Ο άνθρωπος που “έβαλε πλάτη” για να αναστρέψει την πεποίθηση ότι η κυβέρνηση δεν μπορούσε να παρεμβαίνει στις πρακτικές της βιομηχανίας τροφίμων.
Της Δέσποινας Χάρου
Στις 8 Οκτωβρίου του 1844, γεννήθηκε στην Ιντιάνα σε μία ξύλινη καλύβα, ο αμερικανός χημικός Harvey Washington Wiley, που θεωρείται έως και σήμερα ο πατέρας του οργανισμού τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ –FDA-. Το σχεδόν 50ετές του έργο οδήγησε στην ψήφιση του πρώτου νόμου στην αμερικανική ιστορία που προστατεύει τους καταναλωτές.
Αφιέρωσε τη ζωή του όχι μόνο στην εξάλειψη των πρόσθετων χημικών από τα τρόφιμα, αλλά και στο δικαίωμα των καταναλωτών να γνωρίζουν το τι τρώνε. Την περίοδο αυτή, οι επιχειρηματίες τροφίμων πίστευαν πως η κυβέρνηση δεν είχε κανέναν λόγο να επεμβαίνει στα προϊόντα τους και δεν υπήρχε απολύτως καμία σύσταση για πρόσθετα χημικά, όπως και κανένας κανόνας που να τους επιβάλει να αναφέρουν τα πρόσθετα αυτά στις ετικέτες τους. Ο Wiley κατάφερε να ανατρέψει ένα καπιταλιστικό σύστημα, υπό το οποίο λειτουργούσαν κατασκευαστές τροφίμων προκειμένου να κερδοσκοπούν, και να φέρει στο προσκήνιο για πρώτη φορά το ζήτημα για “καθαρά” τρόφιμα. Αντιμετώπισε κολοσσούς τροφίμων όπως η coca-cola και πραγματοποίησε δεκάδες πειράματα για δεκαετίες, ώσπου τελικά κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη του τότε προέδρου Theodore Roosevelt και του κογκρέσου και να δημιουργήσει και νόμο με το όνομα του. Όπως αναφέρεται και στο ντοκιμαντέρ που βασίστηκε στην αυτοβιογραφία που ο ίδιος έγραψε, λίγο πριν φύγει από τη ζωή, ο Harvey Washington Wiley δεν πέρασε απλώς ένα νόμο, αλλά τον κινητοποίησε.
Η δράση του ξεκίνησε όταν ενώ ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Purdue από το 1874, του ζητήθηκε από την πολιτεία της Ιντιάνα να αναλύσει το σιρόπι σφενδάμου και το μέλι του εμπορίου. Τα αποτελέσματα ήταν πως και τα δυο ήταν νοθευμένα σε μεγάλο βαθμό με σιρόπι καλαμποκιού και διάφορα άλλα πρόσθετα. Έτσι το 1883 το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, τον ορίζει επικεφαλής του νέου Γραφείου Χημείας, όπου του ανατέθηκε η διερεύνηση της βιομηχανίας παρασκευασμένων τροφίμων της Αμερικής. Στο μεταξύ, το δικαίωμα των καταναλωτών να γνωρίσουν τι τρώνε και να μπορούν να επιλέξουν ήταν ήδη ένα ζήτημα αμείωτου ενδιαφέροντος για τον Wiley.
Την περίοδο αυτή αναπτύσσονται εταιρίες τροφίμων, όπως μεταξύ άλλων η Pillsbury, η Heinz, η Campbells και η Nabisco, και προσπαθούν να κρατήσουν φρέσκα τα προϊόντα τους με το χαμηλότερο πιθανό κόστος. Ωστόσο αυτό που προβλημάτιζε τον Wiley, είναι πως για να νοθεύονται τοπικά προϊόντα όπως το μέλι, κάτι τέτοιο θα γίνεται και σε άλλα τρόφιμα.
Στη Βρετανία περιστατικά μαζικών θανάτων λόγω χρωστικών με αρσενικό στις καραμέλες, οδήγησαν στην έγκριση ενός σημαντικού νόμου για τον περιορισμό των χημικών στα τρόφιμα, το 1860. Στη Γαλλία μετά από ανάλυση χημικού του σαλικυλικού οξέος στο κρασί, το 1881 η χώρα απαγόρευσε τη χρήση του. Ενώ στη Γερμανία και στην υπόλοιπη Ευρώπη πραγματοποιούνται κινητοποιήσεις για τα πρόσθετα χημικά.
