Ποιες κατηγορίες υπάρχουν – Τι προτείνουν οι ειδικοί.
Τα νοοτροπικά ή γνωστικοί ενισχυτές, γνωστά ακόμη και ως “έξυπνα φάρμακα” είναι ουσίες γνωστές για τη λειτουργία τους να ενισχύουν τη γνωστική λειτουργία και την απόδοση του εγκεφάλου. Βελτιώνοντας την νοητική λειτουργία, συμπεριλαμβανομένης της σκέψης, της μνήμης, της διάθεσης, της προσοχής, της δημιουργικότητας και των κινήτρων, είναι εγκεκριμένα για τη θεραπεία διαταραχών όπως το ΔΕΠΥ (ADHD) και το Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται μερικές φορές και από υγιείς ενήλικες ως τρόπο ενίσχυσης της πνευματικής λειτουργίας, κάτι που είναι αρκετά αμφιλεγόμενο. Είναι αξιοσημείωτο δε, πως σύμφωνα με έρευνες το 43% των φοιτητών χρησιμοποιούν διεγερτικά φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή. Παρακάτω θα μάθουμε, ποιες ουσίες χαρακτηρίζονται ως νοοτροπικές , τι λένε ειδικοί και αν τελικά, είναι ασφαλείς.
Αρχικά, ο όρος νοοτροπικά επινοήθηκε από τον C. G. Giurgea, έναν χημικό και ψυχολόγο που ανέπτυξε επίσης το Piracetam, ένα από τα πρώτα φάρμακα που ενισχύουν τη γνωστική λειτουργία, ενώ η λέξη προέρχεται από την Ελληνικές λέξεις νους + τρόπος (νους + τρέπω= κατευθύνω το νου).
Η μελέτη δεν είναι ακόμα ολοκληρωμένη για το πώς ακριβώς λειτουργούν αυτά τα φάρμακα για να τονώσουν το μυαλό, αλλά η πρώιμη έρευνα δείχνει ότι μπορεί να δρουν σε μια ποικιλία διαφορετικών συστημάτων μέσα στο σώμα ταυτόχρονα. Μια εξήγηση είναι ότι μπορεί να αυξήσουν τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο, κάτι που του επιτρέπει, να χρησιμοποιεί περισσότερο οξυγόνο. Ορισμένα νοοτροπικά μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα αδρεναλίνης του σώματος και να παράγουν αποτελέσματα παρόμοια με την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων καφεΐνης, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να μείνουν ξύπνιοι για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Ορισμένα φάρμακα αυξάνουν την ποσότητα ορισμένων χημικών ουσιών (νευροδιαβιβαστές) όπως η ντοπαμίνη, οι οποίες απελευθερώνονται στο τμήμα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την εξάρτηση. Σύμφωνα με την Εθνική Βιβλιοθήκη Ιατρικής, τα νοοτροπικά είναι μια ετερογενής ομάδα φαρμάκων που επηρεάζουν το μεταβολισμό των νευρωνικών κυττάρων στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Βελτιώνουν κυρίως τη γνωστική λειτουργία, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που υπάρχει βλάβη ή εκφυλισμός.
Ο όρος «νοοτροπικά» αναφερόταν αρχικά σε χημικές ουσίες που πληρούσαν πολύ συγκεκριμένα κριτήρια, αλλά τώρα αναφέρεται σε οποιαδήποτε φυσική ή συνθετική ουσία που μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στις νοητικές δεξιότητες. Γενικά, τα νοοτροπικά εμπίπτουν σε τρεις γενικές κατηγορίες: συμπληρώματα διατροφής, συνθετικές ενώσεις και συνταγογραφούμενα φάρμακα, και οι τύποι είναι οι εξης:
Καφεΐνη
Η καφεΐνη είναι η πιο ευρέως καταναλωμένη ψυχοδραστική ουσία στον κόσμο που βρίσκεται φυσικά στον καφέ, το κακάο, το τσάι, τους ξηρούς καρπούς κόλα και το γκουαράνα και προστίθεται σε πολλά αναψυκτικά, ενεργειακά ποτά και φάρμακα. Μπορεί επίσης να ληφθεί ως συμπλήρωμα, είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. Λειτουργεί μπλοκάροντας τους υποδοχείς αδενοσίνης στον εγκέφαλό σας, κάνοντας σας να αισθάνεστε λιγότερο κουρασμένοι.
