Διευκρινιστικό ΦΕΚ σχετικά με τον χαρακτηρισμό τροφίμων που περιέχουν γλουτένη χωρίς την κατάλληλη επισήμανση

Οι τρεις κυριότερες απειλές για την ανθρώπινη υγεία, που συνδέονται με την κατανάλωση γλουτένης είναι: Η κοιλιοκάκη, η NCGS, και η τροφική αλλεργία.

Η κοιλιοκάκη αποτελεί μια αυτοάνοση κατάσταση, που συναντάται περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού. Το 30% του πληθυσμού φέρει ορισμένα γονίδια που ονομάζονται HLA-DQ2 ή DQ8.  Εάν κάποιος δεν έχει αυτά τα γονίδια, η κοιλιοκάκη δεν μπορεί να αναπτυχθεί, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτών που φέρουν αυτά τα γονίδια αναπτύσσουν τελικά κοιλιοκάκη. Σε όσους πάσχουν από κοιλιοκάκη, η γλουτένη προκαλεί ανοσολογική φλεγμονή στο λεπτό έντερο, ενώ αν δεν αντιμετωπιστεί με κάποια θεραπεία, μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρές καταστάσεις. Όσοι έχουν διαγνωστεί με κοιλιοκάκη πρέπει να αποφύγουν εντελώς και μόνιμα κάθε μορφή γλουτένης στη διατροφή τους.

 Αντίστοιχα, η ευαισθησία στην γλουτένη, που όμως δεν οφείλεται στην κοιλιοκάκη, (non-celiac gluten sensitivity – NCGS) είναι μια πιο πολύπλοκη κατάσταση, η οποία είναι ταυτόχρονα και πιο κοινή. Πρόκειται για μία κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής εμφανίζει  παρόμοια συμπτώματα με αυτά της κοιλιοκάκης, όμως οι αντίστοιχες εξετάσεις και η ενδοσκόπηση είναι αρνητικές. Τα συμπτώματα κάνουν την εμφάνισή τους με την κατανάλωση γλουτένης, ενώ εξαφανίζονται όταν δεν καταναλώνεται γλουτένη.

Η τροφική αλλεργία από την άλλη, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την κοιλιοκάκη και την NCGS. Με την τροφική αλλεργία, το σώμα αντιδρά σε υπερβολικό βαθμό μετά την βρώση ενός τροφίμου (στη συγκεκριμένη περίπτωση στη γλουτένη) και τα αποτελέσματα μπορεί να απειλήσουν ακόμα και τη ζωή του καταναλωτή. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κνίδωση, δύσπνοια, ζάλη ή έμετο. Μια τροφική αλλεργία είναι μια ανοσολογική, αλλά όχι μια αυτοάνοση αντίδραση.

Συγκεκριμένα το σιτάρι αποτελεί ένα από τα 8 κορυφαία αλλεργιογόνα που απασχολούν τον πληθυσμό στις Η.Π.Α. Η αλλεργική αντίδραση στο σιτάρι μπορεί να οφείλεται γενικώς στις περιεχόμενες πρωτεΐνες, και όχι αποκλειστικά στην γλουτένη. Ένα παιδί ή ενήλικας με αλλεργία στο σιτάρι είναι πιθανό να εμφανίσει συμπτώματα μέσα σε λίγα λεπτά έως και μερικές ώρες αφού φάει κάτι που περιέχει σιτάρι.  Άτομα με αλλεργία στο σιτάρι, μπορεί να εμφανίσουν αλλεργία (ή όχι) και στο κριθάρι, στη σίκαλη, ή ακόμα και στη βρώμη, κυρίως λόγω των επιμολύνσεων με σιτάρι, σίκαλη ή κριθάρι  οι οποίες συμβαίνουν κατά τη συγκομιδή, τη συναποθήκευση, την μεταφορά και την μεταποίηση των δημητριακών.

Ο ΕΚ 1169/2011 είναι ξεκάθαρος ως προς την επισήμανση των τροφίμων που προκαλούν αλλεργία ή δυσανεξία. Απαιτείται σαφής αναφορά της ονομασίας της ουσίας ή του προϊόντος στην επισήμανση της συσκευασίας, και μάλιστα θα πρέπει να τονίζεται με είδος χαρακτήρων που να κάνει σαφή διάκριση της ονομασίας από το υπόλοιπο του καταλόγου των συστατικών (παραδείγματος χάριν μέσω της γραμματοσειράς, της μορφής ή του χρώματος του φόντου).

Υπάρχουν τρόφιμα που υφίστανται ιδιαίτερα κοστοβόρες επεξεργασίες για την απομάκρυνση της γλουτένης, και τρόφιμα που λόγω της φύσης των συστατικών τους δεν περιέχουν γλουτένη. Σύμφωνα με τον Ε.Κ. 828/2014 σχετικά με τις απαιτήσεις για την παροχή πληροφοριών στους καταναλωτές όσον αφορά την απουσία ή τη μειωμένη παρουσία γλουτένης στα τρόφιμα, θεσπίζονται συγκεκριμένα όρια, σύμφωνα με τα οποία άτομα με δυσανεξία στη γλουτένη θα μπορούν να βρίσκουν στην αγορά ποικιλία τροφίμων κατάλληλων για τις ανάγκες τους και για το επίπεδο ευαισθησίας τους, με διαφορετικά χαμηλά επίπεδα γλουτένης που εμπίπτουν σ’ αυτά τα όρια και φυσικά με την κατάλληλη επισήμανση.

