Η Οδύσσεια μίας μικρής ελληνικής επιχείρησης από την αγκύλωση των Εθνικών αρχών – Του Δημήτρη Γεωργαντέλη

Το ”παιχνίδι” με την τεράστια διαφορά στο ανώτατο επιτρεπτό όριο της κουμαρίνης σε παραδοσιακά και μη κουλουράκια κανέλας!

Του Δημήτρη Γεωργαντέλη*

Αφορμή για το σημερινό άρθρο στάθηκε ο χαρακτηρισμός σειράς δειγμάτων, που αφορούν κουλουράκια κανέλας κι εν γένει αρτοσκευάσματα κανέλας, ως “ Μη Κανονικά/ Μη Ασφαλή” από το Γ.Χ.Κ και την επακόλουθη επιβολή κυρώσεων από τον ΕΦΕΤ.

Τα όρια για την κουμαρίνη τίθενται στο Παράρτημα ΙΙΙ, Μέρος Β΄ του Κανονισμού 1334/2008(ΕΚ).

Με τη λέξη «Παραδοσιακά» αρτοσκευάσματα ο νομοθέτης δεν αναφέρεται στα Εγγυημένα Παραδοσιακά Ιδιότυπα Προϊόντα του άρθρου 17 του  Κανονισμού (EE) αριθ. 1151/2012, αλλά στα γενικώς χαρακτηριζόμενα «Παραδοσιακά Αρτοσκευάσματα» τα οποία θα πρέπει να ορίζονται με ευθύνη της Αρμόδιας Αρχής για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ελλείψει τέτοιου καταλόγου, η ευθύνη θα πρέπει να βαραίνει τον παραγωγό ώστε να αποδείξει την «Παραδοσιακότητα» των προϊόντων του. Ανάλογη περίπτωση έχει προβλέψει ο νομοθέτης, και για τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα στο άρθρο 3 §2 του Κανονισμού 915/2023, όπου αναφέρεται  “Όταν η αρμόδια αρχή διενεργεί επίσημο έλεγχο, ο υπεύθυνος της επιχείρησης τροφίμων παρέχει και αιτιολογεί τους συγκεκριμένους συντελεστές συγκέντρωσης, αραίωσης ή μεταποίησης για τις σχετικές διαδικασίες ξήρανσης, αραίωσης ή μεταποίησης ή τους ειδικούς συντελεστές συγκέντρωσης, αραίωσης ή μεταποίησης για τα εν λόγω αποξηραμένα, αραιωμένα, μεταποιημένα ή σύνθετα τρόφιμα, καθώς και την αναλογία των συστατικών για τις σχετικές εργασίες ανάμειξης.”

Αντίστοιχος κατάλογος παραδοσιακών τροφίμων έχει θεσπιστεί από Κρατικό Γραφείο Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων της Βαυαρίας. Στο κατευθυντήριο κείμενο  για «διάφορα τρόφιμα που περιέχουν κανέλα – αποτελέσματα μελέτης 2015» αναφέρεται ότι : Από το 2011, νέα ανώτατα επίπεδα κουμαρίνης σε τρόφιμα που περιέχουν κανέλα έχουν τεθεί σε ισχύ στην ΕΕ με τον νέο κανονισμό αρωματικών ουσιών. Σύμφωνα με αυτό, τα εποχιακά και παραδοσιακά τρόφιμα (όπως τα αστεράκια κανέλας και το μελόψωμο) στα οποία αναφέρεται κανέλα στην επισήμανση, μπορούν να περιέχουν έως και 50 mg/kg.  (https://www.lgl.bayern.de/lebensmittel/chemie/inhaltsstoffe/pflanzeninhaltsstoffe/ue_2015_cumarin_zimt.htm)

Τα προαναφερθέντα αυτά προϊόντα σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν εποχιακά αρτοσκευάσματα, αφού κυκλοφορούν στην Γερμανική αγορά καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα δε προϊόντα αυτά αν εισάγονταν και κυκλοφορούσαν στην Ελληνική αγορά, δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να χαρακτηρισθούν ως Μη Κανονικά/ Μη Ασφαλή αφούαυτό θα παραβίαζε το Κοινοτικό Δίκαιο (τα όποια Εθνικά μέτρα δεν μπορούν να παρεμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών ούτε να εισάγουν διακρίσεις όσον αφορά τρόφιμα από άλλα κράτη μέλη).

