Διάσταση απόψεων για το πόσο εθιστικά είναι τα υψηλής επεξεργασίας τρόφιμα, όπως κατεψυγμένες πίτσες, πατατάκια, παγωτά και burger.
Της Χριστίνας Κοψίνη
Πόσο εθιστικά είναι τα υψηλής επεξεργασίας τρόφιμα όπως η καταψυγμένη πίτσα, η σοκολάτα, τα πατατάκια, τα μπισκότα, το παγωτό, οι τηγανιτές πατάτες και τα cheeseburgers; Η συζήτηση κρατά χρόνια, όπως και οι αντίθετες απόψεις μεταξύ των ιατρών και των ειδικών.
Τα ανθυγιεινά τρόφιμα δεν είναι απλώς κακά για την υγεία σας, μπορεί επίσης να είναι και εθιστικά. Οι ερευνητές τροφίμων συζητούν εάν τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα όπως τα πατατάκια και το παγωτό είναι εθιστικά, προκαλώντας τον εγκέφαλό μας να τρώει υπερβολικά πολύ όπως συμβαίνει με το κάπνισμα που θέλουμε να το κόψουμε αλλά δεν μπορούμε.
Πριν από πέντε χρόνια, μια ομάδα επιστημόνων διατροφής μελέτησε τι τρώνε οι Αμερικανοί και κατέληξε σε ένα εντυπωσιακό συμπέρασμα: Περισσότερες από τις μισές θερμίδες που καταναλώνει ο μέσος Αμερικανός προέρχονται από υπερβολικά επεξεργασμένα τρόφιμα, που συνδυάζουν μεγάλες ποσότητες ζάχαρης, αλατιού λαδιών, λίπους και άλλων πρόσθετων. Τα υπερβολικά επεξεργασμένα τρόφιμα συνεχίζουν να κυριαρχούν στην αμερικανική διατροφή, παρά το γεγονός ότι συνδέονται με την παχυσαρκία, τις καρδιακές παθήσεις, τον διαβήτη τύπου 2 και άλλα προβλήματα υγείας.
Φθηνά και βολικά, έχουν σχεδιαστεί για να είναι εύγευστα, ενώ ταυτόχρονα η βιομηχανία τροφίμων κάνει επιθετική προώθηση τους στην αγορά. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο των ΝewYorkTimes, όλο και περισσότεροι επιστήμονες εκτιμούν ότι μία άλλη αιτία που κάνει αυτά τα τρόφιμα να καταναλώνονται τόσο πολύ βρίσκεται στον εθισμό που προκαλούν σε πολλούς. Φυσικά, δεν συμφωνούν όλοι οι ερευνητές με αυτήν την άποψη την οποία το American Journal of Clinical Nutrition διερεύνησε πρόσφατα. Αναζήτησε δύο κορυφαίους επιστήμονες του χώρου και διοργάνωσε την παράθεση των απόψεων τους.
Συγκλίσεις και αποκλίσεις των επιστημόνων
Πρόκειται για την Ashley Gearhardt, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστήμιο Michigan των ΗΠΑ και τον Dr. Johannes Hebebrand, επικεφαλής του τμήματος ψυχιατρικής, ψυχοσωματικής και ψυχοθεραπείας παιδιών και εφήβων του Πανεπιστημίου του Ντούισμπουργκ-Έσσεν στη Γερμανία.
Κατ’αρχάς η Δρ. Gearhardt, κλινικός ψυχολόγος, βοήθησε στην ανάπτυξη της αποκαλούμενη Κλίμακας εθισμού στο φαγητό Yale, που χρησιμοποιείται για να προσδιοριστεί εάν ένα άτομο εμφανίζει σημάδια εθιστικής συμπεριφοράς προς το φαγητό. Σε μελέτη στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 500 άτομα, αυτή και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι ορισμένα τρόφιμα ήταν ιδιαίτερα πιθανό να προκαλέσουν διατροφικές συμπεριφορές «όπως εθιστικές», με έντονες λιγούρες, απώλεια ελέγχου και αδυναμία μείωσης, παρά τις επιβλαβείς συνέπειες.