Μια χαμηλή έως μέτρια πρόσληψη καφεΐνης 40–300 mg αυξάνει την εγρήγορση και την προσοχή και μειώνει τον χρόνο αντίδρασης. Αυτές οι δόσεις είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές για άτομα που είναι κουρασμένα. Δεν σας κάνει απλώς να αισθάνεστε πιο προσεκτικοί, λέει ο D’Adamo, “Η καφεΐνη σας δίνει επίσης περισσότερη πρόσβαση σε διάφορες χημικές ουσίες (νευροδιαβιβαστές) στον εγκέφαλό σας, όπως η ακετυλοχολίνη, η οποία βοηθά στη βραχυπρόθεσμη μνήμη και τη μάθηση”.
L-Θεανίνη
Αυτό το συμπλήρωμα φαίνεται να ενισχύει τις διανοητικές επιδράσεις της καφεΐνης και να εξουδετερώνει τη νευρικότητα που προκαλείται από την καφεΐνη, λέει ο D’Adamo. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η λήψη 200 mg L-θεανίνης έχει μια ηρεμιστική δράση, χωρίς να προκαλεί υπνηλία.
Η λήψη ακόμη και μόλις 50 mg, ποσότητα που βρίσκεται σε περίπου δύο φλιτζάνια παρασκευασμένου τσαγιού, έχει βρεθεί ότι αυξάνει τα κύματα άλφα στον εγκέφαλο, τα οποία συνδέονται με τη δημιουργικότητα. Η L-θεανίνη είναι ακόμη πιο αποτελεσματική όταν λαμβάνεται με καφεΐνη. Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιούνται συχνά μαζί σε συμπληρώματα που βελτιώνουν την απόδοση. Ο ασφαλέστερος τρόπος για να αποκτήσετε αυτόν τον συνδυασμό είναι πίνοντας καθαρό πράσινο τσάι, το οποίο περιέχει τόσο καφεΐνη όσο και L-θεανίνη, αλλά είναι επίσης εντάξει να συνδυάσετε τον συνηθισμένο καφέ ή το τσάι σας με ένα συμπλήρωμα L-θεανίνης.
Μονοϋδρική κρεατίνη
Η κρεατίνη που βρίσκεται συχνά σε συμπληρώματα σωματικής ανάπτυξης, βοηθά στη δημιουργία μυϊκής μάζας. Αλλά μελέτες έχουν επίσης βρει ότι μπορεί να βελτιώσει τις δεξιότητες λογικής και τη βραχυπρόθεσμη μνήμη σε υγιείς ανθρώπους. Αυξάνει τα επίπεδα ενός μορίου που ονομάζεται ATP, το οποίο οδηγεί σε περισσότερη κυτταρική ενέργεια, λέει ο D’Adamo. “Το παίρνω τακτικά μόνο για ενέργεια. Είναι πολύ ασφαλές”. Αυτή η αυξημένη διαθεσιμότητα ενέργειας για τα κύτταρα του εγκεφάλου σας συνδέεται με βελτιωμένες δεξιότητες βραχυπρόθεσμης μνήμης και συλλογισμού, ειδικά σε χορτοφάγους και άτομα με υψηλό στρες. Μελέτες δείχνουν ότι είναι ασφαλές να παίρνετε 5 γραμμάρια κρεατίνης την ημέρα χωρίς αρνητικές επιπτώσεις.
Bacopa Monnieri
Το Bacopa monnieri είναι ένα αρχαίο βότανο που χρησιμοποιείται στην ιατρική της Αγιουρβέδα για την ενίσχυση της εγκεφαλικής λειτουργίας. Αρκετές μελέτες έχουν βρει ότι τα συμπληρώματα Bacopa monnieri μπορούν να επιταχύνουν την επεξεργασία πληροφοριών στον εγκέφαλό σας, να μειώσουν τους χρόνους αντίδρασης και να βελτιώσουν τη μνήμη. Προκαλεί την ανάπτυξη των κλάδων των νευρικών κυττάρων (δενδρίτες), λέει ο D’Adamo. Λέει ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να πάρει 4-6 εβδομάδες για να δείτε αποτελέσματα.
Το Bacopa monnieri περιέχει ενεργές ενώσεις που ονομάζονται βακοσίδες, οι οποίες προστατεύουν τον εγκέφαλό σας από το οξειδωτικό στρες και βελτιώνουν τη σηματοδότηση στον ιππόκαμπό, μια περιοχή του εγκεφάλου σας στην οποία επεξεργάζονται οι μνήμες.
