EUDR: Ανέτοιμες οι υπόχρεες επιχειρήσεις για την εφαρμογή του κανονισμού της ΕΕ για την αποψίλωση των δασών

Παγκόσμιες αντιδράσεις και εκκλήσεις προς την ΕΕ για την καθυστέρηση εφαρμογής του EUDR για βοοειδή, κακάο, καφέ, ελαιοφοίνικα, καουτσούκ, σόγια και ξυλεία.

Της Άννας Λεκατσά*

Σε 3 μήνες περίπου από σήμερα, ξεκινούν οι υποχρεώσεις των επιχειρήσεων σε εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) 2023/1115 για την αποψίλωση και την υποβάθμιση των δασών. Είναι όμως οι επιχειρήσεις στην ΕΕ, έτοιμες να εφαρμόσουν τις απαιτήσεις; Η απάντηση είναι όχι!

Δεν υπάρχει ετοιμότητα, ούτε από τις κρατικές αρχές, αλλά ούτε και από την πλειοψηφία των επιχειρήσεων, οι οποίες ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει επαρκής ενημέρωση, παροχή των κατάλληλων εργαλείων από την ΕΕ, καθώς και οι απαραίτητοι πόροι, αλλά και ο απαιτούμενος χρόνος, προκειμένου να διασφαλιστεί εγκαίρως η πλήρης συμμόρφωση με τον κανονισμό EUDR.

Επιπλέον, επικρατεί έντονη ανησυχία, κυρίως από τις παραγωγικές χώρες των βασικών προϊόντων, ότι τα εμπορικά πρότυπα του EUDR θα επιφέρουν σημαντικά κόστη και εμπόδια, ειδικότερα για τις μικρές επιχειρήσεις και τους μικροκαλλιεργητές που τελικώς θα αποκλειστούν από την προσοδοφόρα αγορά της ΕΕ.

Η αύξηση της τιμής που θα έρθει ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του κανονισμού, θα επιβαρύνει σημαντικά τους ευρωπαίους καταναλωτές, που ήδη πιέζονται από τον πληθωρισμό και τη γεωπολιτική αστάθεια. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της GlobalData, ο EUDR θα μπορούσε να κοστίσει στους καταναλωτές της ΕΕ, έως και 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια, μόνο για 2 από τις κατηγορίες των βασικών προϊόντων, το φοινικέλαιο και το καουτσούκ!

Υπάρχει άραγε ευθυγράμμιση του κανονισμού με το παγκόσμιο εμπορικό δίκαιο;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) εργάζεται για τη διασφάλιση ενός συστήματος διεθνών εμπορικών συναλλαγών που βασίζεται σε κανόνες, ώστε να δημιουργούνται ίσοι όροι ανταγωνισμού για όλα τα μέλη, μέσω «ουσιαστικής μείωσης των δασμών και άλλων φραγμών στο εμπόριο και εξάλειψης της διακριτικής μεταχείρισης στο διεθνές εμπόριο».

Κάποιες τρίτες χώρες που εξάγουν εμπορεύματα στην ΕΕ και που επηρεάζονται από τη νέα νομοθεσία, όπως η Ινδία, η Κολομβία και η Βραζιλία, έχουν εκφράσει ανησυχίες για πιθανή ασυμβατότητα του EUDR με τους κανόνες εμπορίου του ΠΟΕ, με το σκεπτικό ότι ο νέος κανονισμός επιβάλλει νέους, μη δασμολογικούς φραγμούς. Στην πραγματικότητα ωστόσο, το σύστημα του ΠΟΕ επιτρέπει στις κυβερνήσεις μεγάλο περιθώριο επιβολής περιβαλλοντικών μέτρων που σχετίζονται με το εμπόριο.

Από την πλευρά των κυβερνήσεων στην ΕΕ, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ζήτησε πρόσφατα από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, την καθυστέρηση εφαρμογής του EUDR, όπως εξάλλου έκαναν και άλλα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά και αρμόδιοι υπουργοί από κάποια κράτη μέλη, που προειδοποίησαν για την πολυπλοκότητα εφαρμογής του κανονισμού, αλλά και το πιθανό αρνητικό αντίκτυπο στο παγκόσμιο εμπόριο που θα δημιουργήσει κρίση στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Παρά τις εκκλήσεις της βιομηχανίας και των κυβερνήσεων σε όλο τον κόσμο, αλλά και των ευρωπαϊκών φορέων βασικών προϊόντων, όπως ο European Cocoa Association (ECA) και ο European Coffee Federation (ECF), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν προτίθεται (προς το παρόν) να καθυστερήσει την έναρξη εφαρμογής του κανονισμού.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, δίνοντας κάποιες πληροφορίες για την εφαρμογή του ΕUDR, ώστε να αναγνωρίσουμε τις δυσκολίες εφαρμογής.

Σύμφωνα με τις απαιτήσεις, τα σχετικά βασικά προϊόντα (βοοειδή, κακάο, καφές, ελαιοφοίνικας, καουτσούκ, σόγια και ξυλεία) και τα σχετικά παράγωγα προϊόντα θα διατίθενται ή θα καθίστανται διαθέσιμα στην αγορά ή θα εξάγονται, μόνον εάν πληρούνται όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

α) είναι μηδενικής αποψίλωσης·

β) έχουν παραχθεί σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία της χώρας παραγωγής·

γ) καλύπτονται από δήλωση δέουσας επιμέλειας.

