Η Νομικός LL.M EU Law Ντία Χωραφά αναλύει στο Cibum το μεγάλο θέμα των ΠΟΠ προϊόντων, η προστασία των οποίων ενώ ισχύει εντός της Ε.Ε. κάθε άλλο παρά αναγνωρίζεται αυτομάτως σε τρίτες χώρες.
Άρθρο της Ντίας Χωραφά για τις Γεωγραφικές Ενδείξεις και την εμπορική πολιτική της Ε.Ε.
Η φέτα και το prosecco εμποδίζουν την επίτευξη εμπορικής συμφωνίας μεταξύ ΕΕ Αυστραλίας, διαβάζουμε εκτενώς στον διεθνή τύπο (η φέτα και το Roquefort, αντιστοίχως, στα γαλλικά μέσα). “Australia’s beloved feta under siege in EU trade negotiations”, είναι ο τίτλος που φέρει δημοσίευμα στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.
Στις συζητήσεις που διεξήχθησαν τον Ιούλιο 2023 για την υπό διαπραγμάτευση (από το 2018, εδώ δηλαδή και πέντε έτη) Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών ΕΕ – Αυστραλίας, οι δύο πλευρές απέτυχαν προς το παρόν να καταλήξουν σε συμφωνία. Μεταξύ των διαφόρων επιθετικών και αμυντικών συμφερόντων και των επιδιώξεων για αμοιβαίες παραχωρήσεις μεταξύ ΕΕ και Αυστραλίας, αναμφίβολα ξεχωρίζει ως ένα από τα πλέον ακανθώδη ζητήματα η προστασία για τις Γεωγραφικές Ενδείξεις, που επιδιώκει η ΕΕ με σθεναρές αντιρρήσεις αποδοχής της από την άλλη πλευρά. Ενδιαφέρον έχουν οι δηλώσεις αυστραλιανών υπουργών και αξιωματούχων ότι η Αυστραλία είναι έθνος μεταναστών, και ότι οι Ευρωπαίοι που μετανάστευσαν από μέρη όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, μεταφέροντας εκεί και την κουλτούρα τους, θα πρέπει να διατηρήσουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τις ονομασίες για τα προϊόντα που παράγουν (όπως η φέτα ή το prosecco).
Υπάρχουν περισσότερες από 70 εταιρείες με διάφορα σήματα που παράγουν «αυστραλιανή φέτα», με την ονομασία feta ή fetta να έχει καταστεί γενικής χρήσης στην Αυστραλία, σύμφωνα με την ένωση Αυστραλών παραγωγών γαλακτοκομικών προϊόντων. «Δούρειο ίππο για τον ευρωπαϊκό προστατευτισμό», έχουν χαρακτηρίσει εν γένει τις Γεωγραφικές Ενδείξεις ΕΕ ο επικεφαλής της Εθνικής Ομοσπονδίας Αγροτών Αυστραλίας, καθώς και (με παρεμφερείς διατυπώσεις) εκπρόσωποι άλλων παραγωγικών φορέων.
Ποια ακριβώς όμως είναι η έννομη προστασία που διασφαλίζει η εν λόγω Συμφωνία για τις ΓΕ, τις ελληνικού ενδιαφέροντος ειδικότερα, ιδίως δε για τη Φέτα ΠΟΠ; Γιατί η προστασία των Γεωγραφικών Ενδείξεων δημιουργεί πεδίο – συχνά έντονης έως και αγεφύρωτης- αντιπαράθεσης;
Κύριο αντικείμενο του παρόντος Σημειώματος αποτελεί η έννομη προστασία των Γεωγραφικών Ενδείξεων (ΓΕ) στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών που συνάπτει η ΕΕ με τρίτες χώρες.