Σε σχέση με την ευθύνη που θα πρέπει να βαραίνει τον παραγωγό ώστε να αποδείξει την «Παραδοσιακότητα» των προϊόντων του, η απαίτηση ύπαρξης αποδεδειγμένης σύνδεσης μεταξύ ορισμένων ιδιοτήτων του τροφίμου και του όρου «Παραδοσιακό Αρτοσκεύασμα»  δεν μπορεί να πληρούται αποκλειστικά με γνώμονα αμιγώς υποκειμενικά στοιχεία που αφορούν τη σημασία της σχέσης την οποία αποδίδει η πλειονότητα των καταναλωτών στο χαρακτηριστικό αυτό αλλά θα πρέπει να αναφέρεται στα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος, όπως, επί παραδείγματι, στα φυσικά, θρεπτικά, οργανοληπτικά και, ιδίως, τα γευστικά χαρακτηριστικά ενός τροφίμου.

Ελλείψει θεσμοθετημένων κριτηρίων από πλευράς ελεγκτικών αρχών, η κατ’αναλογία εφαρμογή του πνεύματος του νόμου και των απαιτήσεων που ο Κανονισμός1151/2012 (ΕΕ)  θέτει  για τα «Εγγυημένα Παραδοσιακά Ιδιότυπα Προϊόντα», αποτελεί ένα αντικειμενικό κριτήριο για τον χαρακτηρισμό ενός τροφίμου ως «Παραδοσιακό Αρτισκεύασμα».

Στα άρθρα 17 &18 του Κανονισμού αναφέρονται :

Άρθρο 17. Στόχος : Καθιερώνεται σύστημα εγγυημένων παραδοσιακών ιδιότυπων προϊόντων με σκοπό να διαφυλαχθούν οι παραδοσιακές μέθοδοι παραγωγής και συνταγές με την παροχή βοήθειας προς τους παραγωγούς παραδοσιακών προϊόντων για την εμπορική προώθηση και τη γνωστοποίηση στους καταναλωτές των στοιχείων που προσδίδουν αξία στις παραδοσιακές συνταγές και τα προϊόντα τους.

Άρθρο 18. Κριτήρια

1.   Μία ονομασία μπορεί να καταχωρισθεί ως ονομασία εγγυημένου παραδοσιακού ιδιότυπου προϊόντος όταν περιγράφει ένα ιδιότυπο προϊόν ή τρόφιμο το οποίο:

α)   παρασκευάζεται με τρόπο παραγωγής, μεταποίησης ή σύνθεσης που αντιστοιχεί στην παραδοσιακή πρακτική για το εν λόγω προϊόν ή τρόφιμο· ή

β)   παράγεται από πρώτες ύλες ή συστατικά που είναι τα χρησιμοποιούμενα παραδοσιακά.

Τα προϊόντα τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως “Μη Κανονικά/ Μη Ασφαλή” προέρχονται σχεδόν στο σύνολο τους από μικρές και μικρομεσαίες Ελληνικές επιχειρήσεις μεταξύ των οποίων και ζαχαροπλαστεία, φούρνοι με κάποιες από αυτές να έχουν ιστορικό λειτουργείας αρκετές δεκαετίες. Κατά κύριο λόγο οι εταιρείες αυτές δίνουν έμφαση στην παραγωγή παραδοσιακών – τοπικών τις περισσότερες φορές-  αρτοπαρασκευασμάτων και  γλυκισμάτων όπως τα παξιμάδια, τα μουστοκούλουρα, τα μελομακάρονα και χειροποίητα βουτήματα όπως πορτοκαλιού και κανέλας. Τα προϊόντα αυτά, μεταξύ των οποίων και αυτά με κανέλα, είναι χειροποίητα προϊόντα χρησιμοποιώντας τοπικές παραδοσιακές συνταγές, ενώ σε πολλές περιπτώσεις γίνεται χρήση και τοπικών πρώτων υλών όπως το   Ελληνικό μέλι ή/και άλλες τοπικές πρώτες ύλες όπως ελαιόλαδο.