Στην κορυφή της λίστας αυτών των τροφίμων που δημιουργούσαν έντονη επιθυμία κατανάλωσης ήταν η πίτσα, η σοκολάτα, τα πατατάκια, τα μπισκότα, τα παγωτά, οι τηγανιτές πατάτες και τα cheeseburgers. Η Δρ Gearhardt ανακάλυψε στην έρευνά της ότι αυτά τα ιδιαιτέρως επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν πολλά κοινά με άλλες εθιστικές ουσίες. Όπως συμβαίνει με τα τσιγάρα και την κοκαΐνη, τα συστατικά τους προέρχονται από φυσικά φυτά και τροφές που δεν περιέχουν συστατικά που επιβραδύνουν την απορρόφησή τους, όπως φυτικές ίνες, νερό και πρωτεΐνες. Στη συνέχεια, τα πιο ευχάριστα συστατικά τους εξευγενίζονται και επεξεργάζονται σε προϊόντα που απορροφώνται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος, ενισχύοντας την ικανότητά τους να φωτίζουν περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την ανταμοιβή, το συναίσθημα και τα κίνητρα.
Το αλάτι, τα πηκτικά, τα τεχνητά αρώματα και άλλα πρόσθετα που περιλαμβάνοντα στα στις επεξεργασμένες τροφές ενισχύουν την έλξη που ασκούν ενισχύοντας ιδιότητες όπως η γεύση και η αίσθηση στο στόμα, δηλαδή, φαίνεται ότι επιδρούν παρόμοια με τον τρόπο που τα τσιγάρα, εμπεριέχοντας μια ποικιλία από πρόσθετα αυξάνουν τις δυνατότητες εθισμού των καπνιστών, είπε η Δρ Gearhardt. Στο τσιγάρο, είναι η μενθόλη που βοηθά να καλύψει την πικρή γεύση της νικοτίνης, ενώ ένα άλλο συστατικό που χρησιμοποιείται σε ορισμένα τσιγάρα, το κακάο, διαστέλλει τους αεραγωγούς και αυξάνει την απορρόφηση της νικοτίνης. « Ένας κοινός παρονομαστής μεταξύ των πιο ακαταμάχητων υπερεπεξεργασμένων τροφών είναι ότι περιέχουν μεγάλες ποσότητες λίπους και επεξεργασμένους υδατάνθρακες, έναν ισχυρό συνδυασμό που σπάνια συναντάται σε εκείνες τις φυσικές τροφές που συνέβαλλαν στην εξέλιξη του ανθρώπου, όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρέας, οι ξηροί καρποί, το μέλι, τα φασόλια και οι σπόροι» υποστηρίζει η Δρ Gearhardt. Πολλές τροφές που βρίσκονται στη φύση είναι πλούσιες είτε σε λίπος είτε σε υδατάνθρακες, αλλά συνήθως δεν είναι πλούσιες και στα δύο.
«Οι άνθρωποι δεν εθίζονται στα φυσικά τρόφιμα που κάνουν καλό στην υγεία μας, όπως π.χ. οι φράουλες», δήλωσε η Δρ Gearhardt. «Ενώ συμβαίνει το αντίθετο με το υποσύνολο των ιδιαιτέρως επεξεργασμένων τροφίμων. Πρόκειται για τρόφιμα που μπορούν να προκαλέσουν απώλεια ελέγχου και ψυχαναγκαστικές, προβληματικές συμπεριφορές παρόμοιες με αυτές που βλέπουμε στο αλκοόλ και το τσιγάρο».
Σε άλλη μελέτη, η Δρ Gearhardt κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όταν οι άνθρωποι περιόριζαν τα πολύ τα επεξεργασμένα τρόφιμα, εμφάνιζαν συμπτώματα που ήταν συγκρίσιμα με την έλλειψη της ουσίας σε χρήστες ναρκωτικών, όπως ευερεθιστότητα, κόπωση, αισθήματα λύπης και λαχτάρα.
Άλλοι ερευνητές που ασχολήθηκαν με μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου συμπέραναν ότι οι άνθρωποι, που καταναλώνουν, συχνότερα, πρόχειρα φαγητά μπορούν, να αναπτύξουν ανοχή σε αυτά με την πάροδο του χρόνου, με αποτέλεσμα να απαιτούν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες αποζητώντας την αρχική απόλαυση.
