Γηγενής “μέλισσες χωρίς κεντρί” στην Λατινική Αμερική παράγουν ”μέλι” ιδανικό για… νοθεία μελιού.
Τον Φεβρουάριο του 2024 εντοπίστηκαν 2 περιπτώσεις νοθείας μελιού από τις Πορτογαλικές αρχές. Το μέλι ενώ πωλούνταν ως κανονικό, στην πραγματικότητα ήταν ”μέλι” από μελιπονίνες, μέλισσες δηλαδή χωρίς κεντρί, προέλευσης Βραζιλίας.
To μέλι όπως το γνωρίζουμε στην Ευρώπη και ορίζεται από τον Codex Alimentarius του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας παράγεται από την μέλισσα, Apis mellifera, και είναι γνωστό για τις ευεργετικές του ιδιότητες και τη θρεπτική του αξία. Αυτή η συσχέτιση έχει αποδειχθεί από επιστημονικές μελέτες που περιγράφουν τη σύνθεση και τις βιολογικές τους ιδιότητες. Σε διάφορες περιοχές του κόσμου, κυρίως στην Λατινική Αμερική, παράγεται και κυκλοφορεί το ”μέλι” από μέλισσες χωρίς κεντρί ή αλλιώς μελιπονίνες, όπως Melipona seminigra, Oxytrigona flavelola, Melipona flavolineata, Melipona amazonica, κλπ. Η αναζήτηση προτύπων που θα καθοδηγούν το εμπόριο αυτών των προϊόντων είναι σε εξέλιξη, καθώς υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με το κοινό μέλι από Apis mellifera και συχνά απαιτεί πρόσθετες επεξεργασίες. Η ονομασία του ως μέλι ή η ανάμειξή του με μέλι θεωρείται απάτη τροφίμων.
Ο ορισμός του μελιού στον Κώδικα Τροφίμων και Ποτών:
Μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που παράγουν οι μέλισσες του είδους Apis mellifera από το νέκταρ των φυτών ή από εκκρίσεις ζώντων μερών φυτών ή εκκρίματα εντόμων απομυζούντων φυτά ευρισκόμενα πάνω στα ζώντα μέρη των φυτών, τα οποία οι μέλισσες συλλέγουν, μετατρέπουν αναμειγνύοντας με ειδικές ύλες του σώματός τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, εναποθηκεύουν και φυλάσσουν στις κηρήθρες της κυψέλης, προκειμένου να ωριμάσουν. Αυτή η λεπτομερέστατη περιγραφή εγγυάται ότι το μέλι είναι ένα φυσικό προϊόν χωρίς καμιά επεξεργασία από τον άνθρωπο και το προφυλάσσει από οποιαδήποτε προσθήκη ή αφαίρεση.
Τι είναι το ”μέλι” μελιπονίνων
Οι περισσότερες μελέτες σχετικά με το μέλι έχουν πραγματοποιηθεί με μέλι Apis mellifera, καθώς αυτό το είδος έχει προσαρμοστεί σε διάφορες περιοχές σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, η βιβλιογραφία εξυμνεί τις αρετές των διαφορετικών χαρακτηριστικών του μελιού από τις μέλισσες χωρίς κεντρί, ειδικά σε σχέση με την περιεκτικότητα σε υγρασία, την ιδιαίτερη γεύση και το πιο έντονο άρωμά του (Alves et al. 2005).
Οι μέλισσες χωρίς κεντρί, μελιπονίνες, γηγενείς ή αυτόχθονες μέλισσες σε διάφορες περιοχές του κόσμου, αποτελούν μια ευρεία ομάδα ευκοινωνικών μελισσών και παρουσιάζουν μια σειρά από παραλλαγές σε πτυχές συμπεριφοράς, συστήματα επικοινωνίας, στρατηγικές αναζήτησης τροφής, πυκνότητες πληθυσμού και αρχιτεκτονικές φωλιών, μεταξύ άλλων (Nogueira-Neto 1997 ). Περισσότερα από 500 είδη μελισσών χωρίς κεντρί έχουν περιγραφεί και 61 γένη κατανέμονται στη Λατινική Αμερική, την Αυστραλία, την Αφρική και τις τροπικές περιοχές της Ασίας. Η χρήση ορθολογικών τεχνικών αναπαραγωγής, η γνώση της εξερευνημένης χλωρίδας, η εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης και η τεχνητή διατροφή επέτρεψαν την ανάπτυξη της μελιπονοκομίας.
Η διαδικασία παραγωγής μελιού του Apis mellifera συνίσταται στην αφαίρεση της υγρασίας από το νέκταρ σε ένα ορισμένο επίπεδο που οι μικροοργανισμοί δεν μπορούν πλέον να αναπαραχθούν και με αυτό μπορεί να αποθηκευτεί για πολλά χρόνια χωρίς να αλλοιωθεί και να διατηρήσει σχεδόν τα ίδια χαρακτηριστικά χρώματος, γεύσης. άρωμα και φυσικοχημικές ιδιότητες. Οι μέλισσες αφαιρούν την υγρασία χρησιμοποιώντας τα φτερά τους και προσθέτουν ένζυμα με τη λειτουργία της πέψης των σακχάρων και της διατήρησης του μελιού. Το μέλι αποθηκεύεται σε κηρήθρες από κερί που παράγεται από τους αδένες των εργατών και αφού κλείσει, το μέλι δεν έχει πλέον επαφή με τον αέρα (Seeley 1985).