Rhodiola Rosea
Πρόκειτε για ένα φυσικό βότανο που μπορεί να βοηθήσει το σώμα σας να προσαρμοστεί σε περιόδους υψηλού στρες και να μειώσει τη σχετική πνευματική κόπωση. Αρκετές μελέτες έχουν βρει ότι τα συμπληρώματα Rhodiola rosea μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και να μειώσουν τα αισθήματα εξουθένωσης τόσο σε ανήσυχα όσο και σε άτομα με υψηλό στρες.
Η λήψη μικρών ημερήσιων δόσεων Rhodiola rosea έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την ψυχική κόπωση και αυξάνει τα συναισθήματα ευεξίας στους φοιτητές κατά τη διάρκεια αγχωτικών περιόδων εξετάσεων. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για να καθοριστεί η βέλτιστη δόση και να κατανοηθεί καλύτερα πώς το βότανο προκαλεί αυτά τα αποτελέσματα.
Panax Ginseng
Η ρίζα Panax ginseng είναι ένα αρχαίο φαρμακευτικό φυτό που χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της εγκεφαλικής λειτουργίας. Η λήψη μιας εφάπαξ δόσης 200–400 mg Panax ginseng έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την κόπωση του εγκεφάλου και βελτιώνει σημαντικά την απόδοση σε δύσκολες εργασίες όπως νοητικά προβλήματα μαθηματικών. Ωστόσο, δεν είναι σαφές πώς το Panax ginseng ενισχύει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Μερικές μακροπρόθεσμες μελέτες έχουν βρει ότι ο οργανισμός μπορεί να προσαρμοστεί στο ginseng, καθιστώντας το λιγότερο αποτελεσματικό μετά από αρκετούς μήνες χρήσης. Ως εκ τούτου, απαιτείται περισσότερη έρευνα σχετικά με τα μακροπρόθεσμα νοοτροπικά αποτελέσματά του (29Αξιόπιστη πηγή).
Ginkgo Biloba
Τα εκχυλίσματα από τα φύλλα του δέντρου Ginkgo biloba μπορεί επίσης να έχουν θετικά αποτελέσματα στον εγκέφαλο, καθώς έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τη μνήμη και τη νοητική επεξεργασία σε υγιείς ηλικιωμένους ενήλικες όταν λαμβάνονται καθημερινά για έξι εβδομάδες.
Υπάρχει η υπόθεση ότι ορισμένα από αυτά τα οφέλη μπορεί να οφείλονται στην αυξημένη ροή αίματος στον εγκέφαλο μετά από συμπλήρωμα με Ginkgo biloba. Αν και αυτά τα αποτελέσματα είναι πολλά υποσχόμενα, δεν έχουν δείξει όλες οι μελέτες ευεργετικά αποτελέσματα και απαιτείται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθούν καλύτερα τα πιθανά οφέλη του.
Νικοτίνη
Η νικοτίνη είναι μια φυσική χημική ουσία που βρίσκεται σε πολλά φυτά, ειδικά στον καπνό. Είναι μια από τις ενώσεις που κάνουν τα τσιγάρα τόσο εθιστικά. Μελέτες δείχνουν ότι η νικοτίνη μπορεί να έχει νοοτροπικά αποτελέσματα, όπως βελτιωμένη εγρήγορση και προσοχή, ειδικά σε άτομα με φυσικά χαμηλά επίπεδα προσοχής. Έχει επίσης βρεθεί ότι βελτιώνει την κινητική λειτουργία. Επιπλέον, το μάσημα τσίχλας νικοτίνης συνδέεται με καλύτερη ταχύτητα στη γραφή.
Ωστόσο, αυτή η ουσία μπορεί να είναι εθιστική και είναι θανατηφόρα σε υψηλές δόσεις, επομένως απαιτείται προσοχή. Λόγω του κινδύνου εθισμού, η νικοτίνη δεν συνιστάται. Ωστόσο, η χρήση νικοτίνης δικαιολογείται εάν προσπαθείτε να κόψετε το κάπνισμα.
Noopept
Το Noopept είναι ένα συνθετικό έξυπνο φάρμακο που μπορεί να αγοραστεί ως συμπλήρωμα. Σε αντίθεση με ορισμένα από τα φυσικά νοοτροπικά, τα αποτελέσματα του Noopept μπορούν να γίνουν αισθητά μέσα σε λίγα λεπτά, αντί για ώρες, ημέρες ή εβδομάδες και συνήθως διαρκούν αρκετές ώρες. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι το Noopept επιταχύνει το πόσο γρήγορα σχηματίζεται ο εγκέφαλος και ανακτά μνήμες ενισχύοντας τα επίπεδα του νευροτροφικού παράγοντα που προέρχεται από τον εγκέφαλο (BDNF), μιας ένωσης που προάγει την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων.
