Ανεπάρκεια νερού στη βιομηχανία τροφίμων - Αναγκαίες προσαρμογές - Του Δρ. Φ. Γαΐτη

Δρ. Φραγκίσκος Γαΐτης Βιολόγος – Μικροβιολόγος τροφίμων.

Επάρκεια νερού και αναγκαίες προσαρμογές στο «οικοσύστημα» παραγωγής τροφίμων.

Η κλιματική αλλαγή έχει πάψει προ πολλού να είναι “προ των πυλών” και το φετινό καλοκαίρι με τους καύσωνες διαρκείας και τη σημαντική μείωση των αποθεμάτων νερού είναι η απόδειξη. Η κατάσταση «ακραίας υδατικής καταπόνησης», όπως αναφέρεται σε μελέτες του Ινστιτούτου για τους Παγκόσμιους Πόρους, είναι για κάποιες χώρες ήδη μια πραγματικότητα, και για πολλές άλλες, απειλή για τα επόμενα χρόνια.

Στο «οικοσύστημα» παραγωγής τροφίμων, η έλλειψη επάρκειας νερού αποτελεί σημαντική πρόκληση για τη βιομηχανία, καθώς το νερό είναι κρίσιμος πόρος για την παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων αλλά και για τον καθαρισμό και τη διατήρηση υγιεινών συνθηκών στις εγκαταστάσεις παραγωγής. Για να διασφαλίσει την παραγωγή ασφαλών και ποιοτικών τροφίμων, η βιομηχανία θα πρέπει άμεσα, να υιοθετήσει μια σειρά από στρατηγικές και τεχνολογικές αλλαγές που εστιάζουν στη βέλτιστη διαχείριση νερού.

Ορισμένες βασικές προσαρμογές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν περιλαμβάνουν:

1. Βελτιστοποίηση της χρήσης νερού στη γεωργία

Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού, και οι μέθοδοι άρδευσης μπορούν να επηρεάσουν δραστικά τη βιωσιμότητα. Η βιομηχανία τροφίμων πρέπει να στηρίξει τη μετάβαση σε πιο αποτελεσματικές και φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους καλλιέργειας.

Συστήματα στάγδην άρδευσης: Αυτά τα συστήματα μειώνουν τη σπατάλη νερού, παρέχοντας το νερό απευθείας στις ρίζες των φυτών και όχι σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού.
Αυτοματοποιημένα συστήματα άρδευσης: Με τη χρήση δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης, τα συστήματα αυτά ρυθμίζουν την άρδευση ώστε να αποφεύγεται η σπατάλη νερού.
Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση νερού: Η συλλογή και επαναχρησιμοποίηση του νερού για άρδευση και άλλες αγροτικές χρήσεις μπορεί να μειώσει την κατανάλωση.
Γεωργία ακριβείας: Η χρήση τεχνολογιών όπως αισθητήρες εδάφους και δορυφορική απεικόνιση μπορεί να βοηθήσει στη βελτιστοποίηση της άρδευσης, παρέχοντας ακριβώς την ποσότητα νερού που χρειάζεται κάθε φυτό.

2. Καλλιέργειες ανθεκτικές στην ξηρασία

Η επιλογή φυτών που απαιτούν λιγότερο νερό ή είναι ανθεκτικά στην ξηρασία μπορεί να μειώσει σημαντικά την κατανάλωση νερού στη γεωργία.

Βιοτεχνολογία: Οι επιστήμονες μπορούν να αναπτύξουν νέες ποικιλίες καλλιεργειών που απαιτούν λιγότερο νερό και είναι πιο ανθεκτικές σε συνθήκες ξηρασίας.
Τοπικές ποικιλίες: Πολλές τοπικές ποικιλίες φυτών είναι ήδη προσαρμοσμένες στις ξηρές συνθήκες και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν.

3. Βιώσιμη κτηνοτροφία

Η παραγωγή ζωικών προϊόντων καταναλώνει πολύ νερό (για την παραγωγή ζωοτροφών και την κατανάλωση των ζώων), αλλά μπορούν να γίνουν βελτιώσεις.

Εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης: Έχει ήδη ξεκινήσει η παραγωγή εναλλακτικών πηγών πρωτεΐνης, όπως τα φυτικά υποκατάστατα ή το κρέας που αναπτύσσεται εργαστηριακά ή τα έντομα, τα οποία απαιτούν λιγότερο νερό για την παραγωγή τους.
Βελτίωση ζωοτροφών: Μπορούν να αναπτυχθούν πιο αποδοτικές και ανθεκτικές στην ξηρασία ζωοτροφές, που θα μειώσουν την κατανάλωση νερού.
Καλύτερη διαχείριση αποβλήτων: Η ανακύκλωση νερού στα κτηνοτροφικά συστήματα μπορεί να μειώσει τη συνολική χρήση νερού και να συμβάλει στην προστασία των υδάτινων πόρων.

