Της Άννας Λεκατσά *
Πώς ξεκινήσαμε;
Τον Οκτώβρη του 2020, ψηφίστηκε το νομοσχέδιο 4736/2020 για την εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/904, σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον.
Μέσω του νομοσχεδίου θεσπίστηκαν συγκεκριμένα μέτρα για την πρόληψη και τη μείωση, όχι όμως για όλα τα πλαστικά προϊόντα, αλλά γι’ αυτά που εμφανίζονται συχνότερα στις παραλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχει εκτιμηθεί ότι τα πλαστικά μίας χρήσης αντιπροσωπεύουν το 50% των θαλάσσιων απορριμμάτων, ενώ τα αλιευτικά εργαλεία που περιέχουν πλαστική ύλη το 27%.
Η αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων και ποτών σε πακέτο ή στον δρόμο («takeaway») ενισχύει την αύξηση των πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης, συνεπώς το πρόβλημα ήταν αναμενόμενο να διογκωθεί. Όταν η διαχείριση των αποβλήτων είναι ελλιπής, ακόμη και τα πλαστικά απόβλητα που συλλέγονται μπορεί να καταλήξουν στο περιβάλλον… όπως περιγράφεται χαρακτηριστικά στην Ευρωπαϊκή στρατηγική για τις πλαστικές ύλες σε μία κυκλική οικονομία που εξέδωσε το 2018 η ΕΕ.
Προκειμένου λοιπόν να περιοριστούν οι δυσμενείς συνέπειες αυτών στο περιβάλλον, λαμβάνονται ήδη μέτρα για την απαγόρευση της διάθεσής τους στην αγορά ή την μείωση της κατανάλωσής τους, όχι μόνο στην επικράτεια, αλλά και σε όλη την ΕΕ.
Πού βρισκόμαστε;
Μέσα από τις συγκεκριμένες νομοθετικές απαιτήσεις, έχουμε ήδη βιώσει την απαγόρευση διάθεσης συγκεκριμένων πλαστικών ειδών, από τις 3/7/2021 και συγκεκριμένα σε:
1) μπατονέτες
2) πλαστικά μαχαιροπίρουνα
3) πλαστικά πιάτα
4) πλαστικά καλαμάκια
5) πλαστικοί αναδευτήρες ποτών
6) πλαστικά στηρίγματα μπαλονιών, εκτός από μπαλόνια για βιομηχανικές ή άλλες επαγγελματικές χρήσεις
7) περιέκτες τροφίμων κατασκευασμένοι από διογκωμένο πολυστυρένιο (φελιζόλ)
8) περιέκτες ποτών από διογκωμένο πολυστυρένιο (φελιζόλ), καθώς και τα καπάκια και τα καλύμματά τους
9) κυπελάκια για ποτά από διογκωμένο πολυστυρένιο (φελιζόλ), καθώς και τα καπάκια και καλύμματά τους.
10) προϊόντα που κατασκευάζονται από οξοδιασπώμενη πλαστική ύλη.
Για τα προϊόντα που ήδη είναι διαθέσιμα στην αγορά κατά την έναρξη ισχύος της απαγόρευσης, τίθεται προθεσμία 10 μηνών για την εξάντληση των αποθεμάτων τους. Άρα μετά τον Μάιοτου 2022 δεν θα πρέπει να υπάρχει κανένα πλαστικό καλαμάκι ή πλαστικό πιρουνάκι στην αγορά…
Τι νέο ήρθε;
Στις αρχές του 2022, βρεθήκαμε αντιμέτωποι και με τη νέα απαίτηση επιβολής εισφοράς προστασίας του περιβάλλοντος (4 λεπτά πλέον ΦΠΑ)σε πλαστικά κυπελάκια για ποτά (δηλ. ποτήρια), τα πλαστικά καπάκια τους, αλλά και τους πλαστικούς περιέκτες τροφίμων.
Σε ποια είδη όμως πρέπει να επιβάλλεται η εισφορά;
Η Ε.Ε. έχει εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τα πλαστικά προϊόντα που εντάσσονται στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, όπου παρέχονται σαφείς οδηγίες και παραδείγματα.
Μέσω των οδηγιών, είναι σαφές ότι πλαστικό προϊόν θεωρείται αυτό που κατασκευάζεται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από πλαστική ύλη, ακόμη και αν πρόκειται για βιοαποδομήσιμα πλαστικά που προέρχονται από βιομάζα ή προορίζονται να βιοαποδομηθούν με τον καιρό. Δεν προβλέπεται επίσης ελάχιστο κατώτατο όριο για την περιεκτικότητα ενός προϊόντος μίας χρήσης σε πλαστική ύλη για να προσδιοριστεί αν το προϊόν αυτό καλύπτεται από τον ορισμό του πλαστικού προϊόντος μίας χρήσης.
Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι πλαστικό προϊόν θεωρείται και το χάρτινο ποτήρι ή το χάρτινο μπολ που έχουν εσωτερική πλαστική επίστρωση, απαραίτητη για την αδιαβροχοποίηση του χάρτου.
Είναι όμως δίκαιο να καταβάλλεται η ίδια εισφορά σε ένα χάρτινο και σε ένα πλαστικό ποτήρι; Προφανώς και όχι, αλλά δεν έχει εφαρμοστεί η αρχή της αναλογικότητας και το τέλος είναι οριζόντιο για όλα τα ποτήρια, ανεξάρτητα από το ποσοστό της πλαστικής ύλης που περιέχουν. Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη των νομοθετών, τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά πλαστικά θραύσματα που προέρχονται από πλαστικά αντικείμενα μίας χρήσης προκαλούν σημαντική χερσαία ρύπανση και μόλυνση του εδάφους, ενώ μπορεί να διαρρεύσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον, γεγονός που έχει αρνητικές επιπτώσεις σε αυτό.
Για να καλύπτεται ένας πλαστικός περιέκτης τροφίμων από την οδηγία και άρα τη σχετική επιβολή της εισφοράς που έρχεται από το ελληνικό νομοσχέδιο, πρέπει να πληροί και τα τρία κριτήρια που ισχύουν για τα τρόφιμα που περιέχει:
Κριτήριο 1: προορίζονται για άμεση κατανάλωση, είτε επιτόπου, είτε εκτός του καταστήματος
Σχετικοί δείκτες:
— Φύση των τροφίμων που περιέχει ο περιέκτης τροφίμων: Τροφές οι οποίες, γενικά, είναι κατάλληλες για άμεση κατανάλωση είναι πχ οι ξηροί καρποί, τα σάντουιτς, τα γιαούρτια, οι σαλάτες και τα μαγειρεμένα γεύματα, τα φρούτα και τα λαχανικά.
— Η ενσωμάτωση ή προσάρτηση αντικειμένων, όπως πιρούνια, μαχαίρια, κουτάλια και ξυλάκια, και/ή σάλτσες στον πλαστικό περιέκτη τροφίμων μίας χρήσης. Ωστόσο, η απουσία τέτοιων αντικειμένων δεν θα πρέπει αυτή καθαυτή να εξαιρεί το προϊόν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Κριτήριο 2: συνήθως καταναλώνονται από το δοχείο
Σχετικός δείκτης:
— Το σχήμα του περιέκτη τροφίμων επιτρέπει ή διευκολύνει την κατανάλωση της τροφής που περιέχει απευθείας από τον περιέκτη, δηλαδή με απλό άνοιγμα του περιέκτη.
Κριτήριο 3: είναι έτοιμα για κατανάλωση χωρίς περαιτέρω προετοιμασία, πχ μαγείρεμα, βράσιμο ή ζέσταμα
Σχετικοί δείκτες:
— Οι τροφές που περιέχει ο περιέκτης τροφίμων μπορούν να καταναλωθούν χωρίς περαιτέρω προετοιμασία. Για παράδειγμα, οι τροφές δεν χρειάζονται ψύξη, μαγείρεμα, βράσιμο ή ζέσταμα, το οποίο συμπεριλαμβάνει τηγάνισμα, ψήσιμο στη σχάρα, μαγείρεμα στον φούρνο, μαγείρεμα στα μικροκύματα και φρυγάνισμα. Για παράδειγμα, το πλύσιμο, το ξεφλούδισμα ή το κόψιμο φρούτων και λαχανικών δεν θα πρέπει να θεωρείται προετοιμασία και, ως εκ τούτου, δεν αποτελεί δείκτη εξαίρεσης από την οδηγία, καθώς πρόκειται για διαδικασίες που μπορούν εύκολα να πραγματοποιούνται στον δρόμο.
— Οι τροφές που περιέχει ο περιέκτης τροφίμων μπορούν να καταναλωθούν χωρίς την προσθήκη καρυκευμάτων ή σαλτσών (εκτός αν αυτά παρέχονται μαζί με το τρόφιμο), κρύου ή ζεστού νερού ή άλλων υγρών, συμπεριλαμβανομένου του γάλακτος, πριν από την κατανάλωση της τροφής, όπως στην περίπτωση των δημητριακών (εκτός εάν πωλούνται ατομικές μερίδες δημητριακών μαζί με πρόσθετο περιέκτη γάλακτος σε μέγεθος ατομικής μερίδας) ή της σούπας σε σκόνη.