Στην κλινική της πρακτική, η Δρ Gearhardt έχει συναντήσει ασθενείς —και παχύσαρκους και μη παχύσρκους — οι οποίοι, μάταια, αγωνίζονται να ελέγξουν την πρόσληψη των πολύ επεξεργασμένων τροφίμων. Μερικοί προσπαθούν να τα τρώνε με μέτρο, αλλά σύντομα διαπιστώνουν ότι χάνουν τον έλεγχο και φτάνουν σε σημείο να νιώθουν άρρωστοι και ματαιωμένοι . Πολλοί από τους ασθενείς της διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να σταματήσουν αυτές τις τροφές παρά το γεγονός ότι παλεύουν με τον ανεξέλεγκτο διαβήτη, την υπερβολική αύξηση βάρους και άλλα προβλήματα υγείας. «Το εντυπωσιακό είναι ότι οι πελάτες μου έχουν σχεδόν πάντα πλήρη επίγνωση των αρνητικών συνεπειών της υψηλής επεξεργασμένης κατανάλωσης τροφίμων τους και έχουν δοκιμάσει δεκάδες στρατηγικές όπως δίαιτες και καθαρισμούς για να ελέγξουν τη σχέση τους με αυτά τα τρόφιμα». αναφέρει η γιατρός. «Ενώ αυτές οι προσπάθειες μπορεί να λειτουργήσουν για μικρό χρονικό διάστημα, σχεδόν πάντα καταλήγουν να υποτροπιάζουν».
Ωστόσο, ο Δρ Hebebrand αμφισβητεί την άποψη πώς κάθε τρόφιμο είναι και εθιστικό. Υποστηρίζει ότι ενώ τα πατατάκια και η πίτσα μπορεί σε μερικούς να ασκούν ακαταμάχητη έλξη, δεν προκαλούν την αλλοίωση της ψυχικής κατάστασης, που είναι χαρακτηριστικό των εθιστικών ουσιών. Το κάπνισμα ενός τσιγάρου, η κατανάλωση ενός ποτηριού κρασί ή η λήψη ηρωίνης, για παράδειγμα, προκαλεί μια άμεση αίσθηση στον εγκέφαλο την οποία αυτά τα τρόφιμα δεν την προκαλούν, λέει. «Μπορείτε να πάρετε οποιοδήποτε εθιστικό φάρμακο και θα έχετε πάντα το ίδιο αποτέλεσμα, μια κάποια νοητική αναταραχή, μετά την κατάποσή του», είπε ο Δρ Hebebrand. «Αυτό δείχνει ότι η ουσία έχει επίδραση στο κεντρικό νευρικό σας σύστημα. Όμως, όλοι καταναλώνουμε πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα και κανείς από εμάς δεν βιώνει αυτήν την αλλοιωμένη κατάσταση του νου, επειδή δεν υπάρχει άμεσος αντίκτυπος της ουσίας στον εγκέφαλο».
Στις εξαρτήσεις από τις ουσίες , οι άνθρωποι εξαρτώνται από μια συγκεκριμένη χημική ουσία που δρα στον εγκέφαλο, όπως η νικοτίνη στα τσιγάρα ή η αιθανόλη στο κρασί και το ποτό. Στην αρχή, αναζητούν αυτή τη χημική ουσία για να πάρουν ευχαρίστηση, αλλά στη συνέχεια εξαρτώνται από αυτήν για να ανακουφίσουν τα καταθλιπτικά και αρνητικά τους συναισθήματα. Εν αντιθέσει με αυτό που συμβαίνει στις ουσίες, στα υψηλής επεξεργασίας τρόφιμα, δεν υπάρχει καμία ένωση που να μπορεί να χαρακτηριστεί ως εθιστική, αντιτείνει ο Δρ Hebebrand.
Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παχύσαρκα άτομα που τρώνε υπερβολικά τείνουν να καταναλώνουν ένα ευρύ φάσμα τροφών με διαφορετική υφή, γεύσεις και συνθέσεις.
