Στατιστικά στοιχεία παχυσαρκίας στην Ευρώπη: Αριθμοί, τάσεις και ποσοστά ανά χώρα

Κανένα κράτος μέλος δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου να σταματήσει την αύξηση της παχυσαρκίας έως το 2025.

Η παχυσαρκία είναι μια σύνθετη, πολυπαραγοντική ασθένεια, που ορίζεται ως η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους που ενέχει κίνδυνο για την υγεία . Έχει αναγνωριστεί ως μείζον ανησυχία για τη δημόσια υγεία και σημαντικός παράγοντας θανάτου και αναπηρίας. Η παχυσαρκία είναι ένας βασικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη πολλών μη μεταδοτικών ασθενειών όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο διαβήτης τύπου 2 , η υπέρταση , οι στεφανιαίες παθήσεις και ορισμένοι καρκίνοι. Η κλίμακα Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)  χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της παχυσαρκίας και χρησιμοποιείται μαζί με άλλους παράγοντες για τη διάγνωση της παχυσαρκίας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης Τροφίμων (EUFIC) παρουσιάζει δεδομένα για το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία – τον ​​επιπολασμό του , τις τάσεις με την πάροδο του χρόνου, τους οδηγούς, τις συνέπειες για την υγεία και το σχετικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης.

Ποσοστά παχυσαρκίας ανά χώρα

Τα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, μεταξύ διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, μεταξύ διαφορετικών ηλικιακών ομάδων και φύλου, καθώς και ανάλογα με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες όπως το εισόδημα, την εκπαίδευση, την κατάσταση απασχόλησης και τον τόπο διαμονής.

Οι εκτιμήσεις για το 2022 προέρχονται από το NCD Risk Factor Collaboration, ένα δίκτυο επιστημόνων υγείας σε όλο τον κόσμο που παρέχει δεδομένα σχετικά με παράγοντες κινδύνου για μη μεταδοτικές ασθένειες (NCDs). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, σε όλο τον κόσμο, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με παχυσαρκία. Αυτό περιλαμβάνει περίπου 880 εκατομμύρια ενήλικες και 159 εκατομμύρια παιδιά. Σχεδόν το 53% του ενήλικου πληθυσμού της ΕΕ (ηλικίας 18 ετών και άνω) ταξινομήθηκε ως υπέρβαρο το 2019, με το ποσοστό των υπέρβαρων ανδρών ήταν σταθερά υψηλότερο από αυτό των γυναικών.

 Όταν αναλύουμε το μερίδιο του πληθυσμού ανά ηλικιακές ομάδες, βλέπουμε μια αύξηση στο ποσοστό του υπέρβαρου πληθυσμού με την αύξηση της ηλικίας. Οι ηλικίες 18-24 είχαν τα χαμηλότερα ποσοστά υπέρβαρων (25,0%), ενώ οι ηλικίες 65-74 είχαν τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρων (65,7%) (με εξαίρεση λίγες χώρες). 

Μια τάση παρατηρήθηκε και από το μορφωτικό επίπεδο: καθώς το μορφωτικό επίπεδο των γυναικών ανέβαινε, το ποσοστό που θεωρούνταν υπέρβαρες μειώθηκε. Αυτό συνέβη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Αυτό το ξεκάθαρο μοτίβο που συνδέει τα μορφωτικά επίπεδα και το υπερβολικό βάρος δεν παρατηρήθηκε στους άνδρες. 

Κατά την περαιτέρω εξέταση του επιπολασμού του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στην ΕΕ, τα δεδομένα αποκαλύπτουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι χώρες χρησιμοποιούν συχνά διαφορετική μεθοδολογία, επομένως η σύγκριση των μελετών σχετικά με τον επιπολασμό του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας παραμένει δύσκολη.

Για τους άνδρες, η Ρουμανία και η Πολωνία προηγούνται με ποσοστό επιπολασμού 76% (εκ των οποίων το 38% και το 32% ζούσαν με παχυσαρκία, αντίστοιχα), ακολουθούμενες πολύ από την Κροατία και τη Σλοβακία, με επικράτηση 74% η καθεμία (εκ των οποίων 35% και 31% ζούσαν με παχυσαρκία, αντίστοιχα). Η Γαλλία έχει τον χαμηλότερο επιπολασμό υπέρβαρου και παχυσαρκίας μεταξύ των ανδρών με 41% (εκ των οποίων το 10% ζούσε με παχυσαρκία), ακολουθούμενη από την Ολλανδία με 54% (από τις οποίες το 15% ζούσε με παχυσαρκία) και τη Δανία με 56% (εκ των οποίων 16 % ζούσαν με παχυσαρκία).

