Πως η συνεργασία μεταξύ των χωρών και των υπηρεσιών μπορεί να οδηγήσει στην αποτελεσματική καταπολέμηση του Food fraud.
Ιστορικά, η απάτη για τα τρόφιμα ήταν ένα σημαντικό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία που οδήγησε στην ανάπτυξη πρώιμων κανονισμών για τα τρόφιμα σε πολλές αγορές, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς της ΕΕ. Τα τελευταία 10 χρόνια, η ακεραιότητα των τροφικών αλυσίδων σε σχέση με την επισιτιστική απάτη αμφισβητήθηκε ξανά λόγω υψηλού προφίλ υποθέσεων απάτης στον τομέα των τροφίμων.
Ομάδα εμπειρογνωμόνων του ILSI Europe, προέβη σε ανασκόπηση των πολυάριθμων δραστηριοτήτων σε διάφορες περιοχές για την καταπολέμηση της απάτης στα τρόφιμα και περιγράφει τις οδηγίες που διαθέτει ο κλάδος για να κατανοήσει πώς να αξιολογήσει την ευπάθεια των επιχειρήσεών του και να εφαρμόσει την κατάλληλη αντιμετώπιση.
Παρόλο που ο αριθμός των περιστατικών απάτης στα τρόφιμα είναι υψηλός, δεν υπάρχει ακόμη διεθνής συμφωνία για κοινούς όρους και ορισμούς σχετικά με τη φράση «διατροφική απάτη». Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) όρισε πρόσφατα την απάτη ως προς τα τρόφιμα ως «όταν οι πελάτες εξαπατούνται σχετικά με την ποιότητα ή το περιεχόμενο των τροφίμων που αγοράζουν, συχνά υποκινούμενη από ένα αδικαιολόγητο πλεονέκτημα για εκείνους που πωλούν αυτά τα τρόφιμα».
Οι διεθνείς οργανισμοί τυποποίησης, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO)/Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN) και ο Codex έχουν ξεκινήσει εργασίες για τη συμφωνία των ορισμών της απάτης στα τρόφιμα και των σχετικών υποκατηγοριών όπως η νοθεία, η υποκατάσταση, η προσθήκη, η παραποίηση και, η αραίωση, αλλά αυτή η ορολογία βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο και θα χρειαστεί χρόνος προκειμένου να συμφωνηθεί και να υλοποιηθεί. Είναι ευνόητο όμως ότι η έλλειψη ενός κοινού ορισμού για την απάτη δημιουργεί προβλήματα. Για παράδειγμα, ενώ είναι ευρέως αποδεκτό ότι η διατροφική απάτη είναι μια σκόπιμη πράξη με σκοπό την εξαπάτηση για οικονομικό όφελος, οι πρώτοι ορισμοί της απάτης στα τρόφιμα συχνά επικεντρώνονταν στο (μοναδικό) θύμα του καταναλωτή, ενώ είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η απάτη με τρόφιμα συχνά στοχεύει επιχειρήσεις τροφίμων με τον καταναλωτή να είναι συχνά η παράπλευρη απώλεια της απάτης.
Για τους σκοπούς αυτής της μελέτης, η ομάδα του ILSI Europe υιοθετεί μια μικρή τροποποίηση του ορισμού της απάτης στα τρόφιμα: «Η διατροφική απάτη είναι η παράνομη (σκόπιμη) εξαπάτηση για οικονομικό όφελος χρησιμοποιώντας τα τρόφιμα».
Ωστόσο, ακόμη και με αυτή τη διευκρίνιση, ο όρος απάτη στα τρόφιμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί λάθος καθώς η απάτη είναι νομικός όρος. Οι δραστηριότητες μπορούν να επιβεβαιωθούν ως δόλιες μόνο όταν έχουν διωχθεί και έχουν κριθεί σε δικαστήριο. Επιπλέον, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που μπορεί να κρίνουν ότι ένα προϊόν δεν συμμορφώνεται ή έχει εσφαλμένη επισήμανση που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως απάτη για τρόφιμα.
