τη Λάρισα που γέννησε το εγγόνι της σε ηλικία 64 ετών, της γυναίκας με τις δύο μήτρες που γέννησε δίδυμα (ένα έμβρυο σε κάθε μήτρα) και της οικογένειας στη Πρέβεζα που λόγω κληρονομικότητας γεννούσαν τυφλά παιδιά …
Γιος Ελλήνων μεταναστών της Αυστραλίας
Ο Κώστας Πάντος είναι παιδί μεταναστών στην Αυστραλία, που μεγάλωσε στην φτώχεια. Ο πατέρας του, εργάτης στη Μελβούρνη δούλευε νυχθημερόν για να τα φέρουν βόλτα… αλλά ο σημερινός «μάγος» της εξωσωματικής αν και μεγάλωσε χωρίς ανέσεις, ονειρευόταν να φτάσει τα αστέρια, να κατακτήσει το άγνωστο και το απέραντο. Και ο μόνος τρόπος για να το καταφέρει αυτό ήταν να γίνει αστρονόμος! Αυτή ήταν η πρώτη επαγγελματική του επιλογή, το μεγάλο του όνειρο, το οποίο άλλαξε άρδην μετά από επίσκεψη στον γιατρό λόγω ίωσης. Έγινε δεκτός και στα 19 πανεπιστήμια ιατρικής (ήταν πρώτος στη βαθμολογία των εξετάσεων σε όλα) της Αυστραλίας.
Γιατί όχι καρδιοχειρουργός ή πλαστικός χειρουργός; Τον ρωτάω
Παρά τις επιτυχίες του ο Κ. Πάντος παραμένει ταπεινός, σεμνός, αυθόρμητος και πάντα χαμογελαστός και οι απαντήσεις του είναι χείμαρρος….
«γιατί αγαπώ την οικογένεια, αγαπώ τα παιδιά αγαπώ της ζωή. Κάθε μέρα σε κάθε τοκετό, ζω ακραία συναισθήματα χαράς και συγκίνησης. Σκεφτείτε πόσους μικρούς ανθρώπους έχω δει την πρώτη στιγμή της ζωής τους, έχω ακούσει την πρώτη τους φωνούλα. Η στιγμή της γέννησης δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη. Είναι μία μαγεία, που δεν μπορείς να την περιγράψεις. Μόνο να την ζήσεις…»
Η ενασχόληση με τον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής πως προέκυψε;
«Όταν τελείωνα την ιατρική στην Αυστραλία, ήταν η εποχή μία καλή μου φίλη προσπαθούσε να κάνει παιδί. Έζησα από κοντά από πρώτο χέρι που λένε, την αγωνία και τον πόνο της. Κάθε μήνα που περνούσε και δεν έμενε έγκυος κλαίγαμε και οι τρείς: εκείνη, ο άντρας της και εγώ. Ήταν η στιγμή-καμπή, που άρχισα να ψάχνω όχι για μένα και για την καριέρα μου, αλλά για εκείνη. Ήταν μόλις λίγα χρόνια αφότου γεννήθηκε, στην Αγγλία το πρώτο παιδί μετά από εξωσωματική, τότε τα λέγαμε «τα παιδιά του σωλήνα». Ρώτησα, έψαξα, έμαθα πολλά και μαζί περάσαμε όλη τη διαδικασία. Τότε γνώρισα και ερωτεύτηκα τις ανεξερεύνητες δυνατότητες της εξωσωματικής. Τελικά η φίλη μου τα κατάφερε και τώρα έχει τρία μεγάλα παιδιά και δυο εγγόνια!»
Πατέρας 8 παιδιών ο ίδιος, παντρεμένος και πάντα ερωτευμένος όπως δηλώνει με την σύζυγό του και δικηγόρο Ευαγγελία Σφακιανούδη. Το μεγαλύτερο παιδί του είναι 32 και το μικρότερο 8!