Ο Δρ. Hebebrand υποστήριξε, επίσης, ότι η υπερκατανάλωση τροφής οφείλεται εν μέρει στη βιομηχανία τροφίμων που εμπορεύεται περισσότερα από 20.000 νέα προϊόντα κάθε χρόνο, δίνοντας στους ανθρώπους πρόσβαση σε μια φαινομενικά ατελείωτη ποικιλία τροφίμων και ποτών. «Είναι η ποικιλία των τροφίμων που είναι τόσο ελκυστική και προκαλεί το πρόβλημα κι όχι η ουσία σε αυτά τα τρόφιμα», πρόσθεσε.
Η Δρ Gearhardt, από την πλευρά της προσθέτει, ότι οι εθιστικές ουσίες δεν επηρεάζουν όλους όσοι τις καταναλώνουν. Σύμφωνα με έρευνες, περίπου τα δύο τρίτα των ανθρώπων που καπνίζουν τσιγάρα συνεχίζουν να εθίζονται, ενώ το ένα τρίτο όχι. Μόνο το 21% περίπου των ανθρώπων που κάνουν χρήση κοκαΐνης στη ζωή τους εθίζονται, ενώ μόλις το 23% των ανθρώπων που πίνουν αλκοόλ αναπτύσσουν εξάρτηση από αυτό. Μελέτες δείχνουν ότι ένα ευρύ φάσμα παραγόντων καθορίζει εάν οι άνθρωποι θα εξαρτηθούν συμπεριλαμβανομένης της γενετικής, του οικογενειακού ιστορικού, της έκθεσης σε τραύμα και του περιβαλλοντικού και κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι δοκιμάζουν εθιστικές ουσίες και δεν εθίζονται», αναφέρει η Δρ Gearhardt. «Επομένως, αν αυτά τα τρόφιμα είναι εθιστικά, δεν θα περιμέναμε ότι το 100% της κοινωνίας θα είναι εθισμένο σε αυτά». Για τους ανθρώπους που αγωνίζονται να περιορίσουν την πρόσληψη εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφών, η Δρ Gearhardt συνιστά να κρατούν ένα ημερολόγιο με το τι τρώνε, ώστε να μπορέσουν να εντοπίσουν τα τρόφιμα που ασκούν τη μεγαλύτερη έλξη,δηλαδή αυτά που προκαλούν έντονη λαχτάρα και δεν μπορούν να σταματήσουν την κατανάλωση τους
« Κρατήστε αυτά τα τρόφιμα έξω από το σπίτι σας, ενώ εφοδιάζετε το ψυγείο και το ντουλάπι σας με πιο υγιεινές εναλλακτικές τροφές που σας αρέσουν» προτρέπει και προσθέτει « Eντοπίστε ποια ερεθίσματα σας κάνουν να λαχταράτε τις συγκεκριμένες τροφές. Θα μπορούσαν να είναι συναισθήματα όπως το άγχος, η πλήξη και η μοναξιά; Ή μπορεί να είναι oι διαδρομές που κάνετε συχνά προς το μαγαζί με τα αγαπημένα σας ντόνατς; Ισως θα βοηθούσε να κάνετε ένα σχέδιο για να διαχειριστείτε αυτά τα ερεθίσματα ακολουθώντας μια διαφορετική διαδρομή προς το σπίτι, ή βάλτε στην ατζέντα σας δραστηριότητες που θα σας βοηθούσαν να μειώσετε το άγχος αλλά … χωρίς φαγητό. Επίσης, αποφύγετε να παραλείπετε γεύματα, γιατί η πείνα μπορεί να προκαλέσει πόθους που οδηγούν σε λυπηρές αποφάσεις» συμβουλεύει η γιατρός.
«Το να βεβαιωθείτε ότι τροφοδοτείτε τακτικά το σώμα σας με θρεπτικά, ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα που απολαμβάνετε μπορεί να είναι σημαντικό για να σας βοηθήσει να περιηγηθείτε σε ένα πολύ απαιτητικό περιβάλλον τροφίμων», καταλήψει η Δρ Gearhardt.
Πηγές: nytimes.com
National Library of Medicine
Ακολουθήστε το Cibum 