Εικ. 1 – Υπερβολικό βάρος και παχυσαρκία ανά χώρα ποσοστά μεταξύ των ανδρών στην ΕΕ, 2022. 

Για τις γυναίκες, η Ιρλανδία έχει τον υψηλότερο επιπολασμό υπέρβαρου και παχυσαρκίας (62%, εκ των οποίων το 28% ζούσε με παχυσαρκία) ακολουθούμενη από τη Ρουμανία (58%, από την οποία το 32% ζούσε με παχυσαρκία) και την Κροατία (58%, από την οποία Το 28% ζούσε με παχυσαρκία). Ομοίως, η Γαλλία έχει τον χαμηλότερο επιπολασμό υπέρβαρου και παχυσαρκίας μεταξύ των γυναικών με 30% (εκ των οποίων το 10% ζούσε με παχυσαρκία), ακολουθούμενη από την Αυστρία με 34% (από την οποία το 13% ζούσε με παχυσαρκία) και τη Δανία με 36% (εκ των οποίων Το 11% ζούσε με παχυσαρκία). 

Εικ. 2 – Ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας ανά χώρα μεταξύ των γυναικών στην ΕΕ, 2022.

Δεν υπάρχει απλή απάντηση που να εξηγεί γιατί τα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των χωρών. Μια πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να οφείλεται σε διαφορές στα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και στον τρόπο μέτρησης αυτών των χαρακτηριστικών. Έχει βρεθεί ότι τα άτομα με χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση είναι πιο πιθανό να ζουν με παχυσαρκία. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση μπορεί να επηρεάσει έμμεσα την κατάσταση του βάρους μέσω των διατροφικών συνηθειών, της καλής πρόσβασης σε εγκαταστάσεις άσκησης, του γραμματισμού υγείας και των επιπέδων σωματικής δραστηριότητας. ⁴ Άλλες πιθανές εξηγήσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν διαφορές στις διατροφικές συνήθειες, αστικοποίηση, πολιτισμικά πρότυπα και αντιλήψεις, κυβερνητικές πολιτικές και πρωτοβουλίες δημόσιας υγείας και γενετικές και διατροφικές αλληλεπιδράσεις (δηλαδή, πώς τα γονίδια ενός ατόμου μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που το σώμα του ανταποκρίνεται σε διαφορετικά τρόφιμα, επηρεάζοντας το κίνδυνος για προβλήματα υγείας όπως το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία). Για παράδειγμα, οι αστικές περιοχές συχνά προωθούν λιγότερο τη δραστηριότητα και παρέχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε ανθυγιεινά τρόφιμα, προάγοντας την ανάπτυξη υπέρβαρου και παχυσαρκίας. ¹

Γιατί αυξάνεται η παχυσαρκία;

Ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας αυξάνεται δραματικά τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες. Μεταξύ 1975 και 2016, ο επιπολασμός της παχυσαρκίας στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 138%, με αύξηση 21% μεταξύ 2006 και 2016.  Ο επιπολασμός του υπέρβαρου αυξήθηκε κατά 51% μεταξύ 1975 και 2016 και κατά 8% μεταξύ 2006 και 2. αναμένεται ότι έως το 2030, πάνω από τη μισή Ευρώπη θα ζει με παχυσαρκία – έως και 89% σε ορισμένες χώρες. Κανένα κράτος μέλος δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου να σταματήσει την αύξηση της παχυσαρκίας έως το 2025. 

Η παχυσαρκία είναι μια πολύπλοκη ασθένεια με πολλές αιτίες και είναι αποτέλεσμα της ανισορροπίας της ενεργειακής πρόσληψης (διατροφή) και της ενεργειακής δαπάνης (σωματική δραστηριότητα), με τις επιπλέον θερμίδες να αποθηκεύονται στο σώμα ως λίπος. Ωστόσο, οι αιτίες της παχυσαρκίας είναι πολύ πιο περίπλοκες από τον συνδυασμό μιας ανθυγιεινής διατροφής και της σωματικής αδράνειας. Προκαλείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ βιολογικών, γενετικών, κοινωνικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. 

