Οι παγκόσμιες βάσεις δεδομένων σχετικά με το θρεπτικό περιεχόμενο διαφόρων τροφίμων (FCDBs), είναι ξεπερασμένες, ασυνεπείς ή εντελώς δύσκολο να διαβαστούν και να χρησιμοποιηθούν
Στον σημερινό κόσμο, ακούμε πολλά για το τι πρέπει να τρώμε: περισσότερα λαχανικά, λιγότερη ζάχαρη και αλάτι, και να προμηθευόμαστε τρόφιμα τοπικής προέλευσης, βιώσιμα και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. Υπάρχει όμως ένα θεμελιώδες ερώτημα που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν σκέφτονται: Πώς γνωρίζουμε πραγματικά τι περιέχει το φαγητό μας; Η απάντηση βρίσκεται στις βάσεις δεδομένων σύνθεσης τροφίμων (FCDBs), οι οποίες είναι συλλογές δεδομένων σχετικά με το θρεπτικό περιεχόμενο διαφόρων τροφίμων, από μακροθρεπτικά συστατικά όπως πρωτεΐνες και λίπη, έως βιταμίνες, μέταλλα και εξειδικευμένα βιομόρια όπως αντιοξειδωτικά και φυτοχημικά.
Ωστόσο, μια νέα παγκόσμια ανασκόπηση, που δημοσιεύτηκε στο Frontiers in Nutrition, αποκαλύπτει ότι πολλές από αυτές τις βάσεις δεδομένων είναι ξεπερασμένες, ασυνεπείς ή εντελώς δύσκολο να προσπελαστούν — ειδικά στα μέρη που τις χρειάζονται περισσότερο.
Η μελέτη, με τίτλο «Η κατάσταση των βάσεων δεδομένων σύνθεσης τροφίμων: Χαρακτηριστικά δεδομένων και εναρμόνιση δεδομένων FAIR στην εποχή της ψηφιακής καινοτομίας» , εξέτασε 101 FCDB σε 110 χώρες για να αξιολογήσει την ποιότητα και τη χρησιμότητά τους. Αυτές οι βάσεις δεδομένων υποτίθεται ότι βοηθούν τους πάντες, από τους διαιτολόγους και τους ερευνητές έως τις κυβερνήσεις και τους καταναλωτές, να κατανοήσουν την ποικιλομορφία των τροφίμων και να βελτιώσουν τα συστήματα τροφίμων. Ωστόσο, η ανασκόπηση διαπίστωσε ότι ενώ οι περισσότερες βάσεις δεδομένων μπορούν να βρεθούν στο διαδίκτυο (πληρούν το πρότυπο «Εύρεσης»), συχνά υστερούν σε βασικούς τομείς:
- Μόνο το 30% των βάσεων δεδομένων ήταν πραγματικά προσβάσιμες, πράγμα που σημαίνει ότι οι χρήστες μπορούσαν να ανακτήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα.
- Μόνο το 69% ήταν διαλειτουργικά ή συμβατά με άλλα συστήματα.
- Μόνο το 43% πληρούσε το πρότυπο επαναχρησιμοποίησης, περιορίζοντας τη μακροπρόθεσμη αξία τους.
Ακόμα πιο ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι οι βάσεις δεδομένων δεν ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες σε όλο τον κόσμο. Ενώ η Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική και μέρη της Ασίας είχαν καλά ανεπτυγμένα συστήματα δεδομένων για τα τρόφιμα, πολλές χώρες στην Αφρική, την Κεντρική Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία είχαν ξεπερασμένα ή ελλιπή δεδομένα – ή καθόλου βάση δεδομένων.
Γιατί είναι αυτό σημαντικό; Τα FCDBs διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη δημόσια υγεία, τη γεωργία και την πολιτική διατροφής. Χωρίς ακριβή και ενημερωμένα δεδομένα, είναι αδύνατο να ληφθούν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τις ελλείψεις θρεπτικών συστατικών στους εθνικούς πληθυσμούς, προγράμματα σίτισης στα σχολεία ή διατροφικές οδηγίες, στρατηγικές βελτίωσης καλλιεργειών για πιο θρεπτικά τρόφιμα ή νόμους περί επισήμανσης και κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων.
Η έλλειψη κάλυψης αποτελεί επίσης μια βαθύτερη απειλή: κρύβει τον πλούτο της τοπικής διατροφής και των παραδοσιακών τροφίμων, ιδίως στις αυτόχθονες και αγροτικές κοινότητες. Εάν αυτά τα τρόφιμα δεν περιλαμβάνονται σε επίσημες βάσεις δεδομένων, κινδυνεύουν να αγνοηθούν στα προγράμματα διατροφής ή στις συζητήσεις πολιτικής και τελικά να μην καλλιεργούνται πλέον, θέτοντας σε κίνδυνο τη γεωργική βιοποικιλότητα .
Τι λείπει από τις σημερινές βάσεις δεδομένων;
Η ανασκόπηση περιέγραψε αρκετά σοβαρά κενά που περιορίζουν την αποτελεσματικότητα των περισσότερων βάσεων δεδομένων σύνθεσης τροφίμων: Αντί να αναλύουν απευθείας τα τοπικά τρόφιμα, πολλές FCDB δανείζονται δεδομένα από άλλες χώρες. Αυτό αποτελεί πρόβλημα επειδή τα θρεπτικά συστατικά μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το κλίμα, το έδαφος, τις μεθόδους μαγειρέματος και την ποικιλία των καλλιεργειών. Μια άλλη πρόκληση είναι ότι δεν υπάρχει ενιαίο παγκόσμιο σύστημα για την ονομασία τροφίμων, τον ορισμό θρεπτικών συστατικών ή τη μέτρηση της περιεκτικότητας σε αυτά. Χωρίς τυποποίηση, είναι δύσκολο να συγκριθούν ή να συνδυαστούν δεδομένα μεταξύ χωρών.
