H συσκευασία τροφίμων σήμερα - Κανονισμοί, ασφάλεια, Δήλωση συμμόρφωσης και όλα όσα πρέπει να γνωρίζει η βιομηχανία τροφίμων

Άρθρο της επιστημονικής ομάδας των εργαστηρίων Tsakalidis Analysis & Testing.

Ας θυμηθούμε την τελευταία φορά που βρεθήκαμε στους διαδρόμους ενός σούπερ μάρκετ. Το πιο πιθανό είναι να ήμασταν βιαστικοί, κουρασμένοι από την δουλειά, αγχωμένοι να προλάβουμε όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις μας. Κι όμως, με ένα μαγικό τρόπο, και αυτή τη φορά, ξοδέψαμε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο μας για να εξετάσουμε πιο προσεκτικά κάποιο νέο βαζάκι, ένα πολύχρωμο σακουλάκι, την ετικέτα σ’ εκείνο το περίεργο κουτάκι και κάπως έτσι, κάποια από αυτά τα «εκτός λίστας» προϊόντα κατέληξαν στο καλάθι μας.
Όλοι μας, μετά από χρόνια εμπειρίας ως καταναλωτές, έχουμε καταλάβει καλά πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η συσκευασία στις επιλογές μας. Μία καλή συσκευασία μπορεί να αυξήσει τις πωλήσεις του προϊόντος και αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, κυρίαρχο κομμάτι του μάρκετινγκ, της δημιουργίας αναγνωρισιμότητας για την εταιρεία και ένα στοιχείο διαφοροποίησης από τον ανταγωνισμό.
Παράλληλα, είναι το σημαντικότερο μέσο επικοινωνίας μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή αφού περιέχει σημαντικές πληροφορίες όπως η ημερομηνία λήξης του περιεχομένου, οι οδηγίες χρήσης, τα συστατικά, οι διατροφικές πληροφορίες, οι συνθήκες διατήρησης , οι πληροφορίες ιχνηλασιμότητας κ.α
Είναι όμως η συσκευασία των τροφίμων απλά ένα εργαλείο επικοινωνίας και επηρεασμού και αν όχι, ποιος είναι τελικά ο ρόλος της σήμερα?

Προστασία και διατήρηση του τροφίμου

Η συσκευασία είναι καταρχήν, εργαλείο ασφάλειας, καθώς πρέπει, πρώτα και πάνω απ’όλα, να εξασφαλίζει την προστασία του τροφίμου από χημικές βιολογικές και φυσικές αλλοιώσεις.
Μπορεί να διατηρήσει τα ευεργετικά αποτελέσματα της επεξεργασίας, να καθυστερήσει την αλλοίωση του τροφίμου και να παρατείνει την διάρκεια ζωής του. Μία σωστή συσκευασία, ελαχιστοποιεί τις αλλαγές σύνθεσης που προκαλούνται από την επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος όπως η έκθεση σε αέρια (κυρίως οξυγόνο), η υγρασία (προσρόφηση ή απώλεια) και το φως (ορατό υπέρυθρο ή υπεριώδες). Τα διάφορα υλικά συσκευασίας, δημιουργούν φραγμό σε χημικούς και μικροβιολογικούς παράγοντες, με το γυαλί και τα μέταλλα να αποτελούν σχεδόν το απόλυτο εμπόδιο, ακολουθούμενα από το πλαστικό, που προσφέρει μεγάλο εύρος ιδιοτήτων φραγμού, και το χαρτί. Παράλληλα, αποτρέπουν την αλλοίωση και την μετάδοση ασθενειών, κρατώντας μακριά από το τρόφιμο έντομα και τρωκτικά.
Η συσκευασία τροφίμων πρέπει επίσης, να προστατεύει το τρόφιμο παραμένοντας άρτια σε όλες τις διαφορετικές συνθήκες μεταφοράς και αποθήκευσης και στους ποικίλους χειρισμούς που λαμβάνουν χώρα από την παραγωγή του προϊόντος ως την πώληση και την κατανάλωσή του από τον τελικό καταναλωτή.