Γιατί κάνατε τόσα πολλά παιδιά; Η απάντησή του ήταν τόσο απλή όσο και μεγαλειώδης:
«Γιατί τα αγαπώ. Γιατί αγαπώ τη ζωή»
Δουλεύει 12 με 15 ώρες την ημέρα, ακούραστος, αεικίνητος, αλλά και ευσυγκίνητος ο Κώστας Πάντος, κλονίζεται μόνο από τον πόνο, τον καημό και την ατέρμονη προσπάθεια των ζευγαριών που έρχονται από την άλλη άκρη του κόσμου για να κάνουν παιδί. Οι τοίχοι της κλινικής είναι γεμάτοι με φωτογραφίες παιδιών αλλά και με εικόνες. « Η πίστη στο θεό είναι ένας δυνατός σύμμαχος για όλες τις γυναίκες ανεξαρτήτου θρησκείας. Μάλιστα πολλές αφήνουν εδώ, στην κλινική, προσευχητάρια, κομποσκοίνια, εικόνες και ότι άλλο φυλαχτό έχουν μαζί τους, για να τα βρουν και να βοηθηθούν και οι επόμενες…»
Το μυστικό της επιτυχίας των μεθόδων του Κώστα Πάντου δεν είναι τελικά μυστικό όπως λέει. Παρά τον φόρτο εργασιών – καθημερινά η κλινική δέχεται εκατοντάδες γυναίκες- η θεραπεία για κάθε ζευγάρι είναι εξατομικευμένη ανάλογα με τις ανάγκες του. «δεν βάζουμε όλα τα φρούτα στο ίδιο καλάθι» λέει ο Κώστας Πάντος και προσθέτει « η επιστημονική μέθοδος αποφασίζεται σε σχέση με το ξεχωριστό πρόβλημα της κάθε γυναίκας. Επιπλέον δεν βάζουμε το κάθε υπογόνιμο ζευγάρι σε διαδικασία εξωσωματικής, παρά μόνο όταν το χρειάζεται. Πρώτα προσπαθούμε ότι γίνει να γίνει με φυσική σύλληψη. Η οποία για να επιτευχθεί υπάρχουν κάποιες απαραίτητες προϋποθέσεις μεταξύ των οποίων και η σωστή διατροφή.
Το ποσοστό υπογονιμότητας είναι το ίδιο σε άνδρες και γυναίκες?
Η υπογονιμότητα δεν κάνει διακρίσεις! Το 40% της μη επίτευξης εγκυμοσύνης οφείλεται στη γυναίκα, άλλο ένα 40% οφείλεται στον άνδρα και το 20% που απομένει είναι αυτό που λέμε ανεξήγητη υπογονιμότητα. Αυτό που η επιστήμη δεν έχει καταφέρει ακόμα να βρει σε πιο παράγοντα μπορεί να αποδοθεί.
Σύνδεση διατροφής και υπογονιμότητας
Σε τι ποσοστό επηρεάζει η διατροφή, την υπογονιμότητα?
Ο δυτικός τρόπος ζωής και οι παγκόσμιες περιβαλλοντικές συνθήκες έχουν αλλάξει τόσο τη διατροφή όσο ολόκληρη της ζωή μας. Είναι πιθανό, αυτές οι αλλαγές να έχουν συντελέσει ή και προκαλέσει αυτή τη ταχεία και ευρεία μείωση της γονιμότητας που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες. Για αυτό και συστήνουμε στα ζευγάρια που επιθυμούν να κάνουν οικογένεια να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες, να κόψουν το κάπνισμα και να αλλάξουν τρόπο ζωής στο βαθμό που είναι εφικτό. Η υγεία και η ευημερία του ανθρώπου συνδέεται στενά με τις συνθήκες ζωής και τη διατροφή. Η διατροφή αποτελεί ύπουλη και σιωπηλή απειλή της υγείας του ανθρώπου. Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν τη σύνδεση της διατροφής και των υψηλών ποσοστών χρόνιων παθήσεων και παχυσαρκίας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η υπογονιμότητα.
Ποια τρόφιμα μπορούν να βελτιώσουν την κινητικότητα, την ποιότητα και τον αριθμό των σπερματοζωαρίων?