Η αύξηση του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αλλαγή του περιβάλλοντος στα λεγόμενα παχυσαρκικά περιβάλλοντα.  Τα παχυσογόνα περιβάλλοντα προάγουν το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία περιορίζοντας τη διαθεσιμότητα υγιεινών, βιώσιμων τροφίμων σε τοπικά προσιτές τιμές, την έλλειψη ευκαιριών για τους ανθρώπους να ασκούν σωματική δραστηριότητα στην καθημερινή ζωή και την έλλειψη επαρκών νομικών και ρυθμιστικών περιβαλλόντων. Από την πανδημία του COVID-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία, σημειώθηκε άνοδος τόσο στη φτώχεια όσο και στις τιμές των τροφίμων, ιδιαίτερα για τα τρόφιμα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά .  Μαζί με τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγή και την προσφορά τροφίμων, αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν τον επιπολασμό της παχυσαρκίας οδηγώντας τους καταναλωτές να στραφούν σε λιγότερο υγιεινά τρόφιμα. Ταυτόχρονα, μετακινούμαστε όλο και λιγότερο –ενδεχομένως λόγω αλλαγών στην εργασία και τις μεταφορές– που μπορεί να συνέβαλαν στην αύξηση της παχυσαρκίας. Το μάρκετινγκ ανθυγιεινών τροφίμων και ποτών, ειδικά η στόχευση ευάλωτων πληθυσμών όπως τα παιδιά, και η άνοδος του καθιστικού διαδικτυακού παιχνιδιού συμβάλλουν επίσης στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό καθώς η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά με παχυσαρκία έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν ενήλικες με παχυσαρκία και είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν μη μεταδοτικές ασθένειες στη μετέπειτα ζωή τους. 

Γιατί είναι πρόβλημα η παχυσαρκία;

Ποιες είναι οι συνέπειες για την υγεία του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας;

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη πολλών μη μεταδοτικών ασθενειών (ΜΚΝ) και συνδέονται επίσης με τον πρόωρο θάνατο.  Τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία αντιμετωπίζουν επίσης μεροληψία βάρους, στίγμα, διακρίσεις και προκλήσεις πρόσβασης σε ενσυναίσθητη, βασισμένη σε στοιχεία υγειονομική περίθαλψη.

Ορισμένες ιατρικές καταστάσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία περιλαμβάνουν:

• Καρδιαγγειακές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφαλικού επεισοδίου, της ισχαιμικής καρδιακής νόσου, της καρδιακής ανεπάρκειας, της υπερτασικής καρδιακής νόσου, της δυσλιπιδαιμίας (μη φυσιολογικά υψηλά επίπεδα λιπιδίων (λιπών) στο αίμα) και της υπέρτασης.
• Χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένης της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου και του άσθματος.
• Καρκίνος , συμπεριλαμβανομένων αυτών του μαστού, του παχέος εντέρου, της χοληδόχου κύστης, του στομάχου, των νεφρών, του ήπατος, του παγκρέατος, της μήτρας, των ωοθηκών, του οισοφάγου και του θυρεοειδούς, καθώς και του πολλαπλού μυελώματος και μηνιγγίωμα.
• Χρόνια νεφρική νόσο.
• Προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη.
• Μυοσκελετικές επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένου του πόνου στη μέση και της οστεοαρθρίτιδας.
• Μη αλκοολική λιπώδης ηπατική νόσος.
• Διαβήτης τύπου 2.

Περίπου 1,24 εκατομμύρια άνθρωποι (ή το 13%) στην Ευρώπη το 2019 είχαν πρόωρο θάνατο ως αποτέλεσμα υπέρβαρου και παχυσαρκίας. Αυτό χαρακτηρίζει το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία ως την τέταρτη κύρια αιτία θανάτου, μετά την υψηλή αρτηριακή πίεση, τους διατροφικούς κινδύνους (π.χ. δίαιτες χαμηλές σε δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια και φρούτα και υψηλή σε νάτριο, επεξεργασμένο κρέας και κόκκινο κρέας) και το κάπνισμα.  Κατά μέσο όρο, το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία μειώνουν το προσδόκιμο ζωής κατά σχεδόν τρία χρόνια.  Ο υψηλός ΔΜΣ είναι επίσης ο κύριος παράγοντας κινδύνου για χρόνια ζωής με αναπηρία, καθώς ευθύνεται για το 7% (ή σχεδόν 8,7 εκατομμύρια) των συνολικών ετών ζωής με αναπηρία. ⁷ Με άλλα λόγια, σχεδόν 8,7 εκατομμύρια χρόνια υγιούς ζωής χάθηκαν λόγω κακής υγείας που σχετίζεται με υψηλό ΔΜΣ.