Οι αντίστοιχες δηλώσεις σχετικά με την απουσία ή τη μειωμένη παρουσία γλουτένης στα τρόφιμα που επιτρέπεται να γίνουν βάσει του παραρτήματος του Ε.Κ. 828/2014 είναι:

 Χωρίς γλουτένη:

Η ένδειξη «χωρίς γλουτένη» μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τα τρόφιμα, όπως διατίθενται στον τελικό καταναλωτή, δεν περιέχουν περισσότερο από 20 mg/kg γλουτένη.

Πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης: Η ένδειξη «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης» μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τα τρόφιμα, τα οποία αποτελούνται ή περιέχουν ένα ή περισσότερα συστατικά από σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, βρώμη ή διασταυρωμένες ποικιλίες τους και έχουν υποβληθεί σε ειδική επεξεργασία για τη μείωση της γλουτένης, δεν περιέχουν περισσότερο από 100 mg/kg γλουτένη στα τρόφιμα όπως διατίθενται στον τελικό καταναλωτή.

Παράλληλα, η οδηγία 2006/141/ΕΚ της Επιτροπής απαγορεύει τη χρήση συστατικών που περιέχουν γλουτένη στην παρασκευή παρασκευασμάτων για βρέφη και παρασκευασμάτων δεύτερης βρεφικής ηλικίας. Επομένως, η χρήση της διατύπωσης «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης» ή «χωρίς γλουτένη»

στην επισήμανση τέτοιων προϊόντων θα πρέπει να απαγορευθεί, εφόσον, σύμφωνα με τον παρόντα κανονισμό, αυτή η επισήμανση χρησιμοποιείται για την ένδειξη περιεκτικότητας σε γλουτένη που δεν υπερβαίνει τα 100 mg/kg και τα 20 mg/kg αντίστοιχα.

Η βιομηχανία τροφίμων θα πρέπει να είναι συνεπής με όλες τις παραπάνω απαιτήσεις σχετικά με την επισήμανση της γλουτένης στα προϊόντα, και να λαμβάνει πάντα υπόψη πως ενδεχόμενη ακατάλληλη ή ελλιπής επισήμανση θέτει σε κίνδυνο την υγεία συγκεκριμένων κατηγοριών καταναλωτών.

Βάσει της νέας Υπουργικής Απόφασης 92/2020 (ΦΕΚ 4075/Β/6-9-2021) αποφασίστηκαν τα κάτωθι, σχετικά με τον χαρακτηρισμό των δειγμάτων τροφίμων που περιέχουν γλουτένη χωρίς την κατάλληλη επισήμανση, ως μη ασφαλών και επιβλαβών για την υγεία:

1)Κάθε δείγμα τροφίμου, το οποίο φέρει ένδειξη «χωρίς γλουτένη» ή «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης» και περιέχει γλουτένη σε συγκέντρωση μεγαλύτερη των ορίων των 20 ή 100 mg/kg τροφίμου, αντίστοιχα, όπως αυτά τίθενται με τις διατάξεις του εκτελεστικού Κανονισμού (ΕΕ) 828/2014 της Επιτροπής, της 30ης Ιουλίου 2014, εφόσον έχει χαρακτηριστεί ως ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ σε σχέση με τα οριζόμενα στο άρθρο 3 παρ. 1 και το Παράρτημα του παραπάνω κανονισμού, χαρακτηρίζεται ως ΜΗ ΑΣΦΑΛΕΣ και ΕΠΙΒΛΑΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ.

2)Κάθε δείγμα τροφίμου, το οποίο φέρει ένδειξη «χωρίς γλουτένη» ή «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης», αλλά δεν φέρει ένδειξη σχετική με την παρουσία δημητριακών και περιέχει γλουτένη σε συγκέντρωση μικρότερη των ορίων που αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο, αλλά μεγαλύτερη του ορίου ανίχνευσης της εφαρμοζόμενης μεθόδου για την παρουσία γλουτένης, εφόσον έχει χαρακτηριστεί ως ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ σε σχέση με τα οριζόμενα στον Κανονισμό (ΕΕ) 1169/2011 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2011 (άρθρα 9 και 21, Παράρτημα ΙΙ), χαρακτηρίζεται ως ΜΗ ΑΣΦΑΛΕΣ και ΕΠΙΒΛΑΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ.

3)Κάθε δείγμα τροφίμου, το οποίο δεν φέρει ένδειξη «χωρίς γλουτένη» ή «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης», ούτε ένδειξη σχετική με την παρουσία δημητριακών, περιέχει όμως γλουτένη σε συγκέντρωση μεγαλύτερη του ορίου ανίχνευσης της εφαρμοζόμενης μεθόδου για την παρουσία γλουτένης, εφόσον έχει χαρακτηριστεί ως ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ σε σχέση με τα οριζόμενα στον κανονισμό της προηγούμενης παραγράφου, χαρακτηρίζεται ως ΜΗ ΑΣΦΑΛΕΣ και ΕΠΙΒΛΑΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ.

Δείτε το σχετικό ΦΕΚ ΕΔΩ

*Κατερίνα Κουδούνα Τεχνολόγος Τροφίμων, MSc Διαχείριση Ποιότητας Τροφίμων, ΜSc Νομοθεσία Τροφίμων και Ποτών