Διατροφή και υπογονιμότητα είναι αλληλοεξαρτώμενοι παράγοντες σε μεγάλο βαθμό. Η υψηλή πρόσληψη αντιοξειδωτικών, κυρίως μέσω του φαγητού, έχει φανεί ότι βελτιώνει την ποιότητα του σπέρματος. Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που παράγονται από τα φυτά και επιβραδύνουν την οξείδωση. Τη διαδικασία δηλαδή της “γήρανσης” ή την εκδήλωση χρόνιων βλαβών και νοσημάτων. Τα αντιοξειδωτικά έχουν τη δυνατότητα να απομακρύνουν από τον οργανισμό τις ελεύθερες ρίζες οι οποίες είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχουν στον οργανισμό, αλλά όταν υπερτερούν των αντιοξειδωτικών δημιουργούν προβλήματα, μεταξύ των οποίων και στην ποιότητα του σπέρματος. Μεγάλο μέρος της ανδρικής υπογονιμότητας οφείλεται στο οξειδωτικό στρες.
Για αυτό καλό είναι οι άνδρες (και όχι μόνο)να επιλέγουν κάποια τρόφιμα με συστατικά που λειτουργούν ως αντιοξειδωτικά. Βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, β καροτένιο, φλαβονοειδή και σελήνιο.
Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες υπογονιμότητας για τις γυναίκες?
Η πρώτη και βασική αιτία υπογονιμότητας στην εποχή μας είναι η ηλικία που αποφασίζουν πλέον οι γυναίκες να αποκτήσουν το πρώτο τους παιδί. Καθυστερούν αρκετά καθώς οι σπουδές και η επαγγελματική αποκατάσταση τις καθυστερούν από την εύρεση συντρόφου ή τη δημιουργία οικογένειας. Η γονιμότητα της γυναίκας βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο στα 20-25 έτη, στην πορεία σταδιακά μειώνεται και πριν ακόμα τα 40 η μείωση είναι θεαματική.
Η επόμενη σε συχνότητα αιτία είναι η ενδομητρίωση.Το 40-50% των γυναικών με ενδομητρίωση εμφανίζουν προβλήματα με τη γονιμότητα τους. Και ενώ είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζεται με μια απλή επέμβαση και χωρίς εξωσωματική γονιμοποίηση, πολλές γυναίκες ταλαιπωρούνται για αρκετό διάστημα.
Επίσης προβλήματα συναντάμε στις ωοθήκες με διαταραχές στην ωορρηξία, απόφραξη στις σάλπιγγες και ινομυώματα και ενδομητρικούς πολύποδες.
Η διατροφή τι ρόλο παίζει στην γυναικεία υπογονιμότητα?
Όπως σας είπα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η κακή διατροφή που συνεπάγεται, οδηγεί στην παχυσαρκία. Η παχυσαρκία με τη σειρά της οδηγεί σε προβλήματα υγείας. Όλο και περισσότερες επιδημιολογικές μελέτες συνδέουν το αυξημένο σωματικό βάρος με διαταραχές στην περίοδο και ορμονικές ειδικά κατά την έναρξη της στην εφηβεία.
Η πιο συχνή αιτία υπογονιμότητας που έχει σχέση με το αυξημένο σωματικό βάρος-την παχυσαρκία είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι γυναίκες με παραπανίσια κιλά έχουν πολυκυστικές ωοθήκες, αλλά σε εκείνες το συναντάμε σε μεγαλύτερο ποσοστό. Ακόμα όμως και χωρίς διάγνωση συνδρόμου παρατηρείται δυσκολία στη σύλληψη σε υπέρβαρες γυναίκες είτε με φυσιολογική σύλληψη είτε με εξωσωματική. Ακόμα και η πιο μικρή απώλεια βάρους μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση για επιτυχή σύλληψη.
Υπάρχει συγκεκριμένη διατροφή που εάν την ακολουθήσουν μπορεί να βοηθήσει?
Περιορίζουμε όσο γίνεται τα επεξεργασμένα και “γρήγορα” τρόφιμα, τη ζάχαρη, το λευκό ψωμί, το λευκό ρύζι, τα αναψυκτικά και καταναλώνουμε λίγο λιγότερο κόκκινο κρέας.
Αυξάνουμε την κατανάλωση οσπρίων και φυτικών πρωτεινών και εισάγουμε επιπλέον ψάρι(διατροφή πλούσια σε ω-3) στη διατροφή μας αλλά όχι σε κονσέρβα. Μπορούμε επίσης να βάλουμε για σνακ εκτός από φρούτα και ξηρούς καρπούς. Τα γαλακτοκομικά μας καλό θα είναι να είναι πλήρη. Επίσης να αποφεύγουν το αλκοόλ, τους πολλούς καφέδες(ένας την ημέρα),το τσιγάρο και τα τρανς λιπαρά.
