Ο Πρόεδρος του ΕΦΕΤ και Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνης Ζαμπέλας μίλησε στο Cibum για τoν ρόλο του ΕΦΕΤ στην ενημέρωση των καταναλωτών, για τα “fake διατροφικά News” και για την επίκαιρη εκστρατεία της EFSA #EUChooseSafeFood.
Με αφορμή την ολοκλήρωση, στα τέλη Οκτωβρίου, της εκστρατείας της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) #EUChooseSafeFood στην οποία συμμετείχε ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (Ε.Φ.Ε.Τ.) και η οποία είχε ως στόχο την πληροφόρηση των καταναλωτών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων, θέσαμε στον Πρόεδρο του ΕΦΕΤ και Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, κ Αντώνη Ζαμπέλα, μερικές κρίσιμες ερωτήσεις:
– H διατροφή μας γίνεται ολοένα και περισσότερο περίπλοκη. Πώς μπορεί ο μέσος καταναλωτής να τα βγάλει πέρα με τόσο μεγάλη πληθώρα πληροφοριών;
Όντως, είναι γεγονός ότι η τεχνολογία στο χώρο των τροφίμων αναπτύσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα η βιομηχανία τροφίμων να σχεδιάζει και να παράγει ολοένα και περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα. Οι επιλογές τροφίμων από τους καταναλωτές, βέβαια, εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως η παιδεία σε θέματα διατροφής και υγείας, η τιμή του προϊόντος, η ψυχολογία του καταναλωτή τη στιγμή που επιλέγει το τρόφιμο, η συσκευασία των τροφίμων, η εμπιστοσύνη που δείχνει ο καταναλωτής σε συγκεκριμένες εταιρείες τροφίμων, η συνήθεια, κ.ά..
Ο παράγοντας όμως στον οποίο θα ήθελα να εστιάσω είναι η παιδεία σε θέματα διατροφής και συγκεκριμένα η σημασία προσκόλλησης στο διατροφικό μοντέλο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής, η σημασία ένταξης όλων των ομάδων τροφίμων στη διατροφή ιδιαίτερα όμως εκείνων που είναι φυτικής προέλευσης (λαχανικά, φρούτα, όσπρια και ξηροί καρποί), αλλά και η σημασία ανάγνωσης των ετικετών στις συσκευασίες των τροφίμων, όπως είναι οι πληροφορίες στον Πίνακα Διατροφικής Δήλωσης. Η διατροφική επισήμανση στα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι υποχρεωτική σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιλαμβάνει θρεπτικά συστατικά που έχουν μεγάλη σημασία για τη δημόσια υγεία, όπως το αλάτι, τα σάκχαρα και τα λίπη/κορεσμένα λιπαρά. Επομένως, δεν αρκεί να επιλέγουμε μόνο τρόφιμα τα οποία θεωρητικά συνάδουν με το μοντέλο της μεσογειακής διατροφής αλλά και εκείνα που έχουν λιγότερο αλάτι, λιγότερα σάκχαρα, και κυρίως επιπρόσθετα σάκχαρα, λιγότερα ζωικά λιπαρά αλλά και περισσότερες φυτικές ίνες, βάσει των πληροφοριών του Πίνακα Διατροφικής Δήλωσης.
Δυστυχώς, όμως, μελέτες στην Ελλάδα (αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες) έχουν δείξει ότι ένα σχετικά μικρό ποσοστό διαβάζει πάντα τη διατροφική επισήμανση στις συσκευασίες των τροφίμων και αυτό αποτελεί μία πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Εκτός από τα θρεπτικά συστατικά, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα συστατικά εκείνα τα οποία δυνητικά μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες ή δυσανεξίες. Πλέον, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία (Κανονισμός 1169/2011) που εφαρμόζεται και στη χώρα μας, είναι υποχρεωτική η αναγραφή κάθε δυνητικού αλλεργιογόνου στις συσκευασίες των τροφίμων και ο καταναλωτής μπορεί εύκολα να τα εντοπίσει στη λίστα συστατικών λόγω της διακριτής αναγραφής τους.
Παρόλες όμως τις προσπάθειες ενημέρωσης ώστε να βοηθήσουν στην επιθυμητή αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς, ο μέσος καταναλωτής εκτίθεται καθημερινά σε πληθώρα πληροφοριών – πολλές φορές αντικρουόμενων – σχετικά με τη διατροφή και την ασφάλεια των τροφίμων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον Τύπο και τα κοινωνικά δίκτυα ή τους φίλους/κοινωνικό περίγυρο. Δεδομένου ότι οι πληροφορίες που υπάρχουν μέσα από αυτά τα κανάλια ενημέρωσης δεν είναι απαραίτητα έγκυρες, είναι αναγκαίο ο καταναλωτής να ανατρέχει και να ενημερώνεται από εθνικούς φορείς σχετικά με τις επίσημες διατροφικές συστάσεις και πληροφορίες για την ασφάλεια τροφίμων σε επίπεδο πληθυσμού καθώς επίσης και από ειδικούς (π.χ. διαιτολόγους-διατροφολόγους) για πιο εξατομικευμένες συμβουλές διατροφής.
