Η σημασία της ασφαλείας τροφίμων.
Της Δέσποινας Χάρου
Πριν λίγες ώρες επιβεβαιώθηκε το πρώτο περιστατικό θανάτου ενός άνδρα από το Μεξικό, μετά από τη μετάδοση της γρίπης των πτηνών στον άνθρωπο. Η γρίπη των πτηνών (H5N1), έχει σκοτώσει εκατομμύρια άγρια πτηνά και έχει προκαλέσει σποραδικές εστίες στα πουλερικά. Τους τελευταίους μήνες, υπήρξε μια συνεχιζόμενη πολυπολιτειακή επιδημία μεταξύ των αγελάδων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τρεις εργαζόμενοι σε γαλακτοκομεία έχουν μολυνθεί από τον ιό, σηματοδοτώντας την πρώτη μετάδοση από αγελάδα σε άνθρωπο. Εν τω μεταξύ, στον απόηχο της πανδημίας COVID-19, η σκέψη ενός άλλου ιού με δυνατότητα εξάπλωσης μεταξύ των ανθρώπων προκαλεί ανησυχία.
Το 2001, ακόμα κι οι millennials πιθανόν να θυμούνται το πρώτο κρούσμα της νόσου των τρελών αγελάδων σε γαλακτοπαραγωγική μονάδα στο Κιλκίς, κάτι που σήμανε συναγερμό σε ολόκληρη τη χώρα. Η νόσος των τρελών αγελάδων είναι μια ασθένεια που προκαλεί σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια όπου ξεκίνησε το 1986 στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ στον άνθρωπο προκαλεί τη νόσο Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ. Η νόσος ουσιαστικά ποτέ δεν εξαλείφθηκε, γι’ αυτό και αναφέρθηκαν κι αλλά σποραδικά περιστατικά στην Ελλάδα και τον κόσμο. Και οι δύο διαταραχές είναι παγκοσμίως θανατηφόρες ασθένειες του εγκεφάλου που προκαλούνται από ένα πριόν.
Το 2009 κάνει αισθητή την παρουσία της άλλη μια νόσος μεταδιδόμενη από τα ζώα, η γρίπη των χοίρων, της οποίας η μετάλλαξη μεταφέρθηκε στον άνθρωπο και προκάλεσε την πανδημία γρίπης των χοίρων. Έίναι μια αναπνευστική νόσος των χοίρων που προκαλείται από τον ιό της γρίπης τύπου Α που προκαλεί τακτικά κρούσματα γρίπης στους χοίρους. Δεν μολύνουν συνήθως τον άνθρωπο, αλλά έχουν συμβεί σπάνιες ανθρώπινες λοιμώξεις ανά τα χρόνια. Το 2023 για παράδειγμα ο ΠΟΥ ενημερώθηκε για ένα θανατηφόρο εργαστηριακά επιβεβαιωμένο κρούσμα μόλυνσης από έναν ιό της γρίπης των χοίρων παραλλαγής (v) A(H1N1) στην εσωτερική κατάσταση του Paraná. Η ασθενής ήταν μια 42χρονη γυναίκα με υποκείμενες ιατρικές παθήσεις που ζούσε κοντά σε χοιροτροφείο. Ανέπτυξε πυρετό, πονοκέφαλο, πονόλαιμο και κοιλιακό άλγος την 1η Μαΐου 2023 και νοσηλεύτηκε στις 3 Μαΐου με σοβαρή οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού. Τον ίδιο χρόνο αναφέρθηκαν περιστατικά στις ΗΠΑ, στην Ολλανδία, στην Βρετανία κ.α
Και ας μην μένουμε μόνο εκεί, καθώς από τον Covid-19 έως την ευλογιά των πιθήκων, το Mers, τον Έμπολα, τον Ζίκα και τον HIV, οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, αυξάνοντας τους φόβους για νέες πανδημίες.
Όταν πρόκειται για ζωονόσους, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε μια ασθένεια ή λοίμωξη που μεταδίδεται από σπονδυλωτά ζώα σε ανθρώπους και αντίστροφα. Τα παθογόνα που εμπλέκονται μπορεί να είναι βακτήρια, ιοί ή παράσιτα. Αυτές οι ασθένειες μεταδίδονται είτε άμεσα κατά την επαφή μεταξύ ζώου και ανθρώπου, είτε έμμεσα μέσω της τροφής ή μέσω ενός φορέα όπως ένα έντομο, αράχνη ή ακάρεα. Ορισμένες ασθένειες καταλήγουν να γίνονται εξαιρετικά ανθρώπινες, όπως ο Covid-19, που το 2020 έκλεισε 8 δις ανθρώπους στα σπίτια τους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων, το 60% των ανθρώπινων μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονόσοι.
Με την ευρύτερη άνοια, ο όρος περιλαμβάνει νόσους που επηρεάζουν το πεπτικό σύστημα, όπως η σαλμονέλωση, αλλά και το αναπνευστικό σύστημα, όπως η γρίπη των πτηνών και των χοίρων καθώς και ο Covid, ή το νευρικό σύστημα στην περίπτωση της λύσσας. Η βαρύτητα αυτών των ασθενειών στον άνθρωπο ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με τη νόσο και τη μολυσματικότητα του παθογόνου, αλλά και με το μολυσμένο άτομο, το οποίο μπορεί να έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στο παθογόνο.
