Οι οξείες δηλητηριάσεις στον άνθρωπο λόγω κατανάλωσης μελιού που περιέχει γραγιανάνες, έχουν συσχετιστεί κυρίως με μέλια που προέρχονται από την Τουρκία που αναφέρονται επίσης ως «τρελό μέλι», ποντιακό μέλι ή τούρκικο άγριο μέλι.
Το μέλι που περιέχει γραιανοτοξίνη, έχει πάρει το όνομα “τρελό μέλι” ή “τοξικό μέλι” και μπορεί να προκαλέσει δραματικά αποτελέσματα κατά την κατάποση, έχει καταγραφεί από τον Έλληνα πολεμιστή-συγγραφέα Ξενοφώντα το 401 π.Χ. στην Ανάβασή του «… αλλά τα σμήνη των μελισσών στη γειτονιά ήταν πολλά και οι στρατιώτες που έτρωγαν από το μέλι όλοι πήγαν από το κεφάλι τους και υπέφεραν από εμετό και διάρροια, και κανένας από αυτούς δεν μπορούσε να σηκωθεί, αλλά όσοι είχαν φάει λίγο ήταν σαν άνθρωποι πολύ μεθυσμένοι, ενώ εκείνοι που είχαν φάει πολύ έμοιαζαν με τρελοί, ή ακόμη, σε ορισμένες περιπτώσεις, ετοιμοθάνατοι άνδρες. Έτσι ξάπλωσαν εκεί σε μεγάλους αριθμούς σαν να είχε υποστεί μια ήττα ο στρατός και επικράτησε μεγάλη απελπισία. Την επόμενη μέρα, όμως, κανείς δεν είχε πεθάνει, και περίπου την ίδια ώρα που είχαν φάει το μέλι άρχισαν να συνέρχονται. και την τρίτη ή τέταρτη μέρα σηκώθηκαν».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA επιστημονική γνώμη σχετικά με τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία γραιανοτοξινών (GTX) σε ορισμένα είδη μελιού. Οι grayanotoxins είναι μία ομάδα νευροτοξινών που εντοπίζονται σε ορισμένα είδη μελιού από φυτά Ericaceae. Ενώ πολλά είδη αυτής της οικογένειας περιέχουν γραιανοτοξίνες, μόνο μερικά περιέχουν σημαντικά επίπεδα. Οι μέλισσες που συλλέγουν γύρη και νέκταρ από αυτά τα φυτά που περιέχουν γραιανοτοξίνες παράγουν μέλι που περιέχει επίσης γραιανοτοξίνες. Η κατανάλωση αυτού του μελιού μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση στον άνθρωπο.
Καθώς η παρουσία γραιανοτοξινών σχετίζεται με πολύ συγκεκριμένα μέλια, που δεν παράγονται ευρέως, τα μέτρα που λαμβάνονται σε ορισμένα κράτη μέλη σε εθνικό επίπεδο φαίνεται να είναι αποτελεσματικά για την αποφυγή περιπτώσεων δηλητηρίασης στην ΕΕ. Ωστόσο, είναι σκόπιμο η EFSA να διενεργήσει αξιολόγηση κινδύνου προκειμένου να εξεταστεί η ανάγκη λήψης πρόσθετων μέτρων διαχείρισης κινδύνου σε επίπεδο ΕΕ για τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της δημόσιας υγείας.
Η μεγάλη πλειοψηφία των τοξικών ειδών Ericaceae βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Οι οξείες δηλητηριάσεις στον άνθρωπο λόγω κατανάλωσης μελιού που περιέχει γραγιανάνες έχουν συσχετιστεί κυρίως με μέλια που προέρχονται από την τουρκική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας που αναφέρονται επίσης ως «τρελό μέλι», ποντιακό μέλι ή τούρκικο άγριο μέλι. Σε αυτήν την περιοχή, τα τοξικά είδη Rhododendron ( R. ponticum και R. luteum ) που περιέχουν γρειανάνες είναι ευρέως διαδεδομένα. Οι περισσότερες δηλητηριάσεις με «τρελό μέλι» που αναφέρονται στη βιβλιογραφία σχετίζονται με την κατανάλωση μελιών Rhododendron από την τουρκική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ή το Νεπάλ.