Η διαδικασία που χρησιμοποιούν οι μελιπονίνες είναι διαφορετική. Αφυδατώνουν το ”μέλι” ως ένα βαθμό και αφού αποθηκευτεί, μικροοργανισμοί, κυρίως βακτήρια του γένους Bacillus και ζυμομύκητες, θα καταναλώσουν μέρος των σακχάρων και θα το μετατρέψουν σε αλκοόλ μέσω αναερόβιας ζύμωσης και στη συνέχεια αυτή η αλκοόλη μετατρέπεται σε οξικό οξύ μέσω αερόβιας ζύμωσης. Τα σάκχαρα μπορούν επίσης να μετατραπούν σε άλλους τύπους οξέων (και άλλα παραπροϊόντα) μέσω άλλων τύπων μη αλκοολικής ζύμωσης. Αυτή η διαδικασία προσδίδει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο ”μέλι” των μελιπονίνων, που μάλιστα είναι ποικίλα πολύ συγκεκριμένη, αφού κάθε είδος μέλισσας έχει το δικό του μικροβίωμα και η δυναμική επεξεργασίας είναι διαφορετική. Επιπλέον, η κυψελίδα, σε αντίθεση με την κηρήθρα Apis mellifera, μεταφέρει σταδιακά τα αρώματα από το υλικό της στο ”μέλι” μελιπονινών, δημιουργώντας έτσι συγκεκριμένη ταυτότητα του είδους.
Η σύνθεση του ”μελιού” από μελιπονίνες εξαρτάται, μεταξύ άλλων παραγόντων, από τις φυτικές πηγές από τις οποίες προέρχεται, το είδος των μελιπονίνων, την κατάσταση της κυψέλης, την κατάσταση ωριμότητας του μελιού και τις καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της εισκόμησης. Το ”μέλι” από μελιπονίνες έχει ως κύριο χαρακτηριστικό του την υψηλότερη οξύτητα και την υψηλότερη περιεκτικότητα σε νερό (υγρασία), γεγονός που το καθιστά λιγότερο πυκνό από το κοινό μέλι μέλισσας (A. mellifera). Εντοπίζονται επίσης και σημαντικές φυσικοχημικές διαφορές μεταξύ του ”μελιού” μελιπονίνων και του μελιού Apis mellifera. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα για να τυποποιηθούν οι προδιαγραφές του ”μελιού” μελιπονίνων και έως τότε πρακτικές όπως αντικατάσταση και η νοθεία του μελιού με ”μέλι” μελιπονίνων είναι πιθανές.
Τι είναι οι μελιπονίνες;
Είναι πολύ διαδεδοµένη υπό-οικογένεια στις τροπικές περιοχές και κυρίως στη Ν. Αµερική. Αν και δεν υπάρχουν στην χώρα µας, η αναφορά σ’ αυτές κρίνεται αναγκαία για µια ολοκληρωµένη γνώση των ειδών µελισσών που υπάρχουν στον πλανήτη µας και επειδή η συνεισφορά τους στην επικονίαση είναι αναµφισβήτητη, αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν οι µόνες µέλισσες µαζί µε τους βοµβίνους και τα µοναχικά είδη που υπήρχαν στην Αµερική µέχρι τον 17ο αιώνα, όταν και εισήχθηκε η κοινή µέλισσα. Είναι κοινωνικά έντοµα µε κάποιες διαφορές στη βιολογία και οικολογία τους από τις κοινές µέλισσες. Κατασκευάζουν τις φωλιές τους στο έδαφος, σε κορµούς δένδρων ή σε φωλιές τερµιτών. Οι µέλισσες αυτές είναι γνωστές από την εποχή των ‘Ινκας και των Αζντέκων και οι σηµερινοί κάτοικοι των περιοχών αυτών τις κρατούν σε ξύλινες κυλινδρικές κατασκευές (O’Toole & Raw, 1991).
Τα σπουδαιότερα γένη είναι οι Melipona και οι Trigona. Οι µέλισσες αυτές λέγονται άκεντρες όχι γιατί δεν έχουν κεντρί αλλά γιατί δεν το χρησιµοποιούν ενάντια στους εχθρούς τους. Συνήθως ενοχλούν τον κάθε εισβολέα µπαίνοντας στα αυτιά, στο στόµα και στις µύτες του σε µεγάλους αριθµούς, τον δαγκώνουν δυνατά και κάποια είδη παράγουν επίσης δηλητήριο ή καυστικό υγρό που το διοχετεύουν µε το δάγκωµα (O’Toole & Raw, 1991).
Ακολουθήστε το Cibum 