Χρηστικότητα

Κάθε συσκευασία πρέπει να είναι όσο πιο εύχρηστη και φιλική γίνεται για κάθε συγκεκριμένη χρήση. Να μπορεί να ανοίγει και κλείνει εύκολα, να διπλώνεται και αποθηκεύεται, να ξαναχρησιμοποιείται, να καταψύχεται ή να θερμαίνεται στον φούρνο μικροκυμάτων ή απλά να έχει διάφορα μεγέθη π.χ οικογενειακή ή ατομική , ανάλογα με τις ανάγκες κάθε καταναλωτή. Αυτές οι μικρές αρετές των σύγχρονων συσκευασιών, έχουν θετικό αντίκτυπο στην προσπάθεια για τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων και την μείωση αποβλήτων τροφίμων και συσκευασιών.

Κυκλική οικονομία

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα απορρίμματα συσκευασίας αποτελούν μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα. Η κουλτούρα της αλόγιστης χρήσης υλικών και της επιλογής συσκευασιών μιας χρήσης, έχει αυξήσει ριζικά την ποσότητα των κατά κεφαλήν απορριμμάτων συσκευασίας σε ετήσια βάση και έχει επιφέρει σημαντικές βλάβες στο περιβάλλον.
Η σύγχρονη βιομηχανία παραγωγής συσκευασιών καλείται σήμερα να εξισορροπήσει την προστασία των τροφίμων με ζητήματα όπως η αυξημένη κοινωνική και περιβαλλοντική συνείδηση, οι αυστηροί κανονισμοί για ρύπους και απόβλητα, το υψηλό κόστος ενέργειας και η αναζήτηση τρόπων για πλήρη και ασφαλή επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση υλικών.
Προς αυτή τη κατεύθυνση, και έχοντας την πεποίθηση ότι η μετάβαση σε μία κυκλική οικονομία έχει σαν απαραίτητη προϋπόθεση την αύξηση της ανακύκλωσης των πλαστικών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρόσφατα τον κανονισμό ΕΕ 2022/1616 σχετικά με τα ανακυκλωμένα πλαστικά υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα.

Ασφαλής συσκευασία

Στην ιδανική περίπτωση λοιπόν, μια συσκευασία τροφίμων διατηρεί την ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων επ’ αόριστον, είναι ελκυστική, με σύγχρονο σχεδιασμό, βολική και εύχρηστη, επικοινωνεί όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, είναι κατασκευασμένη από ανακυκλώσιμα υλικά, είναι φιλική προς το περιβάλλον και φυσικά είναι οικονομική.
Είναι φανερό πως όλοι αυτοί οι στόχοι είναι δύσκολο να επιτευχθούν, όμως στις μέρες μας καταβάλλεται πραγματική προσπάθεια προς την επίτευξη του καλύτερου συνολικού αποτελέσματος.
Υπάρχει όμως και ένας επιπλέον παράγοντας που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη οι παραγωγοί, οι ενδιάμεσοι χρήστες των υλικών, όπως η βιομηχανία τροφίμων, αλλά και οι τελικοί καταναλωτές.
Μία συσκευασία τροφίμων πρέπει να μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις παραπάνω απαιτήσεις παραμένοντας πάντα ασφαλής για χρήση ως υλικό σε επαφή με τρόφιμα (Food Contact Material FCM).
Ο κανονισμός πλαίσιο ΕΚ 1935/2004 σχετικά με τα υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα, ορίζει ότι αυτά πρέπει να κατασκευάζονται σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές παραγωγής ώστε, υπό τις κανονικές ή προβλεπόμενες συνθήκες χρήσης τους, να μην μεταφέρουν στα τρόφιμα συστατικά σε ποσότητα ικανή:

i) να θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία ή
ii) να επιφέρει απαράδεκτη τροποποίηση στη σύσταση των τροφίμων ή
iii) να επιφέρει αλλοίωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών τους.