Στην Τουρκία, το μέλι που παράγεται την άνοιξη είναι γενικά πιο τοξικό και μπορεί να περιέχει υψηλότερες συγκεντρώσεις γραιανοτοξινών από το μέλι που παράγεται άλλες εποχές. Στη Γερμανία, πέντε περιπτώσεις οξειών δηλητηριάσεων που σχετίζονται με κατανάλωση μελιού που περιέχει γραγιανάνες έχουν καταγραφεί από το 1990 έως το 2021 στην Εθνική Βάση Δεδομένων Δηλητηριάσεων του BfR. Τρία από αυτά τα μέλια είχαν τουρκική προέλευση και δύο ήταν άγνωστης προέλευσης. Στη Γαλλία, αναφέρθηκαν πέντε περιπτώσεις δηλητηριάσεων από το «τρελό μέλι» από το 2000 έως το 2020 και αφορούσαν τέσσερις ενήλικες άνδρες και μία γυναίκα. Τα δύο πιο πρόσφατα κρούσματα ήταν μέλια από το Νεπάλ (2019–2020) και τα άλλα τρία από την Τουρκία. Κανένα από τα δείγματα δεν είχε αγοραστεί στην Ευρώπη. Συνολικά, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι σε περιοχές όπου η κατανάλωση παρασκευασμάτων που προέρχονται από είδη Rhododendron που περιέχουν grayanane , όπως το «τρελό μέλι» είναι δημοφιλής, οξείες δηλητηριάσεις τυπικές από την κατάποση γραιανοτοξινών παρατηρούνται σταθερά στα τμήματα επειγόντων περιστατικών.
Προϊόντα που περιέχουν grayanotoxin πωλούνται στο Διαδίκτυο, γεγονός που μπορεί να ενέχει αυξανόμενο κίνδυνο. Η πλειονότητα των δηλητηριάσεων αναφέρεται ότι εμφανίζεται σε άνδρες ηλικίας μεταξύ 40 και 65 ετών και ο υψηλότερος επιπολασμός εξηγείται από την υψηλότερη χρήση «τρελού μελιού» ως σεξουαλικού διεγερτικού καθώς και από το υψηλότερο ποσοστό υπέρτασης σε άνδρες αυτής της ηλικιακής ομάδας. Σημειώθηκε, ωστόσο, ότι όλες οι αναφερόμενες δηλητηριάσεις δεν σχετίζονται με τη χρήση του μελιού Ροδόδεντρο ως φάρμακο, αλλά καλύπτουν και την κατανάλωση μελιού ως συμβατικής τροφής. Τα συμπτώματα που προκύπτουν στο νευρικό και στο καρδιαγγειακό σύστημα εμφανίζονται μέσα σε λίγα λεπτά και έως και 5 ώρες. Τα συμπτώματα δηλητηρίασης μπορεί να επιμείνουν από μερικές ώρες έως μερικές ημέρες. Γενικά, οι ασθενείς αναρρώνουν μέσα σε 1-2 ημέρες.
Παρόλο που περισσότερες από 1.000 περιπτώσεις δηλητηρίασης μετά από κατάποση «τρελού μελιού» Ericaceae από άτομα ανακτήθηκαν στη δημοσιευμένη βιβλιογραφία, μόνο μερικές από αυτές τις αναφορές περιπτώσεων παρέχουν ποσοτικές πληροφορίες σχετικά με την περιεκτικότητα σε γραγιανάνια στο μέλι.