– Τρόφιμα και επιστήμη. Ποια είναι σήμερα η σχέση τους;
Η επιστήμη παίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό δομικό ρόλο στο σύστημα ασφάλειας των τροφίμων αφού είναι αυτή που διασφαλίζει ότι τα τρόφιμα που έρχονται στο πιάτο μας είναι ασφαλή προς κατανάλωση. Το σύστημα ασφάλειας τροφίμων εγγυάται το δικαίωμα κάθε καταναλωτή να γνωρίζει πώς παράγονται, τι είδους επεξεργασία, υφίστανται, πως συσκευάζονται, πως αποκτούν την ετικέτα με τα απαραίτητα διατροφικά τους στοιχεία και πως πωλούνται τα τρόφιμα που καταναλώνει. Ως μέρος αυτού του συστήματος, οι επιστήμονες επανεξετάζουν συνεχώς επιστημονικά δεδομένα, αναλύουν, αξιολογούν και συμβουλεύουν σχετικά με το ποια τρόφιμα είναι ασφαλή και εάν ενέχουν κινδύνους για τους καταναλωτές με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία.
Όμως, η επιστήμη είναι ζωτικής σημασίας και για την προστασία των ζώων και του περιβάλλοντος από τυχόν κινδύνους που συνδέονται με την τροφική αλυσίδα. Στο αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, ο Ε.Φ.Ε.Τ. συμμετέχει στην καμπάνια της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) #EUChooseSafeFood, η οποία στοχεύει στην ενημέρωση των Ευρωπαίων καταναλωτών για τον κομβικό ρόλο που παίζει η επιστήμη στην συλλογή αξιόπιστων επιστημονικών δεδομένων προς υποστήριξη του συστήματος ασφάλειας των τροφίμων, και στην εκπαίδευση σε θέματα όπως η ορθή ανάγνωση των ετικετών, η κατανόηση των προσθέτων, η ορθή προετοιμασία και αποθήκευση τροφίμων ώστε οι Ευρωπαίοι καταναλωτές να κάνουν συνειδητές και ασφαλείς επιλογές.
Η καμπάνια που ολοκληρώνεται στα τέλη Οκτωβρίου, ξεκίνησε να «τρέχει» στην Ελλάδα από τα τέλη Μαΐου και μέσα σε αυτό το διάστημα, πραγματοποιήθηκε πληθώρα δράσεων όπως για παράδειγμα συμμετοχή εμπειρογνωμόνων μας σε συνεντεύξεις και τηλεοπτικές εκπομπές, συνεργασία με chef και influencers για παραγωγή χρήσιμου υλικού, αναμετάδοση άρθρων και δελτίων τύπου από ηλεκτρονικές εφημερίδες, περιοδικά και social media. Η ανταπόκριση των Ελλήνων καταναλωτών ήταν πολύ σημαντική, κάτι που μας χαροποίησε ιδιαίτερα. Όλες οι δράσεις μας στα πλαίσια της καμπάνιας είναι αναρτημένες στα κοινωνικά μας δίκτυα***
– Οι καταναλωτές είναι αδύνατον να αποκωδικοποιήσουν τις ετικέτες των τροφίμων. Δεν θα μπορούσαν κάποιες πληροφορίες να είναι περισσότερο κατανοητές στον μέσο πολίτη;
Είναι λογικό οι καταναλωτές να έχουν δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των πληροφοριών στις συσκευασίες των τροφίμων. Για αυτόν το λόγο, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει μια σειρά μέτρων και πρωτοβουλιών προς αυτή την κατεύθυνση. Ήδη με την νομοθεσία της Ε.Ε. (συγκεκριμένα τον Κανονισμό 1924/2006) έχουν θεσπιστεί κανόνες σχετικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας που μπορούν να φέρουν τα τρόφιμα στις συσκευασίες τους. Οι ισχυρισμοί αυτοί από τη μία μπορούν να ενημερώνουν τον καταναλωτή, αλλά από την άλλη δίνουν ένα κίνητρο στις επιχειρήσεις τροφίμων να βελτιώνουν το διατροφικό προφίλ των προϊόντων τους. Πρόσφατα στο πλαίσιο της Στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνονται συζητήσεις για την καθιέρωση ενός ενιαίου συστήματος διατροφικής δήλωσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας στις χώρες της Ε.Ε., με στόχο οι διατροφικές πληροφορίες να είναι περισσότερο κατανοητές από τον καταναλωτή. Γενικά τα σχήματα διατροφικής δήλωσης εμπρόσθιου πεδίου, όπως λέγεται, μπορεί να είναι είτε περιγραφικά (δηλαδή να αποτυπώνουν απλά την πληροφορία που υπάρχει στον Πίνακα Διατροφικής Δήλωσης δίχως κάποιου είδους αξιολόγηση), είτε αξιολογικά (δηλαδή με κάποιο τρόπο να αξιολογείται είτε χρωματικά, είτε με βαθμολόγηση, είτε με κάποιο λογότυπο η περιεκτικότητα του τροφίμου σε θρεπτικά συστατικά).