4. Μείωση των αποβλήτων τροφίμων – Mείωση της σπατάλης τροφίμων

Η μείωση των αποβλήτων τροφίμων είναι μια από τις πιο αποδοτικές στρατηγικές για την εξοικονόμηση νερού. Το νερό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων που τελικά απορρίπτονται είναι χαμένο. Η εκπαίδευση των καταναλωτών να προμηθεύονται όσα χρειάζονται προκειμένου να αποφεύγουν την απόρριψη φαγητού μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 3^η θέση της κατά κεφαλήν σπατάλης τροφίμων στην Ευρώπη με το 46% να προέρχεται από τα νοικοκυριά (στοιχεία ΟΗΕ).

5. Ανακύκλωση και αποδοτική διαχείριση νερού στη βιομηχανική παραγωγή

Η βιομηχανία τροφίμων μπορεί να εφαρμόσει τεχνολογίες και πρακτικές για τη μείωση της χρήσης νερού κατά την επεξεργασία των προϊόντων.

Επαναχρησιμοποίηση του νερού: Η ανακύκλωση νερού στα εργοστάσια τροφίμων για χρήση σε άλλες διαδικασίες, όπως το πλύσιμο ή η ψύξη, μπορεί να μειώσει τη συνολική κατανάλωση.
Αφαλάτωση: Σε περιοχές με έλλειψη γλυκού νερού, η αφαλάτωση θαλασσινού νερού μπορεί να προσφέρει μια βιώσιμη λύση, αν και απαιτεί ενεργειακούς πόρους.

6. Προώθηση καινοτόμων καλλιεργειών και βιώσιμων πρακτικών

Η βιομηχανία τροφίμων μπορεί να επενδύσει στην έρευνα και ανάπτυξη νέων μεθόδων καλλιέργειας, όπως:

Υδροπονία και αεροπονία: Αυτές οι τεχνικές καλλιέργειας απαιτούν πολύ λιγότερο νερό σε σύγκριση με τις παραδοσιακές καλλιέργειες στο έδαφος.
Καλλιέργειες σε κλειστά συστήματα: Τα κλειστά συστήματα καλλιέργειας που ανακυκλώνουν το νερό είναι πιο αποδοτικά και μειώνουν την εξάρτηση από τους φυσικούς πόρους.

7. Στρατηγικές και λύσεις για εξοικονόμηση νερού στον καθαρισμό

Η βιομηχανία τροφίμων θα αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις στη διαχείριση νερού για καθαρισμό δεδομένου ότι: α) ο καθαρισμός εξοπλισμού και εγκαταστάσεων απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού, β) οι κανονισμοί υγιεινής στις βιομηχανίες τροφίμων είναι αυστηροί και απαιτούν καθαριότητα για να αποφευχθούν μολύνσεις των προϊόντων και γ) μετά τον καθαρισμό, το νερό πρέπει συχνά να επεξεργαστεί για την απομάκρυνση οργανικών υλικών, λιπών και χημικών που μπορεί να περιέχει, κάτι που επιβαρύνει το περιβάλλον και το σύστημα αποχέτευσης.

Πιθανές παρεμβάσεις εξοικονόμησης νερού περιλαμβάνουν:

επένδυση σε τεχνολογίες ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης του νερού που χρησιμοποιείται για καθαρισμό.
εφαρμογή τεχνολογιών και διαδικασιών που ελαχιστοποιούν τη χρήση νερού χωρίς να θυσιάζουν την αποτελεσματικότητα του καθαρισμού.
ανάπτυξη μεθόδων ξηρού καθαρισμού που δεν απαιτούν νερό
εναλλακτικές πηγές νερού όπως συλλογή βρόχινου νερού
βελτιστοποίηση συστημάτων αποχέτευσης προκειμένου να είναι ευκολότερη η ανακύκλωση του νερού.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες η κατάσταση παρατεταμένων καυσώνων το καλοκαίρι, ήπιων χειμώνων άρα και μειωμένων χιονοπτώσεων και μείωση των βροχοπτώσεων είναι η νέα πραγματικότητα στην οποία πρέπει να προσαρμοστούμε με κάθε τρόπο, αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως είδος. Συνεπώς, οι όποιες κινήσεις εξοικονόμησης νερού (και όχι μόνο στον τομέα παραγωγής τροφίμων) θα πρέπει να είναι άμεσες, συντονισμένες και με την πλήρη συνεργασία και συνδρομή της πολιτείας, γιατί οι λαϊκές ρήσεις «θα πούμε το νερό νεράκι και το ψωμί ψωμάκι» δεν απέχουν πολύ από το κοντινό μέλλον.

Ο Δρ. Φραγκίσκος Γαΐτης εργάζεται στον ΕΦΕΤ και στο παρόν κείμενο εκφράζει προσωπικές απόψεις.