Η Γνωμοδότηση της EFSA
Η εκτίμηση κινδύνου από την EFSA περιελάμβανε όλες τις συνδεόμενες με τη δομή γραιανοτοξίνες που εμφανίζονταν με GTX στο λεγόμενο τρελό μέλι. Η από του στόματος έκθεση σχετίζεται με οξεία δηλητηρίαση στον άνθρωπο. Τα αρχικά συμπτώματα της οξείας δηλητηρίασης είναι ζάλη, ναυτία, έμετος, σιελόρροια, εφίδρωση και αδυναμία, ακολουθούμενα από διάρροια, παραισθησία, θολή όραση και τυπικά υπόταση και βραδυκαρδία. Υψηλότερες δόσεις μπορεί να οδηγήσουν σε πλήρη κολποκοιλιακό αποκλεισμό, σπασμούς, ψυχική σύγχυση, διέγερση, απώλεια συνείδησης και αναπνευστική καταστολή. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και η έναρξη των σημείων αναφέρθηκε ότι εξαρτώνται από την ποσότητα του μελιού που καταναλώνεται. Για τις οξείες επιδράσεις, η ομάδα CONTAM κατέληξε σε σημείο αναφοράς (RP) 15,3 μg/kg σωματικού βάρους για το άθροισμα των GTX I και III βάσει BMDL 10 για μειωμένο καρδιακό ρυθμό σε αρουραίους. Μια παρόμοια σχετική δραστικότητα εξετάστηκε για το GTX I. (Περίπου 20 γραγιανάνες έχουν εντοπιστεί ή σχετίζονται με το μέλι. Οι GTX I και GTX III είναι οι γραγιανάνες που έχουν μελετηθεί περισσότερο σε σχέση με τις τοξικολογικές επιδράσεις καθώς και την εμφάνισή τους σε «ορισμένο μέλι», αλλά άλλα ανάλογα, όπως η ροδοζαπονίνη III, μπορεί επίσης να συμβάλλουν στα αποτελέσματα που παρατηρούνται).
Χωρίς μελέτες χρόνιας τοξικότητας, δεν θα μπορούσε να προκύψει RP για μακροπρόθεσμες επιδράσεις. Υπάρχουν ενδείξεις γονιδιοτοξικότητας σε ποντίκια που εκτίθενται σε GTX III ή μέλι που περιέχει GTX I και III, παρουσιάζοντας αυξημένα επίπεδα χρωμοσωμικής βλάβης. Ο μηχανισμός της γονιδιοτοξικότητας είναι άγνωστος. Χωρίς αντιπροσωπευτικά δεδομένα εμφάνισης για το άθροισμα των GTX I και III και των δεδομένων κατανάλωσης από το μέλι Ericaceae, η οξεία διατροφική έκθεση εκτιμήθηκε με βάση επιλεγμένες συγκεντρώσεις GTX I και III που αντανακλούν τις συγκεντρώσεις που μετρήθηκαν σε αυτού του είδους μέλι. Εφαρμόζοντας μια προσέγγιση περιθωρίου έκθεσης (MOE), οι εκτιμώμενες MOE εγείρουν ανησυχίες για την υγεία όσον αφορά την οξεία τοξικότητα. Η ομάδα υπολόγισε τις υψηλότερες συγκεντρώσεις GTX I και III κάτω από τις οποίες δεν αναμένονται οξείες επιδράσεις μετά την κατανάλωση του. Η ομάδα είναι 75 % ή περισσότερο βέβαιη ότι η υπολογισμένη υψηλότερη συγκέντρωση 0,05 mg για το άθροισμα των GTX I και III ανά kg μελιού είναι προστατευτική για όλες τις ηλικιακές ομάδες όσον αφορά τις οξείες δηλητηριάσεις. Η τιμή αυτή δεν λαμβάνει υπόψη άλλες γραινοτοξίνες σε «τρελό μέλι» και δεν καλύπτει την προσδιορισθείσα γονιδιοτοξικότητα.
Ακολουθήστε το Cibum 