Πολύ σύντομα οι έρευνες του Wiley αποκαλύπτουν επιβλαβή πρόσθετα χημικά σε τρόφιμα όπως η φορμαλδεΰδη, ο βόρακας, το βενζοϊκό νάτριο και σαλικυλικό οξύ. Ο πρώτος του στόχος ήταν η γαλακτοβιομηχανία που ήταν τότε η σημαντικότερη πηγή τροφίμων για την αμερικανική διατροφή. Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά. Οι κυβερνητικές δοκιμές αποκάλυψαν δείγματα με σκουλίκια στο γάλα, στο οποίο αργότερα πρόσθεταν φορμαλδεΰδη για την αποκατάσταση του, ενώ στις καλύτερες περιπτώσεις το γάλα ήταν αραιωμένο με νερό. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι γαλακτοβιομηχανίες εξαπατούσαν τους καταναλωτές και οι εφημερίδες της εποχής κατά καιρούς ανέφεραν θανάτους παιδιών ενώ οι οι ίδιοι δεν διώκονταν ποτέ. Έτσι o Wiley βρήκε υποστηρικτές στο πρόσωπο γυναικών που ήθελαν να προστατέψουν τα παιδιά τους και παρόλο που δεν είχαν ακόμη δικαίωμα ψήφου, είχαν ωστόσο μεγάλη πολιτική δύναμη.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ακόμη, εκτεταμένη απάτη σε βούτυρο και άλλα παράγωγα. Τότε ο Wiley επέκτεινε την έρευνα στο μπέικιν πάουντερ, στα λαχανικά, στα μπαχαρικά και αργότερα στην καφεΐνη. Οι έρευνες φανέρωναν όλο και περισσότερα νοθευμένα τρόφιμα όπως προϊόντα με βάση το κρέας, που συνήθιζαν να αραιώνονται με πριονίδι και άλλα προϊόντα με πρόσθετα, όπως βόρακα και σαλικυλικό οξύ. Επίσης στη μαύρη ζάχαρη υπήρχαν συχνά αλεσμένα έντομα και στο αλεύρι κιμωλία, ενώ οι κέτσαπ σε αρκετές περιπτώσεις δεν περιείχαν ίχνος τομάτας.
Ο αγώνας του για μια πιο καθαρή βιομηχανία τροφίμων είδε απροσδόκητη ώθηση το 1898 μετά την αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στην Κούβα κατά τη διάρκεια του ισπανοαμερικανικού πολέμου. Οι στρατιώτες τρέφονταν από εταιρίες συσκευασμένος κρέατος όταν σιγά- σιγά άρχιζε να κυριαρχεί η είδηση στα πρωτοσέλιδα της εποχής, πως τάιζαν τους στρατιώτες με χαλασμένες κονσέρβες, γνωστή ως “το σκάνδαλο του ταριχευμένου βοείου κρέατος”. Μετά το συνέδριο του πολέμου που διεξήγαγε ακροάσεις σχετικά με το μολυσμένο κρέας, μάρτυρας ήταν ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης Theodore Roosevelt, ο οποίος είχε συναντήσει τα περιστατικά ο ίδιος στο μέτωπο του πολέμου. Τότε ο Wiley πραγματοποίησε δική του έρευνα και ανακάλυψε πως οι στρατιώτες τρέφονταν με κρέατα κατώτερης ποιότητας, ακόμη και σε στάδιο αποσύνθεσης. Η πιο συγκλονιστική ανακάλυψη βέβαια ήταν πως οι ίδιες κονσέρβες βρίσκονταν στα ράφια του σούπερ μάρκετ και τις κατανάλωνε ευρέως ο κόσμος.