Πρόσφατη μελέτη που εκπόνησε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με τον Ε.Φ.Ε.Τ. έδειξε ότι οι Έλληνες φαίνεται να αντιλαμβάνονται καλύτερα ένα αξιολογικό σχήμα εμπρόσθιας διατροφικής δήλωσης. Σε παρόμοια συμπεράσματα είχε καταλήξει παλιότερα και αντίστοιχη μελέτη από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Δεν υπάρχει όμως αυτή τη στιγμή ένα μοναδικό σύστημα διατροφικής δήλωσης εμπρόσθιου πεδίου, το οποίο να αξιολογεί και αποτυπώνει με απόλυτη αντικειμενικότητα τη διατροφική αξία των τροφίμων. Για αυτόν το λόγο, σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τόσο η έρευνα όσο και οι συζητήσεις μεταξύ των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεχίζονται, προκειμένου να βρεθεί ένας εναρμονισμένος και όσο το δυνατό πιο βέλτιστος τρόπος παρουσίασης των διατροφικών πληροφοριών στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας των τροφίμων προς όφελος των καταναλωτών και της δημόσιας υγείας. Παράλληλα, συνεχίζεται το έργο της EFSA και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προς την αξιολόγηση των ισχυρισμών διατροφής και υγείας που μπορούν να φέρουν τα τρόφιμα στις συσκευασίες, προκειμένου να αποτρέπεται πιθανή παραπλάνηση του καταναλωτή.
– Πόσο κινδυνεύουμε από τροφιμογενή νοσήματα;
Οι περισσότερες περιπτώσεις τροφιμογενών νοσημάτων προκαλούνται από βακτήρια σε ωμές τροφές που έχουν έρθει σε επαφή με έτοιμα για κατανάλωση τρόφιμα ή μη ορθή θερμική επεξεργασία των τροφίμων. Αυτό μπορεί να προκληθεί από την μη τήρηση ορθών πρακτικών υγιεινής κατά την προετοιμασία γευμάτων και μπορεί να συμβεί είτε σε κουζίνα μαζικής εστίασης, είτε στην οικιακή μας κουζίνα. Το γεγονός αυτό δείχνει πόσο σημαντική είναι η γνώση και η αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής στην προετοιμασία γευμάτων.
Για παράδειγμα, ένας γνωστός μικροβιολογικός παράγοντας κινδύνου είναι η σαλμονέλα, η οποία είναι ένας τύπος βακτηρίου που μπορεί να προκαλέσει στον άνθρωπο μια ασθένεια που ονομάζεται σαλμονέλωση. Τα συμπτώματα της σαλμονέλωσης στον άνθρωπο περιλαμβάνουν πυρετό, διάρροια και κοιλιακές κράμπες. Πρόκειται για μια κοινή αιτία επιδημιών τροφιμογενών νοσημάτων, καθώς πάνω από 91.000 περιστατικά σαλμονέλωσης αναφέρονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη. Στα τρόφιμα, η σαλμονέλα βρίσκεται κυρίως στα αυγά και στο ωμό κρέας χοίρου, γαλοπούλας και κοτόπουλου. Μπορεί να εξαπλωθεί στους ανθρώπους μέσω μολυσμένων τροφίμων. Το γεγονός αυτό μας δείχνει πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε κατά τη μεταφορά, την ορθή αποθήκευση στην κατάλληλη θερμοκρασία, την ορθή ψύξη και κατάψυξη και τον ορθό χειρισμό των τροφίμων.