Μελέτη σε ανθρώπους διαπίστωσε ότι αυτό το έξυπνο φάρμακο βοηθά τους ανθρώπους να αναρρώσουν πιο γρήγορα από εγκεφαλικούς τραυματισμούς, αλλά απαιτούνται περισσότερες μελέτες για να κατανοηθεί πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως νοοτροπικό σε υγιείς ενήλικες.
Ρακετάμες
Οι ρακεταμές, όπως η πιρακετάμη, είναι ένας άλλος τύπος νοοτροπικού. Ο D’Adamo λέει ότι αυτές οι χημικές ουσίες, οι οποίες δρουν στους νευροδιαβιβαστές συμπεριλαμβανομένης της ακετυλοχολίνης, έχουν μελετηθεί σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν μειωμένες δεξιότητες σκέψης. Δεν τα συνιστά στους περισσότερους νεότερους, υγιείς ανθρώπους.
Φαινοτροπίλη
Η φαινοτροπίλη επίσης γνωστή ως φαινυλπιρακετάμη, είναι ένα συνθετικό έξυπνο φάρμακο που είναι ευρέως διαθέσιμο ως συμπλήρωμα χωρίς ιατρική συνταγή. Βοηθά τον εγκέφαλο να ανακάμψει από διάφορους τραυματισμούς όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, επιληψία και τραύμα.
Μοδαφινίλη (Provigil)
Ένας άλλος τύπος συνταγογραφούμενου νοοτροπικού είναι η μοδαφινίλη (Provigil). Είναι εγκεκριμένο από τον FDA για τη θεραπεία της ναρκοληψίας, της υπνικής άπνοιας και της διαταραχής εργασίας σε βάρδιες, αλλά ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να βοηθήσει στη μάθηση και τη μνήμη σε υγιείς ανθρώπους. Η μοδαφινίλη φαίνεται να είναι ασφαλέστερη από άλλους τύπους διεγερτικών, αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα.
Αμφεταμίνες (Adderall)
Το Adderall είναι ένα συνταγογραφούμενο φάρμακο που περιέχει εξαιρετικά διεγερτικές αμφεταμίνες. Συνταγογραφείται πιο συχνά για τη θεραπεία της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και της ναρκοληψίας, αλλά χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από υγιείς ενήλικες για τη βελτίωση της προσοχής και της εστίασης.
Ανασκόπηση 48 μελετών διαπίστωσε ότι το Adderall βελτίωσε σημαντικά την ικανότητα των ανθρώπων να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους και ενίσχυσε τη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα φάρμακα δεν είναι χωρίς παρενέργειες. Το Adderall καταχράται ευρέως στις πανεπιστημιουπόλεις, με ορισμένες έρευνες να δείχνουν ότι έως και το 43% των φοιτητών χρησιμοποιούν διεγερτικά φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή. Οι παρενέργειες της κατάχρησης Adderall περιλαμβάνουν άγχος, χαμηλή σεξουαλική ορμή και εφίδρωση. Η ψυχαγωγική κατάχρηση του Adderall μπορεί επίσης να προκαλέσει πιο σοβαρές παρενέργειες, όπως καρδιακή προσβολή, ειδικά όταν αναμιγνύεται με αλκοόλ.Οι αποδείξεις ότι το Adderall ενισχύει τη νοητική απόδοση είναι ισχυρές, αλλά θα πρέπει να λαμβάνεται μόνο σύμφωνα με τις οδηγίες.
Μεθυλφαινιδάτη (ριταλίνη)
Το Ritalin είναι ένα άλλο συνταγογραφούμενο φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Όπως το Adderall, είναι διεγερτικό και αυξάνει τις συγκεντρώσεις ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης στον εγκέφαλο. Ωστόσο, δεν περιέχει αμφεταμίνες. Σε υγιείς ενήλικες, το Ritalin βελτιώνει τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και την προσοχή. Όπως συμβαίνει και με το Adderall, σημειώνεται μια κατάχρηση στη λήψη Ritalin ειδικά από άτομα ηλικίας 18–25 ετών. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες του Ritalin περιλαμβάνουν αϋπνία, στομαχόπονο, πονοκέφαλο και απώλεια όρεξης.