Πληθώρα φορέων και υπηρεσιών στην Ευρώπη για το Food Fraud
Στην Ευρώπη, έχουν ξεκινήσει αρκετές νέες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον εντοπισμό, την πρόληψη και τον μετριασμό της απάτης στα τρόφιμα. Αυτές περιλαμβάνουν δραστηριότητες σε επίπεδο ρυθμιστικού φορέα, σε επίπεδο έρευνας, σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και σε φορείς ιδιωτικού δικαίου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Γενική Διεύθυνση (ΓΔ) SANTE, η OLAF (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης), το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) ενώ η SANTE διατηρεί επίσης τη βάση δεδομένων Rapid Alerts for Safety of Food and Feed (RASFF) η οποία δημιουργήθηκε κυρίως για να αποτρέψει την είσοδο τροφίμων και ζωοτροφών που συνιστούν ανησυχία για την ασφάλεια, στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στην ανασκόπηση του ILSI Europe, επισημαίνονται ελλείψεις στη λειτουργία και την ενημέρωση της πύλης RASFF. Όπως αναφέρει πολλές καταχωρίσεις στο σύστημα αφορούν τρόφιμα που δεν πληρούν τις ρυθμιζόμενες προδιαγραφές για υπολείμματα και προσμείξεις και δεν συνδέονται απαραίτητα με ανησυχίες για την ασφάλεια, για παράδειγμα, μη συμμόρφωση φυτοφαρμάκων, υπολειμμάτων κτηνιατρικών φαρμάκων και μυκοτοξινών. Η RASFF περιέχει μια κατηγορία «νοθεύσεις/απάτη». Αν και η λειτουργία της είναι απαραίτητη και χρήσιμη «υποφέρει» από έλλειψη λεπτομερειών όσον αφορά την ταξινόμηση του τύπου ειδοποίησης. Για παράδειγμα, η εσφαλμένη επισήμανση αλλεργιογόνων μπορεί να ταξινομηθεί ως απάτη τροφίμων και η μελαμίνη ταξινομείται ως περιστατικό ασφάλειας τροφίμων, παρόλο που είναι επίσης απάτη τροφίμων...
Πιο πρόσφατα, η ΓΔ SANTE επένδυσε σε μια ειδική μονάδα απάτης στον τομέα των τροφίμων: Το Δίκτυο απάτης τροφίμων, το οποίο είναι ένα δίκτυο μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών και της Europol. Η Europol είναι η υπηρεσία επιβολής του νόμου της ΕΕ, η οποία δραστηριοποιείται στην απάτη τροφίμων, κυρίως μέσω των πρωτοβουλιών OPSON.
Επίσης μεταξύ κρατών μελών, υπάρχει ένα σύστημα για την καταγραφή πιθανών αναδυόμενων περιστατικών απάτης στον τομέα των τροφίμων, γνωστό ως Σύστημα Διοικητικής Βοήθειας και Συνεργασίας για την Απάτη Τροφίμων (AAC-FF). Σε αυτό υποβάλλονται αιτήματα για πληροφορίες.
Επιπλέον μια μονάδα γνωστή ως Κέντρο Γνώσης για την Απάτη και την Ποιότητα Τροφίμων (KC-Food) έχει συσταθεί στο πλαίσιο του Κοινού Κέντρου Ερευνών της ΓΔ. Αυτή η μονάδα αναπτύσσει νέες αναλυτικές μεθόδους για τον εντοπισμό απάτης σε τρόφιμα και την παροχή πληροφοριών τόσο για τα κράτη μέλη της ΕΕ όσο και για το ευρύτερο κοινό, και εκτελεί αναλυτικές μετρήσεις για τις έρευνες της OLAF για την καταπολέμηση της απάτης. Σε δημόσιο επίπεδο, δημοσιεύεται ένα ενημερωτικό δελτίο που ονομάζεται «Food Fraud Reporter» το οποίο περιέχει πληροφορίες από πολλαπλές πηγές, συμπεριλαμβανομένης της RASFF και περιστατικών που αναφέρθηκαν από μέσα ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο. Ο κατάλογος των δικτύων και υπηρεσιών της ΕΕ για την καταπολέμηση της απάτης των τροφίμων στην Ευρώπη είναι μακρύς και περιλαμβάνει και υποκατηγορίες όπως η ΓΔ AGRI για τα οπωροκηπευτικά και η ΓΔ MARE για τα θαλασσινά ενώ η ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει πολλές ερευνητικές δραστηριότητες.