Η δεύτερη απαίτηση που τίθεται στο Παράρτημα ΙΙΙ, Μέρος Β΄ του Κανονισμού 1334/2008(ΕΚ), συνδυαστικά με τη λέξη «Παραδοσιακά» ικανοποιείται πλήρως αφού τα προϊόντα αυτά αναγράφουν κανέλα στην επισήμανση.

Η επίκληση του άρθρου 14 του Κανονισμού 178/2002(ΕΚ) στην ανακοίνωση των αποτελεσμάτων εργαστηριακής εξέτασης των δειγμάτων δεν είναι νομικά βάσιμη αφού :

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 178/2002 άρθρο 7:

1. Στις ειδικές περιπτώσεις κατά τις οποίες, ύστερα από αξιολόγηση των διαθέσιμων πληροφοριών, εντοπίζεται πιθανότητα βλαβερών επιπτώσεων στην υγεία αλλά εξακολουθεί να υπάρχει επιστημονική αβεβαιότητα, μπορούν να ληφθούν τα προσωρινά μέτρα διαχείρισης του κινδύνου που είναι αναγκαία για την εξασφάλιση του υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας που έχει επιλεγεί στην Κοινότητα, μέχρι να υπάρξουν περαιτέρω επιστημονικές πληροφορίες για μια πιο εμπεριστατωμένη αξιολόγηση του κινδύνου.

2. Τα μέτρα που λαμβάνονται βάσει της παραγράφου 1 είναι ανάλογα και όχι πιο περιοριστικά για το εμπόριο από όσο απαιτείται για την επίτευξη του υψηλού επιπέδου προστασίας που έχει επιλεγεί στην Κοινότητα, ενώ παράλληλα λαμβάνουν υπόψη την τεχνική και οικονομική βιωσιμότητα και άλλους παράγοντες όπως αρμόζει στο εκάστοτε ζήτημα. Αυτά τα μέτρα αναθεωρούνται μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, ανάλογα με τη φύση του κινδύνου που προσδιορίζεται όσον αφορά τη ζωή ή την υγεία και του είδους των επιστημονικών πληροφοριών που απαιτούνται για τη διασαφήνιση της επιστημονικής αβεβαιότητας και τη διεξαγωγή μιας πιο εμπεριστατωμένης αξιολόγησης του κινδύνου.

Σύμφωνα με τη γνωμάτευση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η ανώτατη ανεκτή ημερήσια δόση για την κουμαρίνη,  0.1 mg κουμαρίνη ανά κιλό βάρους σώματος δεν φαίνεται να ξεπερνιέται από τον Ευρωπαϊκό πληθυσμό.

Συνεπώς , απουσία και μιας επιπλέον αξιολόγησης του κινδύνου από Ελληνικές Αρχές δεν συντρέχουν οι λόγοι επίκλησης της αρχής της προφύλαξης που οδηγεί στον αυστηρότερο περιορισμό του πεδίου εφαρμογής του ορίου για τα παραδοσιακά ή εποχικά προϊόντα (Conservative estimates of intake based on current maximum permitted concentrations in foodstuff suggest that present dietary intakes do not exceed the TDI. (2004) (The EFSA Journal (2004) 104, 1-36)).

Προς Επίρρωση των ανωτέρω ακολουθεί Εκτίμηση Κινδύνου από την Κατανάλωση Μπισκότου με Κανέλα και Περιεχόμενη Κουμαρίνη 18 -25 mg/kg (εύρος αποτελεσμάτων εξέτασης εντός των οποίων κυμάνθηκαν τα αποτελέσματα εργαστηριακών αναλύσεων από το Γ.Χ.Κ).

Επειδή τα μπισκότα κανέλλας μπορούν να καταναλωθούν και από παιδιά, έγινε η παρακάτω εκτίμηση κινδύνου με βάση:

Τη γνωμάτευση της EFSA για την κουμαρίνη

1.         The EFSA Journal (2004) 104, 1-36

2.         The EFSA Journal (2008) 793, 1-15

3.         Τη βάση δεδομένων της EFSA με μελέτες κατανάλωσης τροφίμων του Ευρωπαϊκού Πληθυσμού σύμφωνα με διαιτολογικές μελέτες (τιμές από κατανάλωση παιδιών από Κρήτη, μελέτη που έγινε δεκτή στη βάση των δεδομένων της EFSA).