Από την άλλη πλευρά, σε όλες τις 101 βάσεις δεδομένων, μόνο 38 συστατικά τροφίμων αναφέρονταν συνήθως — πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότερες βάσεις δεδομένων παρακολουθούν μόνο βασικές πληροφορίες όπως θερμίδες και πρωτεΐνες. Η σύγχρονη επιστήμη δείχνει ότι τα τρόφιμα περιέχουν χιλιάδες βιομόρια που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία, αλλά οι περισσότερες FCDB δεν τα περιλαμβάνουν.
Ένας άλλος περιορισμός είναι ότι οι βάσεις δεδομένων δεν ενημερώνονται τακτικά: Περίπου το 39% των βάσεων δεδομένων δεν είχε ενημερωθεί για περισσότερα από πέντε χρόνια (στην Αιθιοπία και τη Σρι Λάνκα, η βάση δεδομένων τους δεν έχει ενημερωθεί από τη δημιουργία της, πριν από περισσότερα από 50 χρόνια). Αυτό σημαίνει ότι δεν αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα συστήματα τροφίμων – και οι δίαιτες – αλλάζουν λόγω του κλίματος, της μετανάστευσης και των νέων τεχνολογιών. Η διατήρηση υψηλής ποιότητας FCDB απαιτεί εργαστήρια, ειδικούς και χρηματοδότηση – την οποία δεν διαθέτουν πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Αυτό συμβάλλει σε ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των περιοχών με τα περισσότερα δεδομένα τροφίμων και εκείνων με τα λιγότερα.
Ενώ η εργασία επισημαίνει αυτούς τους περιορισμούς, υπογραμμίζει επίσης τι είναι δυνατό όταν τα συστήματα δεδομένων τροφίμων λειτουργούν σωστά. Η Πρωτοβουλία Περιοδικού Πίνακα Τροφίμων (PTFI) είναι μια πρωτοποριακή προσπάθεια που διαχειρίζεται η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία και η Συμμαχία Βιολογικών Επιστημών και η CIAT , και έχει σχεδιαστεί για να ξεπεράσει τις ίδιες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες βάσεις δεδομένων.
Τι κάνει το PTFI να ξεχωρίζει;
- Πρωτοφανής Μοριακή Λεπτομέρεια: Η PTFI υπερβαίνει κατά πολύ τα 38 συνήθως παρακολουθούμενα θρεπτικά συστατικά. Χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές όπως η μεταβολομική και η φασματομετρία μάζας, τα τρόφιμα αναλύονται για πάνω από 30.000 βιομόρια.
- Πραγματικά Παγκόσμιο Πεδίο Εφαρμογής: Σε αντίθεση με τις περισσότερες βάσεις δεδομένων που επικεντρώνονται στις εθνικές δίαιτες, το PTFI καταγράφει τρόφιμα από κάθε ήπειρο, με ιδιαίτερη προσοχή στα υποεκπροσωπούμενα και ιθαγενή τρόφιμα που συχνά παραλείπονται από τα παραδοσιακά συστήματα.
- 100% Συμβατό με το FAIR: Το PTFI έχει σχεδιαστεί για να είναι Εύρεσης, Προσβάσιμο, Διαλειτουργικό και Επαναχρησιμοποιήσιμο – το χρυσό πρότυπο για την κοινή χρήση δεδομένων και τη διαφάνεια.
- Ανοιχτά και Τυποποιημένα: Όλα τα δεδομένα του PTFI είναι ελεύθερα διαθέσιμα στο διαδίκτυο, χρησιμοποιώντας παγκοσμίως αποδεκτά πρωτόκολλα, έτσι ώστε οποιοσδήποτε — από μια κυβέρνηση έως μια νεοσύστατη επιχείρηση τροφίμων — να μπορεί να τα χρησιμοποιήσει.
Αυτή η μελέτη καθιστά σαφές ένα πράγμα: δεν μπορούμε να διορθώσουμε τα συστήματα τροφίμων αν δεν γνωρίζουμε τι υπάρχει στο φαγητό μας . Το τρέχον μωσαϊκό βάσεων δεδομένων σύνθεσης τροφίμων αφήνει πάρα πολλούς ανθρώπους – και πάρα πολλά τρόφιμα – εκτός συζήτησης. Χρειαζόμαστε παγκόσμια συνεργασία, πιο έξυπνη τεχνολογία και, πάνω απ’ όλα, ισότητα στην πρόσβαση και την εκπροσώπηση δεδομένων. Όλοι, παντού, αξίζουν πρόσβαση στο είδος της γνώσης για τα τρόφιμα που βοηθά στη θρέψη των ανθρώπων και του πλανήτη. Πρωτοβουλίες όπως το PTFI δεν ενημερώνουν απλώς τις βάσεις δεδομένων, αλλά επαναπροσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ίδια την τροφή – ως μια σύνθετη, ποικιλόμορφη και δυναμική πηγή υγείας, πολιτισμού και ανθεκτικότητας.
https://www.frontiersin.org/journals/nutrition/articles/10.3389/fnut.2025.1552367/full
Ακολουθήστε το Cibum 