Οι ασβοί, τα κουνάβια και οι νυφίτσες είναι μερικά από τα ζώα που εμπλέκονται συχνά σε ιογενείς ζωονόσους, ενώ άλλα θηλαστικά, όπως βοοειδή, χοίροι, σκύλοι, αλεπούδες, κοτόπουλα, καμήλες και τρωκτικά, παίζουν επίσης συχνά τον ρόλο του ενδιάμεσου ξενιστή. Όλοι οι ιοί που ευθύνονται για μείζονες πανδημίες γρίπης είχαν προέλευση πτηνών, είτε άμεση είτε έμμεση. Τέλος, έντομα όπως τα τσιμπούρια είναι φορείς πολλών ιογενών ασθενειών που προσβάλλουν τον άνθρωπο.
Σύμφωνα με στοιχεία, περίπου από το 2000 και μετά, οι ζωονόσοι έχουν πολλαπλασιαστεί, κυρίως επειδή η ανάπτυξη των διεθνών ταξιδιών τους επέτρεψε να εξαπλωθούν πιο γρήγορα. Καταλαμβάνοντας όλο και μεγαλύτερες περιοχές του πλανήτη, οι άνθρωποι συμβάλλουν επίσης στη διατάραξη του οικοσυστήματος και στην προώθηση της μετάδοσης ιών. Η βιομηχανική γεωργία αυξάνει τον κίνδυνο εξάπλωσης παθογόνων μικροοργανισμών μεταξύ των ζώων. Το εμπόριο άγριων ζώων αυξάνει επίσης την ανθρώπινη έκθεση στα μικρόβια που μπορεί να μεταφέρουν. Η αποψίλωση των δασών αυξάνει τον κίνδυνο επαφής μεταξύ άγριων ζώων, κατοικίδιων ζώων και πληθυσμών ανθρώπων.
Μελλοντικά, τα στοιχεία δείχνουν πως η κλιματική αλλαγή που ήδη γίνεται ολοένα και πιο αισθητή, θα ωθήσει πολλά ζώα να εγκαταλείψουν τα οικοσυστήματα τους για πιο βιώσιμα εδάφη, προειδοποίησε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το επιστημονικό περιοδικό Nature το 2022. Με την ανάμειξη περισσότερων, τα είδη θα μεταδώσουν περισσότερο τους ιούς τους, γεγονός που θα προωθήσει την εμφάνιση νέων ασθενειών που δυνητικά μεταδοτικές στον άνθρωπο. «Χωρίς προληπτικές στρατηγικές, οι πανδημίες θα εμφανίζονται πιο συχνά, θα εξαπλωθούν πιο γρήγορα, θα σκοτώσουν περισσότερους ανθρώπους και θα επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία με πιο καταστροφικές επιπτώσεις από ποτέ», προειδοποίησε η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα τον Οκτώβριο του 2020.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science το 2018, υπάρχουν 1,7 εκατομμύρια άγνωστοι ιοί σε θηλαστικά και πτηνά, από τους οποίους 540.000 έως 850.000 έχουν την ικανότητα να μολύνουν ανθρώπους.
Η Ασφάλεια των Τροφίμων βρίσκεται να είναι καθοριστική καθώς, αν όχι οι περισσότερες, από όλες τις σημαντικές ζωονόσους, σχετίζονται με κάποιο τρόπο με ζώα στην αλυσίδα παραγωγής τροφίμων. Ως εκ τούτου, η τροφή γίνεται σημαντικό όχημα για πολλά, αλλά όχι όλα, από αυτά τα ζωονοσογόνα παθογόνα. Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στην ασφάλεια των τροφίμων την τελευταία δεκαετία ήταν η έλλειψη διατομεακής συνεργασίας σε όλη την αλυσίδα παραγωγής τροφίμων. Σημαντικά γεγονότα για την ασφάλεια των τροφίμων έχουν επηρεαστεί σημαντικά από την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ του τομέα της υγείας των ζώων, του ελέγχου των τροφίμων και του τομέα της ανθρώπινης υγείας. Τα παραδείγματα ποικίλλουν από εστίες ΣΕΒ και E. coli λόγω κρίσεων διοξίνης έως σκόπιμη μόλυνση με μελαμίνη.
Οι βακτηριακές ζωονόσοι από την άλλη συχνά καταλήγουν σε σποραδικά, αλλά πολύ διαδεδομένα κρούσματα ασθενειών, με αποτέλεσμα τη σημαντική επιβάρυνση της νόσου σε όλες τις χώρες, π.χ. Salmonella και Campylobacter. Δίπλα σε αυτά τα παραδοσιακά ζωονοσογόνα προβλήματα, η χρήση αντιμικροβιακών ουσιών σε ζώα (τρόφιμα) έχει επίσης προκαλέσει την εμφάνιση ζωονοσογόνων βακτηρίων ανθεκτικών στα αντιμικροβιακά (AMR). Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά στη φύση της επιδημιολογίας της νόσου, καθώς και στην αντίδραση της κοινωνίας σε αυτές τις ασθένειες σε διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά περιβάλλοντα.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22763857
https://www.yalemedicine.org/news/h5n1-bird-flu-what-to-know
https://www.who.int/news/item/30-03-2024-2023–outbreaks-of-swine-influenza
Ακολουθήστε το Cibum 