Ο ίδιος Κανονισμός αναφέρει πως είναι απαραίτητο να θεσπιστούν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέτρα που περιλαμβάνουν την δημιουργία καταλόγου επιτρεπόμενων ουσιών για την παραγωγή FCM, κριτήρια καθαρότητας ουσιών, όρια συνολικής και ειδικής μετανάστευσης ουσιών, κανόνες που εξασφαλίζουν την συμμόρφωση κ.α. για κάθε διαφορετική κατηγορία υλικών.
Μέχρι σήμερα, ο σημαντικότερος κανονισμός που έχει εκδοθεί για τον σκοπό αυτό είναι ο ΕΕ 10/2011,όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον ΕΕ 2020/1245 και ισχύει, για τα πλαστικά υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα.
Περιλαμβάνει ενωσιακό κατάλογο εγκεκριμένων ουσιών (μονομερών, προσθέτων, βοηθητικών μέσων κ.α), όρια ειδικής μετανάστευσης αυτών (Specific Migration Limit SML) και επιτρεπόμενες χρήσεις , όριο συνολικής μετανάστευσης και περιορισμούς για ουσίες ή ομάδες ουσιών όπως μέταλλα και πρωτοταγείς αρωματικές αμίνες.
Επίσης, θεσμοθετεί την «Δήλωση Συμμόρφωσης» που θα πρέπει να συνοδεύει τις Α’ ύλες ,τα ενδιάμεσα και τα τελικά προϊόντα από τον παραγωγό ή τον εισαγωγέα προς όλα τα υπόλοιπα στάδια. Σκοπός της γραπτής αυτής δήλωσης είναι όλοι οι κρίκοι της αλυσίδας να έχουν τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να μπορούν να διασφαλίζουν την συμμόρφωση των δικών τους προϊόντων με τον Κανονισμό για συγκεκριμένους τύπους τροφίμων, καθορισμένες συνθήκες επαφής(χρόνος –θερμοκρασία) και συγκεκριμένο λόγο εμβαδού επιφάνειας επαφής με το τρόφιμο προς τον όγκο του συσκευαζόμενου τροφίμου.
Επιπρόσθετα, οι πληροφορίες αυτές πρέπει να συμπεριλαμβάνουν στοιχεία όχι μόνο για τις χρησιμοποιούμενες ουσίες ή τα προϊόντας αποδόμησής τους αλλά και για ουσίες που προέρχονται από ακούσια χρήση σε κάποιο στάδιο της παραγωγής (Non-intentionally added substances (NIAS)), οι οποίες θα πρέπει να ταυτοποιηθούν, να αξιολογηθούν ως προς τη επικινδυνότητά τους και να βρεθούν τρόποι εξάλειψή τους.
Για την απόδειξη της συμμόρφωσης των πλαστικών FCM που δεν έχουν έρθει ακόμη σε επαφή με τα τρόφιμα, χρησιμοποιούνται προσομοιωτές τροφίμων οι οποίοι αποδίδονται στα διάφορα τρόφιμα ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους (υδατικά,όξινα,λιπόφιλα,ξηρά) και πάντα σύμφωνα με τον κανονισμό.

Συμπερασματικά, όσο και αν οι εποχές αλλάζουν και οι απαιτήσεις των καταναλωτών αυξάνονται, ο πρωταρχικός σκοπός της συσκευασίας πρέπει να συνεχίσει να είναι η διασφάλιση της υγιεινής , της ποιότητας και της ασφάλειας των τροφίμων από τους διάφορους παράγοντες που τις απειλούν. Στην προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε την τέλεια συσκευασία, το πρώτο βήμα παραμένει η δημιουργία μιας ασφαλούς συσκευασίας.