Οι συνταγές του Φαραώ: Ψωμί του Ραμσή και Rekhmire από καρύδια τίγρης

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατέγραφαν τα πάντα και οι ιερογλυφικές τους γραφές έχουν διατηρηθεί εξαιρετικά τόσο σε πέτρινες επιφάνειες όσο και σε πάπυρους. Μέσα από αυτά, οι ιστορικοί και αρχαιολόγοι μπόρεσαν να μελετήσουν κείμενα σχετικά με το εμπόριο, τα ταφικά έθιμα, τις θρησκευτικές τελετές ακόμη και ένα πρώτο είδους κτηματολογίου για την καταγραφή των αγροτεμαχίων γύρω από το Νείλο. Όμως έλειπε ένα μεγάλο κομμάτι της τότε καθημερινής ζωής, οι συνταγές μαγειρικής!
Καθώς δεν υπήρχαν κείμενα με οδηγίες μαγειρικής ή μενού, οι ιστορικοί στράφηκαν προς άλλες κατευθύνσεις ώστε να μάθουν τα γαστρονομικά μυστικά 5.000 ετών. Τελικά, οι τοιχογραφίες στους τάφους ήταν αυτές που μπόρεσαν να ρίξουν λίγο φως στο ζήτημα. Οι πιο διακοσμημένοι τάφοι της τότε εποχής, ειδικά όσοι έφεραν τοιχογραφίες με σκηνές από τρόφιμα, συμπόσια και εορτές ήταν αυτοί της αριστοκρατίας. Εργάτες ζωγράφιζαν σκηνές στους τοίχους για να τιμήσουν τα κατορθώματα του θανούντος και να διασφαλίσουν πως οι σημαντικές τελετές, από συμπόσια έως και ταφικά έθιμα, θα διαρκέσουν στο A’Aru εκεί δηλαδή που μπορούσαν οι ψυχές να περάσουν την αιωνιότητα, όπως αντίστοιχα τα Ιλίσια Πεδία.

Το διαιτολόγιο των αρχαίων Αιγυπτίων περιείχε φρούτα φρέσκα και αποξηραμένα, σπόρους, βολβούς, λαχανικά, τυριά, πουλερικά, ψάρια. Δεν κατανάλωναν ιδιαίτερα κρέας βοοειδών καθώς η αγελάδα συσχετιζόταν με τη θεά Ίσιδα και έτσι έδειχναν μεγαλύτερη προτίμηση στα πτηνά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το foie gras ή αλλιώς πατέ αποτελεί ανακάλυψη των αρχαίων Αιγυπτίων που διατηρούσαν πάπιες και χήνες.
Κατά κοινή παραδοχή των Αιγυπτιολόγων, ένα από τα βασικότερα συστατικά στις συνταγές και στην καθημερινή διατροφή των Αιγυπτίων ήταν τα «καρύδια τίγρης» ή tiger nuts ή hab al-‘aziz (Cyperus esculentus – κίτρινη κύπερη). Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, δεν αναφερόμαστε στα γνωστά φιστίκια με επικάλυψη γεύσης μπέικον!
Τα καρύδια τίγρης απεναντίας δεν αποτελούν ξηρό καρπό αλλά βρώσιμους βολβούς όπως οι γλυκοπατάτες, οι αγκινάρες Ιερουσαλήμ κλπ. Έχουν έντονη γήινη γεύση με μια υποψία βανίλιας και αρώματα ξηρών καρπών.
Στον τάφο του γνωστού αξιωματούχου βεζίρη Rekhmire υπάρχουν οι λεπτομέρειες για το πως μπορεί κάποιος να παρασκευάσει φρατζόλες σε σχήμα κώνου από μέλι και τριμμένα καρύδια τίγρης. Αυτές οι εικόνες είχαν σκοπό να εξευμενίσουν το θεό Ήλιο Amun εκ μέρους του Rekhmire. Εκτός όμως από ειδικές περιπτώσεις, τα καρύδια τίγρης έβρισκαν εφαρμογή στην ιατρική και, την αρωματοποιία ενώ συνήθως καταναλώνονταν βρασμένα σε μπίρα, ή ψημένα σε φωτιά.

Αναμφίβολα, τα καρύδια τίγρης ήταν αρκετά διαδεδομένα εκείνη την εποχή, όμως η πραγματική βάση της αρχαίας Αιγυπτιακής κουζίνας ήταν η μπίρα και το ψωμί. Η μπίρα από κριθάρι αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της διατροφής των Αιγυπτίων. Άλλωστε οι παλαιότερες αναφορές για την καταγωγή και την Παρασκευή της μπίρας μας έρχονται από την Αρχαία Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Το ψωμί παρασκευαζόταν από μίγμα κριθαριού και δίκοκκου σιταριού και ήταν τόσο σημαντικό για τη ζωή των αρχαίων Αιγυπτίων που οι ιστορικοί έχουν καταγράψει 14 διαφορετικά ιερογλυφικά για αυτό!
Μια από τις πιο παραστατικές τοιχογραφίες που αποδίδουν την παρασκευή ψωμιού προέρχεται από την 5^η Δυναστεία στον τάφο του Ty στη νεκρόπολη της Saqqara. Εκεί αποτυπώνεται η παρασκευή του bappir, ενός ψωμιού με μπίρα, το οποίο οι εργάτες ζυμώνουν σε ειδικά κεραμικά σκεύη που ονομάζονται bedja και έπειτα ψήνουν το ψωμί.
Μια άκρως ενδιαφέρουσα σκηνή, προέρχεται από τον τάφο του Φαραώ Ramses III. Εκεί υπάρχει καταγεγραμμένη μια συνταγή για ψωμί από δίκοκκο σιτάρι στο οποίο προστίθεται χυμός σταφύλι ως διογκωτικός παράγοντας και στη συνέχεια βράζεται πριν ψηθεί.