Η τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής κατά την προετοιμασία του φαγητού, όπως το τακτικό πλύσιμο των χεριών και η διατήρηση των ωμών τροφίμων μακριά από μαγειρεμένα προϊόντα είναι πολύ σημαντική. Επίσης, τα αυγά και το κρέας πρέπει να μαγειρεύονται σωστά για να καταναλωθούν με ασφάλεια. Με αυτόν τον τρόπο, προστατευόμαστε, αλλά και προστατεύουμε και τα αγαπημένα μας πρόσωπα από τροφιμογενή νοσήματα. Ο Ε.Φ.Ε.Τ. συνεχώς προσπαθεί να ενημερώνει τους καταναλωτές για τις ορθές πρακτικές υγιεινής των τροφίμων με τη συμμετοχή του σε εκστρατείες επικοινωνίας όπως η ευρωπαϊκή καμπάνια #EUChooseSafeFood. Επίσης, δημοσιεύει συμβουλές προς τους καταναλωτές κατά περιόδους μέσω των διαθέσιμων διαύλων επικοινωνίας, ώστε να τους ενημερώνει για τους ορθούς κανόνες υγιεινής.
– Ο ρόλος του Ε.Φ.Ε.Τ. είναι να ελέγχει την αγορά, να δίνει πληροφορίες στους καταναλωτές, να πραγματοποιεί επιστημονικές μελέτες; Ποια είναι η σχέση του οργανισμού με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA);
Ο κύριος ρόλος του Ε.Φ.Ε.Τ. είναι να μεριμνά για την προστασία της υγείας και των συμφερόντων του καταναλωτή επιτελώντας όλες τις αρμοδιότητες που αναφέρθηκαν και πολλές ακόμη. Έχει κεντρικό επιτελικό ρόλο στη διενέργεια επισήμων ελέγχων στη χώρα στον τομέα των τροφίμων και υλικών σε επαφή με τρόφιμα, σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού της αγοράς (παραγωγή, διανομή, διάθεση), ο οποίος περιλαμβάνει και την εκπαίδευση των ελεγκτών τροφίμων όλων των αρμόδιων υπηρεσιών ελέγχου, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι έλεγχοι είναι εναρμονισμένοι, αποτελεσματικοί και αποδοτικοί. Καθορίζει τις προδιαγραφές ασφάλειας και ποιότητας, τις οποίες πρέπει να πληρούν τα προσφερόμενα στην κατανάλωση τρόφιμα. Διασφαλίζει θεμιτές πρακτικές στο εμπόριο των τροφίμων, παρέχει τεχνική βοήθεια προς τους παραγωγικούς κλάδους, είτε μέσω της έκδοσης οδηγών ορθών πρακτικών, είτε μέσω προγραμμάτων κατάρτισης, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων τροφίμων μέσω της ασφάλειας, της ποιότητας και της προστασίας της ταυτότητάς τους. Επικοινωνεί με τον καταναλωτή με κάθε πρόσφορο μέσο και τον εκπαιδεύει με σκοπό την πληροφόρησή του σε θέματα ασφάλειας τροφίμων αλλά και την προστασία του από δόλιες ή παραπλανητικές πρακτικές ή από τη νοθεία των τροφίμων. Εισηγείται για τη διαμόρφωση εθνικής νομοθεσίας σε θέματα ασφάλειας τροφίμων. Συμμετέχει στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των διεθνών οργανισμών αποτελώντας έτσι σύνδεσμο με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών οργανισμών σε θέματα ελέγχου τροφίμων. Ο κομβικός του ρόλος είναι σημαντικός για την άμεση αντιμετώπιση συμβάντων σχετικών με την ασφάλεια τροφίμων στο πλαίσιο του συστήματος άμεσης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF).
Ο Ε.Φ.Ε.Τ. συμμετέχει ενεργά και συνεργάζεται στενά με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων, την EFSA, καθώς λειτουργεί ως το Εστιακό σημείο της EFSA στην Ελλάδα, κάτι που έχει καταλυτικό ρόλο στη διάχυση της πληροφορίας και την ενίσχυση των επιστημονικών δράσεων σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, στελέχη του προσωπικού του, συμμετέχουν στα επιστημονικά δίκτυα της EFSA, διασφαλίζοντας ότι ο ΕΦΕΤ διαθέτει την τεχνογνωσία και απαραίτητη εμπειρογνωμοσύνη σε θέματα αξιολόγησης διατροφικών κινδύνων στα τρόφιμα, ενώ συμμετέχει και σε σημαντικές δράσεις που αφορούν την ασφάλεια τροφίμων τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι επίσης τιμή μου να είμαι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της EFSA και να προωθώ άμεσα εθνικές θέσεις εντός μιας τόσο δυναμικής Ευρωπαϊκής Αρχής.
***
Facebook: https://www.facebook.com/efetofficial/
Instagram: https://www.instagram.com/hellenicfoodauthority/
Twitter: https://twitter.com/efet_official
Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCwlwUz_3ugPP9VFv3lcs0zQ
και στον ιστότοπο της καμπάνιας:
https://campaigns.efsa.europa.eu/EUChooseSafeFood/#/index-el.
Ακολουθήστε το Cibum 