Υπόχρεοι από 30/12/24 είναι οι φορείς εκμετάλλευσης που χαρακτηρίζονται ως μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις. Για τους φορείς εκμετάλλευσης που είχαν συσταθεί μέχρι 31/12/2020 ως πολύ μικρές ή μικρές επιχειρήσεις, οι σχετικοί κανόνες εφαρμόζονται από τις 30/6/2025. Για τα κριτήρια χαρακτηρισμού των επιχειρήσεων, υπάρχει η οδηγία 2013/34/ΕΕ, άρθρο 3.

Οι φορείς εκμετάλλευσης θα υποχρεούνται να ιχνηλατούν τα βασικά προϊόντα που πωλούν στο γεωτεμάχιο, όπου παρήχθησαν. Στην ουσία, αυτό που απαιτείται είναι ο γεωεντοπισμός (δηλαδή οι γεωγραφικές συντεταγμένες) για να αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει αποψίλωση των δασών σε συγκεκριμένη τοποθεσία.

Θα υποβάλουν δήλωση δέουσας επιμέλειας που θα περιλαμβάνει αυτές τις συντεταγμένες, πριν από τη διάθεση στην αγορά της ΕΕ ή την εξαγωγή τους από την ΕΕ, προκειμένου να αποδείξουν ότι τα σχετικά παράγωγα προϊόντα συμμορφώνονται με όλες τις απαιτήσεις.

Η ΕΕ θα διατηρεί το πληροφοριακό σύστημα “Deforestation Due Diligence Registry”, το οποίο έχει ολοκληρωθεί και είναι έτοιμο να δεχτεί τις πρώτες εγγραφές το Νοέμβριο του 2024. Το εν λόγω μητρώο θα επιτρέπει στους φορείς εκμετάλλευσης, τους εμπόρους και τους εκπροσώπους τους, να συντάσσουν ηλεκτρονικές δηλώσεις δέουσας επιμέλειας και να τις υποβάλλουν στις αρμόδιες τελωνειακές αρχές.

Χωρίς αυτές, η διάθεση στην αγορά της ΕΕ ή η εξαγωγή των προϊόντων από αυτή θα είναι παράνομη και δεν θα επιτρέπεται.

Όλη η εφοδιαστική αλυσίδα είναι υπεύθυνη για τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις, στο πλαίσιο φυσικά που αναλογεί για την κάθε επιχείρηση. Ανάλογα με τα κριτήρια που εφαρμόζονται, κάποιοι είναι υπόχρεοι υποβολής δήλωσης επιμέλειας και κάποιοι άλλοι παραπέμπουν στις δηλώσεις που έχουν ήδη υποβληθεί από τους υπόχρεους.

Για να προσδιοριστούν οι απαιτήσεις, πρέπει να αναζητηθούν οι επιχειρήσεις που σχετίζονται με τα προϊόντα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού, σύμφωνα με τα εμπορεύματα που απαριθμούνται στον πίνακα του παραρτήματος Ι.

Κανένα άλλο προϊόν δεν εμπίπτει στον κανονισμό, ακόμη και αν αποτελεί συστατικό κάποιου άλλου προϊόντος.

Ο κανονισμός θεσπίζει επίσης σύστημα συγκριτικής αξιολόγησης των χωρών ή τμημάτων των χωρών αυτών (country benchmarking). Στην ουσία αξιολογείται ο κίνδυνος μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του EUDR, έτσι έχουμε 3 βαθμίδες: υψηλού, χαμηλού ή συνήθους κινδύνου.

Για την κατανόηση των απαιτήσεων, παραθέτουμε ενδεικτικά και κάποιους ορισμούς από τον κανονισμό:

«σχετικά βασικά προϊόντα»: τα βοοειδή, το κακάο, ο καφές, ο ελαιοφοίνικας, το καουτσούκ, η σόγια και η ξυλεία·

«σχετικά παράγωγα προϊόντα»: τα προϊόντα που απαριθμούνται στο παράρτημα I και τα οποία περιέχουν, έχουν τραφεί ή έχουν κατασκευαστεί ή παρασκευαστεί χρησιμοποιώντας σχετικά βασικά προϊόντα·

«φορέας εκμετάλλευσης»: κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που, στο πλαίσιο εμπορικής δραστηριότητας, διαθέτει στην αγορά σχετικά παράγωγα προϊόντα ή τα εξάγει·

«διάθεση στην αγορά»: η πρώτη φορά κατά την οποία ένα σχετικό βασικό ή σχετικό παράγωγο προϊόν καθίσταται διαθέσιμο στην αγορά της Ένωσης·

«έμπορος»: κάθε πρόσωπο στην αλυσίδα εφοδιασμού, διαφορετικό από τον φορέα εκμετάλλευσης, το οποίο, στο πλαίσιο εμπορικής δραστηριότητας, καθιστά διαθέσιμα στην αγορά σχετικά παράγωγα προϊόντα·

Τι θα επιφέρει η μη εφαρμογή του EUDR;

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), την περίοδο μεταξύ 1990 και 2020 χάθηκαν παγκοσμίως περίπου 420 εκατομμύρια εκτάρια δάσους.

Με βάση την εκτίμηση επιπτώσεων του κανονισμού εκτιμάται ότι, εάν δεν υπάρξει η εν λόγω παρέμβαση, η κατανάλωση και η παραγωγή στην ΕΕ των έξι βασικών προϊόντων (βοοειδή, κακάο, καφές, ελαιοφοίνικας, σόγια και ξυλεία) και μόνο, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αποψίλωση περίπου 248.000 εκταρίων δάσους ετησίως έως το 2030.

Η αποψίλωση των δασών από μόνη της ευθύνεται για το 11% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, όπως αναφέρεται στην ειδική έκθεση του 2019 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τη γη.

Πηγές:

*Άννα Λεκατσά Γεωπόνος-Επιστήμονας Τροφίμων, Senior Consultant AG ADVENT AE