Αν και με θαυμαστό τρόπο άντεξαν χιλιάδες χρόνια, οι ταφικές τοιχογραφίες απειλήθηκαν από σεισμούς και πλημμύρες του 19^ου και 20^ου αιώνα και οι αρχαιολόγοι προσπαθούν αδιάκοπα να ανακατασκευάσουν ό,τι είναι δυνατό και για αυτό πλέον ανεβάζουν και στο διαδίκτυο οπτικό υλικό, τόσο για ασφάλεια όσο και για μελλοντική μελέτη.

Σήμερα, μπορούμε και εμείς να συμβάλουμε στην έρευνα της αρχαίας γευστικής με ένα γευστικό τρόπο, παρασκευάζοντας τους κώνους του Rekhmire και το ψωμί του Ramses.

Συνταγή για τους κώνους του Rekhmire από καρύδια τίγρης

Μερίδες: 10 κώνοι
Προετοιμασία: 20 λεπτά
Χρόνος μαγειρέματος: 30 λεπτά

Συστατικά

150 γρ. καρύδια τίγρης (μπορείτε να τα βρείτε σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων)

85 γρ. μέλι

54 γρ. ελαιόλαδο

90 γρ ψιλοκομμένοι χουρμάδες

120 γρ. ζεστό νερό

1. Τοποθετούμε τα καρύδια τίγρης σε ένα μπολ. Ρίχνουμε το ζεστό νερό στο μπολ και τα αφήνουμε να μουλιάσουν για 20 λεπτά. Έπειτα τα στραγγίζουμε και τα αλέθουμε.
2. Σε ένα τηγάνι προσθέτουμε τα καρύδια τίγρης, το μέλι, το ελαιόλαδο και τους χουρμάδες. Ανακατεύουμε συνεχώς σε μέτρια φωτιά για 2 λεπτά. Στη συνέχεια χαμηλώνουμε τη φωτιά ώστε να μην καεί το μέλι και συνεχίζουμε για 5 λεπτά να ανακατεύουμε.
3. Σβήνουμε τη φωτιά και αδειάζουμε το μίγμα σε μια πιατέλα. Αφήνουμε να κρυώσει για 20 λεπτά.
4. Πλάθουμε με τα χέρια μας το μίγμα σε μορφή κώνου, τους τοποθετούμε όρθιους σε ένα πιάτο και είναι έτοιμοι για σερβίρισμα.

Το ψωμί του Ramses του 3^ου

Μερίδες: 6 μικρές φρατζόλες
Προετοιμασία: 1 ώρα και 15 λεπτά
Χρόνος μαγειρέματος: 15 λεπτά

Συστατικά

300 γρ. αλεύρι από δίκοκκο σιτάρι

2 κ.σ. μέλι

½ κ.γ. μαγιά

250 γρ ζεστός χυμός σταφυλιού

90 γρ ψιλοκομμένοι χουρμάδες

115 γρ. μέλι

2 λίτρα νερό

1. Σε λεκάνη βάζουμε το αλεύρι, το μέλι, τη μαγιά και το ζεστό χυμό σταφυλιού. Αναμιγνύουμε όλα τα υλικά καλά και με τα χέρια πλάθουμε τη ζύμη σε σχήμα σφαίρας. Αφήνουμε για τουλάχιστον μια ώρα να φουσκώσει η ζύμη.
2. Όσο φουσκώνει η ζύμη, προθερμαίνουμε το φούρνο στους 220 °C. Βράζουμε το νερό και μόλις έρθει σε βρασμό προσθέτουμε το μέλι.
3. Αφού έχει περάσει 1 ώρα, χωρίζουμε τη ζύμη σε ισόποσα κομμάτια, προσθέτουμε τους χουρμάδες και πλάθουμε 6 μικρές σφαίρες.
4. Ανοίγουμε με τα χέρια μας κάθε σφαίρα και την πλάθουμε σε σχήμα μπαστουνιού. Έπειτα κουλουριάζουμε το μπαστούνι γύρω από τον εαυτό του ώστε να αποκτήσουμε μια σπείρα.
5. Με προσοχή τοποθετούμε κάθε σπείρα στο βραστό νερό (1 τη φορά και όχι όλες μαζί για να μη κολλήσουν) με μια τρυπητή κουτάλα. Αφήνουμε να βράσει στο νερό για 2 λεπτά.
6. Αφαιρούμε τη σπείρα, τη στραγγίζουμε καλά και την τοποθετούμε σε ταψί με χαρτί ψησίματος. Επαναλαμβάνουμε για κάθε κομμάτι ζύμης.
7. Όταν τελειώσουμε και με τις 6 σπείρες, τοποθετούμε το ταψί στο φούρνο για 14 με 16 λεπτά.
8. Σερβίρουμε τις φρατζόλες ζεστές σε θερμοκρασία δωματίου.

* Η Βίκη Τουτζιαράκη είναι Επιστήμονας Υλικών, MSc Βιολογικά Συστήματα