Υπολογίζεται ότι το 80% των περιπτώσεων διαβήτη τύπου 2, το 35% των ισχαιμικών καρδιακών παθήσεων και το 55% των περιπτώσεων υψηλής αρτηριακής πίεσης μεταξύ των ενηλίκων στην Ευρώπη αποδίδονται στο υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία.  Επιπλέον, σε όλη την Ευρώπη, η παχυσαρκία είναι πιθανό να ευθύνεται άμεσα για τουλάχιστον 200.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου ετησίως και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω τις επόμενες δεκαετίες.  Η παχυσαρκία μπορεί ακόμη και να ξεπεράσει το κάπνισμα ως τον κύριο παράγοντα κινδύνου για καρκίνο σε ορισμένες χώρες στο μέλλον.  Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο εισαγωγών στην εντατική και θανάτου από COVID-19.  Στην πραγματικότητα, η παχυσαρκία συνδέεται με περισσότερες από 200 συννοσηρότητες. 

Ποιο είναι το οικονομικό κόστος του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας;

Η παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος συνιστούν επίσης τεράστιο και αυξανόμενο οικονομικό βάρος στους εθνικούς πόρους και στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία έχουν αμφότερες άμεσο κόστος, συμπεριλαμβανομένου άμεσου ιατρικού κόστους (π.χ. κόστος προσωπικής υγειονομικής περίθαλψης, νοσοκομειακής περίθαλψης, ιατρικών υπηρεσιών και φαρμάκων για ασθένειες με εδραιωμένη σχέση με την παχυσαρκία) και άμεσο μη ιατρικό κόστος (π.χ. έξοδα ταξιδίου και άτυπα έξοδα ταξιδίου του φροντιστή) και έμμεσες μη ιατρικές δαπάνες, συμπεριλαμβανομένων του κόστους της πρόωρης θνησιμότητας και των απωλειών παραγωγικότητας. 

Το 2019, υπολογίστηκε ότι το υπέρβαρο και η παχυσαρκία κόστισαν στην Ευρώπη ποσό περίπου ίσο με 464 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων περίπου 141 δισεκατομμύρια ευρώ αφορούσαν άμεσο κόστος και περίπου 323 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω έμμεσων δαπανών (υπολογισμένο από δολάρια ΗΠΑ σε ευρώ). . Το συνολικό κατά κεφαλήν κόστος ήταν περίπου 499 ευρώ και το συνολικό κόστος ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν ίσο με 2,16%. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι το σχετικό κόστος του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας θα υπερδιπλασιαστεί μεταξύ 2020 και 2060. 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Μελέτη της Παχυσαρκίας (EASO) διαπίστωσε ότι το άμεσο κόστος που σχετίζεται με την παχυσαρκία κυμαινόταν από 1,5 έως 4,6% των δαπανών για την υγεία στη Γαλλία έως περίπου 7% στην Ισπανία. Ωστόσο, οι προβλέψεις δείχνουν ότι εάν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επικεντρώσουν όλη την τρέχουσα και μελλοντική τους χρηματοδότηση διαχείρισης βάρους στις πιο αποδοτικές στρατηγικές, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν έως και 60% σε ορισμένες χώρες. 

Περίληψη

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Πρόσφατες εκτιμήσεις δείχνουν ότι τώρα πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με παχυσαρκία, συμπεριλαμβανομένων 880 εκατομμυρίων ενηλίκων και 159 παιδιών, και εξακολουθεί να αυξάνεται. Στην Ευρώπη, ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας διαφέρει ανά χώρα, με τη Ρουμανία, την Πολωνία, την Κροατία και τη Σλοβακία να έχουν τον υψηλότερο επιπολασμό στους άνδρες, ενώ η Ιρλανδία, η Ρουμανία και η Κροατία έχουν τον υψηλότερο επιπολασμό μεταξύ των γυναικών. Για την κοινωνία στο σύνολό της, αυτό συνδέεται τόσο με άμεσο όσο και με έμμεσο κόστος και επιβαρύνει την υγειονομική περίθαλψη και τους κοινωνικούς πόρους. Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για συλλογική δράση και προσαρμοσμένες παρεμβάσεις για την αναστροφή αυτής της τάσης.