Τι πρέπει να καταναλώνουν περισσότερο?
Είναι τα τρόφιμα που εμεις τα αποκαλούμε «το πιάτο της γονιμότητας» και περιλαμβάνει τροφές πλούσιες σε σίδηρο: άπαχο κρέας, φακές ψάρι, αυγό, σπανάκι,
Φυλλικό οξύ: σπανάκι,συκώτι,φασόλια
Βιταμίνη Β6: λαχανικά,μπανάνα,μπρόκολο,κουνουπίδι
Βιταμίνη Β12: Ψάρι,τυρί,αυγό
Βιταμίνη D: ολιγόλεπτη καθημερινή έκθεση στον ήλιο, ψάρι, αυγά
Βιταμίνη C: πορτοκάλι, μπρόκολο, χυμοί
Ω-3 λιπαρά οξέα: σολωμός,μπακαλιάρος
Βότανα και μπαχαρικά που περιέχουν ποικιλία ιχνοστοιχείων, βιταμινών και αντιοξειδωτικών
Οι γυναίκες που θέλουν να κάνουν παιδί πρέπει να θυμούνται πως το σύνολο των λειτουργιών του οργανισμού περνά και από το στομάχι μας. Και αν έπρεπε να μιλήσουμε για “πιάτο γονιμότητας”και να το ορίσουμε με λίγα λόγια θα το ονομάζαμε μεσογειακή διατροφή. Διατροφή δηλαδή που βασίζεται στα φυτικά προιόντα και αποτελεί την καλύτερη ασπίδα προστασίας του οργανισμού από πολλές ασθένειες
Τι θα συστήνατε με λίγα λόγια στις γυναίκες που θέλουν να κάνουν παιδιά;
Καταρχήν να μην το βάζουν κάτω. Όλη η προσπάθεια είτε με εξωσωματική γονιμοποίηση είτε χωρίς, πιστέψτε με αξίζει τον κόπο! Η διατροφή είναι ένας από τους ευκολότερος τρόπους με τους οποίους μπορείτε να συμμετέχετε ενεργά στη βελτίωση της αναπαραγωγικής σας υγείας. Οι γιατροί γονιμότητας υπογραμμίζουν πάντα τη σημάδια μιας σωστής διατροφής και προτείνουν συγκεκριμένες τροφές που θα πρέπει να αποφεύγετε ή να προτιμάτε.
Μια μεστή προσέγγιση είναι μια αντιφλεγμονώδες πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή , που αποτελείται από τροφές ολικής άλεσης όπως συμβαίνει στη μεσογειακή διατροφή . Η μεσογειακή διατροφή αποτελείται από υψηλή πρόσληψη φυτικών ελαίων ( κυρίως ελαιόλαδο ) , λαχανικά , ψάρια ,και όσπρια με χαμηλή πρόσληψη σε ζάχαρη κ πρόσθετο αλάτι .
Ως πρώτο βήμα περιορίστε τις φλεγμονώδεις τροφές (μη θρεπτικές τροφές , επεξεργασμένα κρέατα , fast food κλπ) Η υψηλή κατανάλωση καφεΐνης επίσης συνδέεται με υπογονιμότητα καθώς και η κατανάλωση αλκοόλ .
Τι πρέπει να προτιμάτε: Σκούρα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (μπρόκολο ),πιπεριές
Υγιεινά λίπη : αβοκάντο , όσπρια , ξηροί καρποί
Superfoods : σιτάρι , goji berries, σπόροι κια (chia) λιναρόσπορος
Κάστανο ρύζι , κινοα , κεχρί , βρώμη
Φρούτα εποχής , εσπεριδοειδή κ γενικά τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη d
Άπαχο κρέας και φασόλια
Νερό τουλάχιστον 2 λίτρα την ημέρα
Τέλος να θυμάστε «είμαστε ότι τρώμε». Η καλή κατάσταση σας καθορίζει όχι μόνο τη γονιμότητα σας αλλά και την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού σας κατά την κύηση καθώς και την υγεία του παιδιού σας μακροπρόθεσμα ακόμα και κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας !
Ακολουθήστε το Cibum 