Μπορεί επίσης να προκαλέσει παραισθήσεις, ψύχωση, επιληπτικές κρίσεις, καρδιακές αρρυθμίες και υψηλή αρτηριακή πίεση, ιδιαίτερα όταν λαμβάνεται σε υψηλές δόσεις.
CDP-χολίνη
Συχνά συνταγογραφείται στην Ευρώπη ως φάρμακο, η CDP-χολίνη έχει αποδειχθεί ότι βοηθά τη μνήμη, τουλάχιστον σε άτομα που έχουν άνοια που προκαλείται από αγγειακά προβλήματα στον εγκέφαλο. Δεν υπάρχουν γνωστές παρενέργειες, επομένως θεωρείται γενικά ασφαλές.
Τι λένε οι ειδικοί
Ο Barry Gordon, MD, PhD, διευθυντής του τμήματος γνωσιακής νευρολογίας/νευροψυχολογίας στο Johns Hopkins Medicine, λέει ότι δεν υπάρχουν «ισχυρές ενδείξεις» ότι οποιοδήποτε από τα συμπληρώματα που πωλούνται τώρα για τις υποτιθέμενες δυνάμεις τους που ενισχύουν τη μνήμη είναι χρήσιμο. «Δεν είναι ξεκάθαρο ότι δουλεύουν και δεν είναι ξεκάθαρο ότι είναι ασφαλείς», λέει. Είναι επίσης δύσπιστος για τη βασική προϋπόθεση πίσω από τα νοοτροπικά.
«Τα κυκλώματα που εμπλέκονται στην ανθρώπινη γνώση είναι πολύ περίπλοκα και δεν είναι πλήρως κατανοητά», λέει. «Δεν μπορείς απλά να «ανάψεις τον επιλογέα» τόσο εύκολα». Σημειώνει ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι η νοητική τους απόδοση έχει αυξηθεί χάρη στα νοοτροπικά φάρμακα επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από το φαινόμενο της αυθυποβολής. «Αν έχεις περισσότερη αυτοπεποίθηση και πιστεύεις ότι θα τα καταφέρεις καλύτερα, θα τα καταφέρεις καλύτερα».
Ο Chris D’Adamo, PhD, διευθυντής έρευνας και εκπαίδευσης στο University of Maryland’s Center for Integrative Medicine, έχει διαφορετική άποψη. Όπως και ο Γκόρντον, δεν πιστεύει ότι τα νοοτροπικά θα σας δώσουν υπεράνθρωπες νοητικές ικανότητες, αλλά πιστεύει ότι έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν σε κάποιους ανθρώπους ένα πλεονέκτημα. «Οι περισσότεροι άνθρωποι που επιδιώκουν να βελτιστοποιήσουν τη γνωστική τους λειτουργία θα ήταν καλύτερα να επικεντρωθούν στο να κοιμούνται αρκετά, να τρώνε μια διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και να διαχειριστούν το άγχος τους», λέει. Αλλά μόλις έχετε αυτά τα βασικά, τα σωστά νοοτροπικά μπορεί να σας βοηθήσουν να σκεφτείτε πιο καθαρά ή να μειώσετε τις πιθανότητές σας για γνωστική έκπτωση καθώς μεγαλώνετε, λέει.
Αν και ο συνδυασμός πολλών από αυτά τα συμπληρώματα μπορεί να φαίνεται καλή ιδέα και πολλές φόρμουλες στην αγορά που κάνουν ακριβώς αυτό που υπόσχονται, ο D’Adamo δεν το συνιστά επειδή οι περισσότεροι συνδυασμοί δεν έχουν μελετηθεί καλά. Λόγω των ελλιπών κλινικών στοιχείων σχετικά με την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και τις κοινωνικές τους συνέπειες στην περίπτωση μακροχρόνιας χρήσης, ειδικά με συνθετικές παραλλαγές αυτών των φαρμάκων, δεν μπορούν να συστηθούν σε υγιή άτομα που δεν πάσχουν από καμία γνωστική δυσλειτουργία.
Σε κάθε περίπτωση, αν σκέφτεστε να δοκιμάσετε νοοτροπικά συμπληρώματα, θα πρέπει να το συζητήσετε πρώτα με το γιατρό σας.
https://adf.org.au/drug-facts/cognitive-enhancers/
https://www.verywellmind.com/what-are-nootropics-6749556
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9415189/
https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/features/nootropics-smart-drugs-overview
Ακολουθήστε το Cibum 