Αναφορές

1. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2022). ΠΟΥ Ευρωπαϊκή περιφερειακή έκθεση παχυσαρκίας 2022. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Περιφερειακό Γραφείο για την Ευρώπη.
2. Phelps, NH, Singleton, RK, Zhou, B., Heap, RA, Mishra, A., Bennett, JE, … & Barbagallo, CM (2024). Παγκόσμια τάσεις στο λιποβαρή και την παχυσαρκία από το 1990 έως το 2022: μια συγκεντρωτική ανάλυση 3663 αντιπροσωπευτικών πληθυσμιακών μελετών με 222 χιλιοστά
3. Eurostat. (2024). Υπερβολικό βάρος και παχυσαρκία – στατιστικά στοιχεία ΔΜΣ. Πρόσβαση στις 23 Σεπτεμβρίου 2024.
4. Marques, A., Peralta, M., Naia, A., Loureiro, N., & de Matos, MG (2018). Επικράτηση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας ενηλίκων σε 20 ευρωπαϊκές χώρες, 2014. The European Journal of Public Health, 28(2), 295-300.
5. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2021). Παρακολούθηση των δεσμεύσεων για τις μη μεταδοτικές ασθένειες στην Ευρώπη 2021: είμαστε σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων 10 χρόνια μετά τη Διακήρυξη της Μόσχας και την Πρώτη Σύνοδο Υψηλού Επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών;. Στην παρακολούθηση μη μεταδοτικών ασθενειών
6. EASO. (2019). 12 αιτίες παχυσαρκίας. Πρόσβαση στις 14 Μαΐου 2024
7. IHME. (2019). Παγκόσμιο Βάρος Νόσων. Πρόσβαση στις 8 Μαΐου 2024.
8. ΟΟΣΑ/Ευρωπαϊκή Ένωση (2020), Υγεία με μια ματιά: Ευρώπη 2020: Κατάσταση της υγείας στον κύκλο της ΕΕ, Εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι.
9. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2007). Η πρόκληση της παχυσαρκίας στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ και οι στρατηγικές για την αντιμετώπιση. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Περιφερειακό Γραφείο για την Ευρώπη.
10. Ομάδα Νοημοσύνης Καρκίνου. (2018). Πότε το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία θα μπορούσαν να ξεπεράσουν το κάπνισμα ως τη μεγαλύτερη αιτία καρκίνου στο Ηνωμένο Βασίλειο; Οξφόρδη: Cancer Research UK.
11. Popkin, BM, Du, S., Green, WD, Beck, MA, Algaith, T., Herbst, CH, … & Shekar, M. (2020). Άτομα με παχυσαρκία και COVID-19: μια παγκόσμια προοπτική για την επιδημιολογία και τις βιολογικές σχέσεις. Κριτικές για την παχυσαρκία, 21(11), e13128.
12. Yuen, MM (2023). Επιπλοκές στην υγεία της παχυσαρκίας: 224 συννοσηρότητες που σχετίζονται με την παχυσαρκία από μηχανιστική άποψη. Γαστρεντερολογικές Κλινικές, 52(2), 363-380.
13. Okunogbe Α, et al. (2022). Οικονομικές επιπτώσεις του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας: τρέχουσες και μελλοντικές εκτιμήσεις για 161 χώρες. BMJ global health, 7(9), e009773.
14. EASO. (2023). Βασικά μηνύματα της Παγκόσμιας Ημέρας Παχυσαρκίας. Πρόσβαση στις 16 Μαΐου 2024.
15. Erixon F, Brandt L, & Krol M. (2014). Επένδυση στη θεραπεία της παχυσαρκίας για σημαντική εξοικονόμηση υγειονομικής περίθαλψης: εκτίμηση του κόστους υγειονομικής περίθαλψης της παχυσαρκίας και των οφελών της θεραπείας. Ευρωπαϊκό Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας.

eufic@eufic.org