Διερευνάται στο πλαίσιο ενδεικτικής περιπτωσιολογίας εμπορικών διαπραγματεύσεων και συμφωνιών της ΕΕ με τρίτες χώρες, η προβλεπόμενη προστασία για τις Γεωγραφικές Ενδείξεις, με ιδιαίτερη αναφορά σε ελληνικά προϊόντα ΠΟΠ & ΠΓΕ, και τη Φέτα ειδικότερα (σελ. 10-18).
Αφορμή αποτέλεσαν πρόσφατες εξελίξεις (Ιούλιος 2023), και συγκεκριμένα αφενός η υπογραφή της Συμφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών ΕΕ – Νέας Ζηλανδίας, και αφετέρου το -προσωρινό- αδιέξοδο στην υπό διαπραγμάτευση Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών ΕΕ – Αυστραλίας, με τις Γεωγραφικές Ενδείξεις να ξεχωρίζουν ως ένα από τα ακανθώδη ζητήματα και τη Φέτα να κατονομάζεται στον διεθνή τύπο μεταξύ των εκκρεμών ζητημάτων – εμποδίων.
Κρίθηκε χρήσιμο, δεδομένης της πολυπλοκότητας του ζητήματος, που αποτελεί πεδίο αποκλίσεων και ενίοτε έντονης -έως και αγεφύρωτης- αντιπαράθεσης μεταξύ της ΕΕ και εμπορικών της εταίρων, να επιχειρηθεί ανάλυση του ευρύτερου πλαισίου. Ειδικότερα, αντι-παρατίθενται τα συστήματα προστασίας των Γεωγραφικών Ενδείξεων στην ΕΕ, στην έννομη τάξη τρίτων χωρών – εμπορικών εταίρων της Ένωσης, και σε διεθνές επίπεδο (πολυμερείς συμφωνίες).
Στην ΕΕ οι Γεωγραφικές Ενδείξεις (ΠΟΠ /ΠΓΕ / ΓΕ) κατοχυρώνουν sui generis δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και αναγνωρίζουν ενισχυμένη προστασία. Ωστόσο, η προστασία που ισχύει εντός της Ε.Ε. κάθε άλλο παρά αναγνωρίζεται αυτομάτως σε τρίτες χώρες. Αντιθέτως, όπως ισχύει γενικώς για τις ΓΕ, αυτές παρέχουν περιορισμένη έννομη προστασία εντός της δικαιοδοσίας από την οποία αναγνωρίστηκε το σχετικό δικαίωμα.
Η ΕΕ επιδιώκει συστηματικά την προστασία των ΓΕ στο πλαίσιο τόσο Διεθνών Οργανισμών και πολυμερών συμφωνιών, όσο και διμερών συμφωνιών με τρίτες χώρες – εμπορικούς εταίρους.
Η διεθνής αναγνώριση και προστασία των ΓΕ, που αποτελεί τη βέλτιστη λύση, προσκρούει στην -επί του παρόντος- περιορισμένη γεωγραφική κάλυψη που παρέχει το Σύστημα της Λισαβόνας υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Διανοητικής Ιδιοκτησίας, και αντιστοίχως το περιορισμένο εύρος προστασίας που παρέχει η Συμφωνία TRIPs υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Σε διμερές επίπεδο, σε όλες αδιακρίτως τις συμφωνίες αντικείμενο προστασίας δεν αποτελούν το σύνολο των (3.500+) ΓΕ της ΕΕ, αλλά η ΕΕ διαπραγματεύεται με έκαστο εταίρο επί τη βάσει ενός περιορισμένου καταλόγου ΓΕ, ενώ επίσης το εύρος και το περιεχόμενο διαφοροποιείται κατά περίπτωση.
Οι ιδιαιτερότητες του συστήματος προστασίας στην ΕΕ αποτελούν σημεία απόκλισης πρωτίστως -αλλά όχι αποκλειστικά- με κράτη, όπως π.χ. ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, στα νομικά συστήματα των οποίων οι ΓΕ, κυρίως για τους οίνους και σπάνια για τρόφιμα, αποτελούν αντικείμενο προστασίας μέσω του γενικού συστήματος Εμπορικών Σημάτων.