Έτσι για παράδειγμα, εισφορά 10 λεπτών επιβάλλεται σε ένα παγωτό ή επιδόρπιο γιαουρτιού που συσκευάζεται σε ένα πλαστικό μπoλ με καπάκι για άμεση κατανάλωση. Εισφορά 10 λεπτών επιβάλλεται σε μία σαλάτα ή ένα έτοιμο γεύμα που αγοράστηκε από ένα εστιατόριο ή ταχυφαγείο και συσκευάστηκε σε πλαστικό περιέκτη με καπάκι. Δεν επιβάλλεται η ίδια εισφορά σε ένα συσκευασμένο έτοιμο και κατεψυγμένο γεύμα που αγοράζουμε από το supermarket σε ανάλογη συσκευασία, διότι αυτό χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία από τον καταναλωτή, όπως πχ απόψυξη και ζέσταμα.
Το μέτρο επιβολής της εισφοράς εφαρμόζεται στο πλαίσιο επίτευξης του στόχου μείωσης της κατανάλωσης, τουλάχιστον κατά 30% έως το 2024 και κατά 60% έως το 2026 σε σύγκριση με το 2022.
Για την επίτευξη του ίδιου στόχου προβλέπονται και τα ακόλουθα εθνικά μέτρα από 1/1/2022, για τις υπόχρεες επιχειρήσεις μαζικής εστίασης και λιανικού εμπορίου, ως περιγράφεται στο Άρθρο 4 του Ν. 4736/2020:
- Υποχρεωτική διάθεση εναλλακτικών προϊόντων των πλαστικών μιας χρήσης στον καταναλωτή στο σημείο πώλησης, όπως πχ θερμός ή επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια ή φλιτζάνια.
- Υποχρέωση ενημέρωσης του καταναλωτή στο σημείο πώλησης, ότι διατίθενται επαναχρησιμοποιήσιμες εναλλακτικές λύσεις, προς αποφυγή της κατανάλωσης πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης.Οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να διαθέτουν ανά πάσα στιγμή τουλάχιστον 30 τεμάχια επαναχρησιμοποιήσιμων εναλλακτικών προϊόντων.
- Υποχρέωση ενημέρωσης καταναλωτή και στο delivery για τη διαθεσιμότητα των επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων.
- Εξυπηρέτηση καταναλωτή με τη χρήση δικών του επαναχρησιμοποιήσιμων προϊόντων, εφόσον το ζητήσει, ένα μέτρο που αρκετές επιχειρήσεις ήδη εφάρμοζαν πριν αυτό να γίνει υποχρεωτικό. Όμως η επιχείρηση μπορεί να αρνηθεί να εξυπηρετήσει τον καταναλωτή στην περίπτωση που το επαναχρησιμοποιήσιμο προϊόν του είναι «προδήλως ακατάλληλο» προς τη συγκεκριμένη χρήση, μία ενέργεια που δημιουργεί πολλές ασάφειες και μετατοπίζει την ευθύνη στον εργαζόμενο. Για παράδειγμα, η επιχείρηση μπορεί (και πρέπει) να αρνηθεί την εξυπηρέτηση αν το επαναχρησιμοποιούμενο σκεύος του καταναλωτή είναι βρώμικο.
- Διάθεση σε χαμηλότερη τιμή τα μη συσκευασμένα τρόφιμα και ποτά όταν πωλούνται σε επαναχρησιμοποιήσιμο προϊόν του καταναλωτή.
Τι άλλο έρχεται;
Από την 1/7/2022, οι επιχειρήσεις τροφοδοσίας (catering) με απευθείας διάθεση τροφίμων και ποτών στον καταναλωτή, θα απαγορεύεται να χρησιμοποιούν τα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης (ποτήρια, καπάκια τους και περιέκτες τροφίμων), θα μπορούν όμως, σε αντικατάσταση αυτών, να χρησιμοποιούν εναλλακτικά προϊόντα.
Φαίνεται ότι μάλλον επικρατεί μία σύγχυση ή/και άγνοια στην αγορά και τα σχετικά μέτρα δεν είναι επαρκώς γνωστά από όλες τις υπόχρεες επιχειρήσεις, αλλά και τους καταναλωτές.
* Άννα Λεκατσά, Γεωπόνος – Επιστήμονας Τροφίμων
Πηγές:
Single-use plastics (europa.eu)
How to reduce the impacts of single-use plastic products (unep.org)
Ακολουθήστε το Cibum 