Λαμβάνοντας υπόψη την τιμή των 18-25 mg ανά κιλό μπισκότου που ήταν το εντός του εύρους των ευρημάτων εντός των οποίων κυμάνθηκαν τα αποτελέσματα και το βάρος σώματος 27 κιλών για ένα παιδί ηλικίας 14 ετών, που αποτελεί χαμηλότερο επίπεδο βάρους για την ηλικία αυτή, συνεπώς χειρότερο δυνατό σενάριο για την έκθεση στην κουμαρίνη προκύπτει:

Πρόσληψη κουμαρίνης 0,41 mg και 0,87 mg την ημέρα για μέσο και ακραίο καταναλωτή (P95) (κατανάλωση 0,84 και 1,78 g μπισκότου/kg βάρους σώματος την ημέρα αντίστοιχα).

Λαμβάνοντας υπόψη την τιμή για ανώτατη ημερήσια ανεκτή πρόσληψη (TDI) που είναι 0,1 mg/kg βάρους σώματος, δηλαδή για παιδί βάρους 27 κιλών θα είναι 2,7 mg την ημέρα.

 Προκύπτει συνεπώς ότι με την συστηματική κατανάλωση των συγκεκριμένων μπισκότων καλύπτεται το 15 και 32 % της ανώτατης ανεκτής πρόσληψης κουμαρίνης για μεσαίο και ακραίο καταναλωτή.

Συνεπώς παραμένει ακόμη ένα δυνατό επίπεδο έκθεσης στο 85 έως 68% της τιμής του TDI από τις άλλες τροφές για να είναι η έκθεση του παιδιού στην κουμαρίνη ακόμη σε αποδεκτά ασφαλή πλαίσια.

Τέλος επισημαίνεται, ότι σύμφωνα και με την γνωμάτευση της EFSA (2008) μία προσωρινή υπέρβαση της παραπάνω τιμής μέχρι και 3 φορές παραπάνω για τρεις εβδομάδες δεν αναμένεται να προκαλέσει συνέπειες στην υγεία, ενώ τα 25 mg/kg είναι το ήμισυ του ορίου που τίθεται για τα παραδοσιακά αρτοσκευάσματα !!!!

Η “ευφυής” λύση που προτείνεται από τις αρμόδιες αρχές για μείωση της ποσότητας κανέλας σε σημαντικό βαθμό, θα οδηγούσε σε ένα άλλο προϊόν και πάντως όχι σε κουλουράκια κανέλας !!!

Ο χαρακτηρισμός των τροφίμων ως “Μη Κανονικά/ Μη Ασφαλή” έχει ως αποτέλεσμα την επιβολή διοικητικού προστίμου (πενταψήφια νούμερα για μία μεσαία εταιρεία) δυνάμει της παραγράφου 5 του άρθρου 23, του ν. 4325/2014 αλλά και τις ποινικές κυρώσεις με το κατηγορητήριο της με πρόθεσης παραγωγής/ αποθήκευσης/ διακίνησης/ διάθεσης επιβλαβών τροφίμων λόγω παράβασης του άρθρου 27, παρ. 3 του ν. 4325/2014 όπως αυτή η παράγραφος αντικαταστάθηκε από τον ν. 4691/2020 (ΦΕΚ Α’ 108/09.06.2020) και ειδικότερα του άρθρου 29 του νόμου αυτού.

Συμπερασματικά, μπορούμε άφοβα να καταναλώνουμε Γερμανικά, Γαλλικά παραδοσιακά αρτοσκευάσματα που περιέχουν κανέλα στην επισήμανση, αλλά με κανένα τρόπο τα Ελληνικά παραδοσιακά αρτοσκευάσματα…είναι επικίνδυνα και μη ασφαλή για τη δημόσια υγεία !!!!! Ειδικά τα παραδοσιακά !!

Πάσχα έρχεται αποφεύγουμε τα Πασχαλινά κουλουράκια κανέλας, σιγά μην είναι παραδοσιακά επειδή τα ανέφερε ο Ν. Τσελεμεντές στο διάσημο πόνημα του….

Υ.Γ : To be continued με άλλες περιπτώσεις !!

*Δρ. Γεωργαντέλης Δημήτριος Χημικός – Διδάκτωρ κτηνιατρικής σχολής Α.Π.Θ