Η καταπολέμηση της απάτης στα τρόφιμα αποτελεί στοίχημα και για κάθε χώρα μέος ξεχωριστά: Στη Γερμανία ιδρύθηκε πρόσφατα το Nationales Referenz Zentrum für Authentizität (NRZ-Authent), το οποίο είναι το εθνικό κέντρο αναφοράς για την αυθεντικότητα των τροφίμων και, στην Ολλανδία γίνονται στοχευμένες επιθεωρήσεις για την αυθεντικότητα των τροφίμων, ενώ διατηρεί μονάδα εγκληματικών ερευνών (NVWA-IOD) η οποία διερευνά την απάτη σε τρόφιμα με τη συμμετοχή αστυνομικών και δικαστικών αρχών. Στη Δανία λειτουργεί μια Task Force Επιθεώρησης Τροφίμων η «Flying Squad» με απροειδοποίητες επιθεωρήσεις βάσει πληροφοριών. Στη Γαλλία οι αρχές που πραγματοποιούν τακτικούς ελέγχους για να διασφαλίζουν ότι τα τρόφιμα είναι γνήσια. Η συγκεκριμένη ομάδα διοικείται από το Υπουργείο Οικονομικών από το Υπουργείο Γεωργίας και Τροφίμων. Στην Ιταλία τον ρόλο καταπολέμησης της απάτης έχουν δύο υπηρεσίες: Το MIPAAF και το ICQRF. Το ICQRF αν και δραστηριοποιείται σε όλες τις πτυχές εντοπισμού απάτης, ωστόσο, ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την προστασία της ονομασίας «Made in Italy».
Στην ανασκόπησή αποκαλύπτεται μια ιεραρχία δραστηριοτήτων σε όλες τις χώρες για την καταπολέμηση της απάτης στα τρόφιμα. Αν και ως επί το πλείστον, οι εθνικοί κανονισμοί σε όλο τον κόσμο δεν αντιμετωπίζουν μεμονωμένα την απάτη τροφίμων, όλες οι χώρες που μελετήθηκαν έχουν μια βάση κανονισμών που σχετίζονται με την καταλληλότητα των τροφίμων και την μη παραπλάνηση των καταναλωτών που σχετίζονται σε κάποιο βαθμό με την προστασία από το Food fraud. Στην περίπτωση ορισμένων χωρών, η αυξημένη ανησυχία οδήγησε σε πιο ενεργή επιβολή αυτών των βασικών κανονισμών, ειδικά στην περίπτωση εμπορευμάτων που έχουν μεγάλη σημασία για την εν λόγω χώρα. Σε ορισμένες χώρες, ιδίως στη Βόρεια και Νότια Αμερική και στην Ευρώπη, λαμβάνονται περαιτέρω μέτρα. Αυτές εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες πρόσθετων έγκυρων δραστηριοτήτων: Τη δημιουργία και η χρηματοδότηση ειδικών ερευνητικών έργων που στοχεύουν στην ενίσχυση της επαγρύπνησης για την απάτη, τη λειτουργία εργαστηριακής υποδομής αφιερωμένης στην απάτη τροφίμων και δίκτυα κοινής χρήσης πληροφοριών μεταξύ αρχών και σχετικά εργαλεία, όπως βάσεις δεδομένων προειδοποιήσεων.
Πρότυπα διαχείρισης απάτης Τροφίμων
Δύο από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα συστήματα πιστοποίησης για την καταπολέμηση της απάτης τροφίμων που αναγνωρίζονται στο πλαίσιο του GFSI (Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Ασφάλεια των Τροφίμων) και χρησιμοποιούνται από εταιρείες τελικών τροφίμων είναι το FSSC και το IFS. Σχετικά με την απάτη τροφίμων, η GFSI απαιτεί από τις εταιρείες να έχουν τεκμηριωμένες αξιολογήσεις τρωτότητας και σχέδια μετριασμού. Αυτό αναλύεται στο FSSC 22000 (το οποίο βασίζεται τόσο στο GFSI όσο και στο ISO 22000), το οποίο έχει εκδώσει μια καθοδήγηση για τον μετριασμό της απάτης στα τρόφιμα, όπου αναφέρονται οι τύποι απάτης και τα βήματα και, περιγράφεται εν συντομία μια αξιολόγηση τρωτότητας. Τόσο οι αξιολογήσεις FSSC όσο και οι αξιολογήσεις IFS προτείνεται να εκτελούνται με χρήση τετραγωνικού πίνακα (γνωστός στις αξιολογήσεις HACCP όπου η πιθανότητα εμφάνισης συγκρίνεται με πιθανή επίπτωση). Ωστόσο, το IFS παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες και προτείνει μια ποσοτική κατάταξη των τρωτών σημείων. Η αξιολόγηση ευπάθειας προϊόντος πραγματοποιείται συγκρίνοντας την πιθανότητα εμφάνισης με την πιθανότητα ανίχνευσης (ο υψηλότερος κίνδυνος προκύπτει από την υψηλή πιθανότητα εμφάνισης και τη χαμηλή πιθανότητα ανίχνευσης). Παρόμοια με το Πρότυπο IFS, το πρότυπο BRCGS προτείνει την κατάταξη των τρωτών σημείων με βάση την πιθανότητα εμφάνισης και ανίχνευσης. Βέβαια υπάρχουν άλλα αξιοσημείωτα πρότυπα διαχείρισης απάτης τροφίμων που δεν σχετίζονται με το GFSI.