Όσον αφορά ειδικότερα ορισμένες ονομασίες εμβληματικών ευρωπαϊκών προϊόντων, που συστηματικά αποτελούν αντικείμενο παραποίησης και (κατά)χρησης διεθνώς, προκύπτουν δύο κρίσιμα ζητήματα α) συνύπαρξη με κεκτημένα δικαιώματα / σύγκρουση με κατοχυρωμένα Εμπορικά Σήματα, και β) περιπτώσεις όπου οι προστατευόμενες στην ΕΕ ΓΕ θεωρείται ότι σε τρίτη χώρα έχουν καταστεί γενικής χρήσης (generic).
Το ζήτημα των ονομασιών που (θεωρούνται ότι) έχουν καταστεί «κοινές» είναι κρίσιμο για την Ελλάδα, ιδίως ως προς τη Φέτα. Όπως καταδεικνύεται σε όλες -πλην δύο- τις υπό εξέταση εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ προβλέπονται εξαιρέσεις και δικαιώματα σε προγενέστερους χρήστες στις τρίτες χώρες για τη συνέχιση χρήσης της ονομασίας.
Αναμφίβολα, η αντιπαράθεση σχετικά με την προστασία των Γεωγραφικών Ενδείξεων μεταξύ της ΕΕ και εμπορικών της εταίρων έχει βαθιές ρίζες, ως απόρροια διαφορετικών νομικοπολιτικών και οικονομικών προσεγγίσεων.
Την πολυπλοκότητα του ζητήματος συνθέτουν αποκλίνοντα καθεστώτα έννομης προστασίας των ΓΕ στις επιμέρους δικαιοδοσίες, αντικρουόμενα εμπορικά συμφέροντα, η σημασία που αποδίδεται στη διατροφική πολιτιστική κληρονομιά (συνυφασμένη ακόμα και με την εθνική ταυτότητα σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη), διαφορές στη διάρθρωση του αγροδιατροφικού τομέα κ.α.
Υπό το φως του σύνθετου πλαισίου συσχετισμών θα πρέπει να κριθεί η διαπραγματευτική στρατηγική και προσέγγιση που ακολουθεί η Ένωση για την προώθηση της προστασίας των ΓΕ μέσω της εμπορικής της πολιτικής, και να αξιολογηθεί εάν το περιεχόμενο προστασίας που προβλέπεται στις επιμέρους συμφωνίες αποτελεί επιτυχή έκβαση, ακόμα και στις περιπτώσεις όπου προβλέπονται εξαιρέσεις (ως βελτίωση συγκριτικά με την υφιστάμενη κατάσταση μηδενικής προστασίας) ή τουλάχιστον ανεκτή συμβιβαστική λύση.
Σε κάθε περίπτωση, πέραν της επιδίωξης της βέλτιστης δυνατής προστασίας στο πλαίσιο των συμφωνιών της Ένωσης με τρίτες χώρες, αυτό που δύναται και πρέπει να επιδιώξει η Ελλάδα είναι η μεταστροφή της ζήτησης προς την αυθεντική Φέτα ΠΟΠ, και ευρύτερα μια -περισσότερο- ενεργητική πολιτική προώθησης των προϊόντων της ΠΟΠ & ΠΓΕ με ενέργειες ενημέρωσης και προσέλκυσης καταναλωτών, και προβολής τους σε επαγγελματίες και σημεία πώλησης.
Τέλος, η προστασία σε τρίτες χώρες είναι ένα από τα πολλά ζητήματα μιας αποτελεσματικής πολιτικής της ΕΕ για τις ΓΕ (τα οποία δεν εμπίπτουν στο πεδίο εξέτασης του παρόντος Σημειώματος), που εν πολλοίς υπαγόρευσαν την εν εξελίξει αναθεώρηση της ενωσιακής νομοθεσίας.
Ακολουθήστε το Cibum 