νόμου περί καθαρών τροφίμων και φαρμάκων που εκδόθηκε για πρώτη φορά από την Ταχυδρομική Υπηρεσία των ΗΠΑ στις 27 Ιουνίου 1956
Ο ίδιος τότε πιο αποφασισμένος από ποτέ, συνειδητοποίησε πως για να ταρακουνήσει το σύστημα και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κογκρέσου, έπρεπε να συλλέξει στοιχεία από έρευνα σε ανθρώπους. Έτσι δημιούργησε την Poison Squad (ομάδα δηλητηρίου), μια ομάδα αποτελούμενη από υγιείς άνδρες που με τη θέληση τους θα συμμετείχαν σε διατροφικά πειράματα με αντάλλαγμα δωρεάν φαγητό και χρηματοδότηση 5 δολαρίων το μήνα (στην τότε αξία τους). Το βασικό πρόβλημα στο πείραμα ήταν πως ο Wiley έπρεπε να προμηθευτεί φαγητό που δεν ήταν νοθευμένο και κάτι τέτοιο ήταν παρά πολύ δύσκολο. Στους εθελοντές οι οποίοι θα χωρίζονταν σε δυο ομάδες, θα τρέφονταν οι μεν με καθαρή τροφή και οι δε με τροφή νοθευμένη με βόρακα, χημικό που χρησιμοποιούταν για να φαίνονται πιο φρέσκα τα προϊόντα. Ήταν η πρώτη ελεγχόμενη πειραματική δοκιμή που έγινε ποτέ σε εμπορικά τρόφιμα και τα αποτελέσματα ήταν διαφωτιστικά. Μέσα από εξετάσεις που πραγματοποιούσαν, φανέρωναν πως οι άνδρες άρχισαν να αρρωσταίνουν. Μπορεί κανείς από αυτούς τελικά να μην πέθανε, ωστόσο υγιείς άνδρες παρουσίαζαν έντονα συμπτώματα ασθένειας με αρκετούς από αυτούς να χάνουν βάρος. Έτσι αρκετοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. Πριν καν δημοσιευθούν τα αποτελέσματα της μελέτης, η poison squad ενέπνευσε καρτούν, ποιήματα ακόμα και τραγουδια της εποχής, γεγονός που βοήθησε στη συσπείρωση ακόμη περισσότερου κόσμου στο πλευρό του Wiley.
Η βιομηχανία τροφίμων ήταν πολύ ισχυρή και για χρόνια χρηματοδοτούσε το κογκρέσο προκειμένου να μην τους “ενοχλεί”. Γι’ αυτό παρά τις πιέσεις του Wiley, τα εμπόδια διαδέχονταν το ένα το άλλο. Οι προσπάθειες του τελικά άρχισαν να αποδίδουν το 1902 και άρχισε να κινητοποιείται η κυβέρνηση για την εφαρμογή νόμου για την ασφάλεια τροφίμων.
Η Ηeinz ήταν η πρώτη εταιρία που είδε ως ευκαιρία την ένδειξη υγιεινών ετικετών στα προϊόντα της και έτσι άρχιζαν να διαφημίζονται όλο ένα και περισσότερο ως αγνά. Από την πλευρά του ο Roosevelt παρόλο που φαινόταν προοδευτικός, οι στενές του σχέσεις με παρασκευαστές τροφίμων τον εμπόδισαν να ταχθεί ξεκάθαρα στο πλευρό του Wiley και να πιέσει το κογκρέσο. Ο ίδιος για πρώτη φορά κάνει ξεκάθαρη τη θέση του υπέρ του νόμου για πιο καθαρά τρόφιμα, το 1905. Έχοντας ακόμη νωπές τις μνήμες από το πεδίο της μάχης και τους στρατιώτες να τρέφονται με χαλασμένα κρέατα, τελικά πραγματοποίησε και δική του έρευνα την οποία χρησιμοποίησε για να ασκήσει πίεση στο κογκρέσο.
Στις 30 Ιουνίου του 1906, ημερομηνία ορόσημο για την αμερικανική ιστορία, υπογράφεται ο πρώτος νόμος περί τροφίμων και φαρμάκων που ονομάστηκε “Dr. Wiley’s law”.Τότε ήταν που ξανά ξεκίνησε τις έρευνες για την φορμαλδεύδη και ζήτησε την απόλυτη απαγόρευση της.
Να σημειωθεί πως ο Wiley από το 1927 εξέφρασε την υποψία του ότι η χρήση οποιασδήποτε μορφής καπνού μπορεί να είναι επιβλαβής και ότι μπορεί να προάγει τον καρκίνο. Λόγω των αυξανόμενων στοιχείων που επιβεβαιώνουν τις πρώιμες προειδοποιήσεις του Wiley, η Good Housekeeping σταμάτησε να δέχεται διαφημίσεις τσιγάρων το 1952, 12 χρόνια πριν στις ΗΠΑ εκδοθεί η έκθεση που περιέγραφε λεπτομερώς τους κινδύνους του καπνίσματος.
Στις 15 Μαρτίου 1912, Dr. Harvey Washington Wiley, παραιτήθηκε επίσημα από το DA των ΗΠΑ μετά από σχεδόν 30 χρόνια ως επικεφαλής χημικός του, και ως σήμερα θεωρείται ο πατέρας του οργανισμού τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ.
Ακολουθήστε το Cibum 