Συμπέρασμα
Δεδομένης της παγκοσμιοποιημένης φύσης των αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων, η συνεργασία μεταξύ των αρχών για την απάτη τροφίμων έχει πλέον φτάσει στο στάδιο να βρίσκεται στην ατζέντα διεθνών φόρουμ όπως ο Codex Alimentarius. Παρά την αυξημένη συνεργασία των αρχών τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να ισχύει ότι μεμονωμένα εθνικά έργα μπορούν να παραμείνουν απομονωμένα και ασυντόνιστα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι συνεργατικές δραστηριότητες καταπολέμησης της απάτης, αποτελούν ένα ισχυρό οπλοστάσιο καθιστώντας σημαντικά δυσκολότερη τη διάπραξη απάτης στα τρόφιμα και να μην καταφέρουν να περάσουν απαρατήρητα τα συστατικά που έχουν υποκατασταθεί ή ενισχυθεί κατά παράβαση των κανονισμών.
Καθώς οι περισσότεροι ενδιαφερόμενοι σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού είναι επιμελείς όσον αφορά την προτεραιότητα στην ασφάλεια, εκτός από ακραίες περιπτώσεις σκόπιμης αυθεντικότητας, τα περισσότερα περιστατικά αυθεντικότητας σχετίζονται με επιπτώσεις στην ποιότητα ή τη συμμόρφωση. Παρά ταύτα, το κόστος και ο αντίκτυπος σε μια επωνυμία ή επιχείρηση της αυθεντικότητας μπορεί να είναι σημαντικός.
Για τον μετριασμό του κινδύνου, το πιο ισχυρό εργαλείο που διαθέτουν οι ενδιαφερόμενοι στις αλυσίδες εφοδιασμού είναι να έχουν γνώση σχετικά με την προμήθεια, την επεξεργασία και τις προδιαγραφές των τροφίμων που αγοράζουν, να παρακολουθούν τους διαθέσιμους πόρους πληροφοριών και τις έγκυρες δραστηριότητες.
Τα αναλυτικά εργαλεία είναι καίριας σημασίας για τον εντοπισμό της απάτης στα τρόφιμα και η ανάπτυξη ιδιαίτερα φορητών τεχνολογιών που επιτρέπουν τον επιτόπιο έλεγχο για ύποπτο υλικό είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της απάτης στα τρόφιμα. Ωστόσο, πρέπει να αναπτυχθούν βάσεις δεδομένων για τον έλεγχο των εμπορευμάτων. Είναι επιθυμητό να υπάρχουν τέτοιες βάσεις δεδομένων που φιλοξενούνται και επιμελούνται κυβερνητικά ιδρύματα για ευρεία προσβασιμότητα και ανοιχτή πρόσβαση. Αυτό θα επέτρεπε στους κατασκευαστές τροφίμων, τους ελεγκτές και τους επιθεωρητές να αναπτύξουν αυτά τα εύχρηστα εργαλεία για να κάνουν την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων ασφαλέστερη.
Συνοπτικά, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κανένα από τα περιγραφόμενα εργαλεία και λύσεις, είτε αναλυτικά είτε ψηφιακά, δεν θα λύσει το ζήτημα της απάτης στα τρόφιμα. Μόνο με τη συνεργασία μεταξύ τους, οι περιγραφόμενες λύσεις θα δημιουργήσουν ένα συνεργιστικό αποτέλεσμα που θα οδηγήσει στην αυθεντικότητα των τροφίμων μέσω βελτιωμένης επιτήρησης, ετοιμότητας, ιχνηλασιμότητας και ανάλυσης.
Για να διαβάσετε ολόκληρη την ανασκόπηση “Αυθεντικότητα τροφίμων: δραστηριότητες της αρχής, καθοδήγηση για τους χειριστές τροφίμων και εργαλεία μετριασμού” πατήστε ΕΔΩ.
Ακολουθήστε το Cibum 
